Inhoudsopgave
1 Introductie ............................................................................................................................................... 6
1.1 Bio-psycho-sociaal model ...................................................................................................................... 6
1.1.1 Alternatieven visualisatie bio-psycho-sociaal model ........................................................................ 6
1.2 Classificatiesysteem ............................................................................................................................... 6
1.3 Diagnostische cyclus .............................................................................................................................. 7
1.3.1 Hulpvraag .......................................................................................................................................... 7
1.4 Belangrijke concepten ........................................................................................................................... 8
2 Wat is gezondheid? ................................................................................................................................ 10
2.1 Definitie WHO ...................................................................................................................................... 10
2.2 Nieuw concept van gezondheid ........................................................................................................... 10
2.3 Nieuw, breed, dynamisch concept: “Positieve Gezondheid” ............................................................... 10
3 Psycho-sociale problemen: burn-out en slaapproblemen ...................................................................... 12
3.1 Burn-out ............................................................................................................................................... 12
3.1.1 Wat verstaan we onder burn-out.................................................................................................... 12
3.1.2 Wat zijn de belangrijkste symptomen? ........................................................................................... 12
3.1.3 Hoe vaak komt een burn-out voor? ................................................................................................ 13
3.1.4 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van deze problemen? ......................... 13
3.1.5 Hoe kunnen we preventief omgaan met burn-out? ....................................................................... 14
3.1.6 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met deze problemen te maken krijgen? ......................... 14
3.2 Slaapproblemen en slaaphygiëne ........................................................................................................ 14
3.2.1 Achtergrond .................................................................................................................................... 14
3.2.2 Wat verstaan we onder slaapproblemen? ...................................................................................... 16
3.2.3 Hoe vaak komen slaapproblemen voor? ......................................................................................... 16
3.2.4 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van slaapproblemen?.......................... 17
3.2.5 Hoe kunnen we preventief omgaan met slaapproblemen? ............................................................ 17
3.2.6 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met slaapproblemen te maken krijgen? ......................... 18
4 Psycho-sociale problemen: problemen met de identiteit ....................................................................... 18
4.1 Wat is identiteit? ................................................................................................................................. 18
4.2 Wat verstaan we onder identiteitsproblemen? ................................................................................... 20
4.3 Identiteitsproblemen, niet te verwarren met… .................................................................................... 20
4.4 Verwarring, problemen of een stoornis? ............................................................................................. 20
4.5 Subtypes identiteitsproblemen ............................................................................................................ 21
4.6 Preventie en begeleiding van identiteitsproblemen ............................................................................ 21
4.7 Problemen met zelfbeeld ..................................................................................................................... 21
4.7.1 Wat is een negatief zelfbeeld? ........................................................................................................ 22
4.7.2 Hoe ontstaat een negatief zelfbeeld? ............................................................................................. 22
4.7.3 Oorzaken van een negatief zelfbeeld? ............................................................................................ 23
4.7.4 Gevolgen van een negatief zelfbeeld? ............................................................................................ 23
4.7.5 Begeleiden en ondersteunen van een negatief zelfbeeld. .............................................................. 23
4.8 Problemen met genderidentiteit .......................................................................................................... 23
1
, 4.8.1 De genderkoek ................................................................................................................................ 24
4.8.2 Hoe vaak komt het voor? ................................................................................................................ 24
4.8.3 Ontstaan en ontwikkeling?.............................................................................................................. 25
4.8.4 Verloop ............................................................................................................................................ 25
4.8.5 Preventie en begeleiding ................................................................................................................. 25
5 Psycho-sociale problemen: problemen met matige verslaving .............................................................. 26
5.1 Wat verstaan we onder verslaving? .................................................................................................... 26
5.2 Hoe vaak komt verslaving voor? .......................................................................................................... 27
5.3 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van verslaving? ......................................... 27
5.4 Hoe kunnen we preventief omgaan met verslaving? .......................................................................... 28
5.5 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met deze problemen te maken krijgen? ............................... 28
6 Psycho-sociale problemen: rouw ........................................................................................................... 29
6.1 Wat verstaan we onder rouw? ............................................................................................................ 29
6.1.1 Kenmerken van onze rouwcultuur .................................................................................................. 29
6.2 Wat zijn de belangrijkste symptomen?................................................................................................ 30
6.3 Hoe vaak komen ze voor? .................................................................................................................... 30
6.4 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van rouw? ................................................. 30
6.5 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met rouw te maken krijgen? ................................................ 31
6.6 Zelfdoding ............................................................................................................................................ 31
7 Psycho-sociale problemen: zingeving ..................................................................................................... 32
7.1 Wat verstaan we onder zingevingsproblemen? .................................................................................. 32
7.2 Wat zijn kenmerken van een ‘gezonde’ manier van omgaan met zingeving? ..................................... 33
7.3 Hoe beïnvloed je het ontwikkelen van zingeving? ............................................................................... 34
7.4 Wat zijn de belangrijkste symptomen?................................................................................................ 34
7.5 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop? ................................................................. 34
7.6 Hoe kunnen we preventief omgaan met deze problemen? ................................................................. 35
7.7 Hoe kunnen we mensen begeleiden met zingevingsproblemen? ........................................................ 35
8 Psycho-sociale problemen: relationele- en hechtingsproblemen ........................................................... 36
8.1 Wat verstaan we onder relaties? ......................................................................................................... 36
8.2 Wat verstaan we onder relatieproblemen? ......................................................................................... 36
8.3 Wat zijn de belangrijkste symptomen?................................................................................................ 37
8.4 Hoe vaak komen ze voor? .................................................................................................................... 37
8.5 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van relatieproblemen? ............................. 37
8.5.1 Gehechtheid binnen de partnerrelatie ........................................................................................... 38
8.6 Hoe kunnen we preventief omgaan met relatieproblemen? ............................................................... 41
8.7 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met relatieproblemen te maken krijgen? ............................. 42
9 Gezondheidsproblemen ......................................................................................................................... 43
9.1 Roken ................................................................................................................................................... 43
9.1.1 Wat verstaan we onder verslaafd aan roken? ................................................................................ 43
2
, 9.1.2 Passief roken ................................................................................................................................... 44
9.1.3 Wat zijn de negatieve gevolgen van roken?.................................................................................... 44
9.1.4 Hoe vaak komt roken en overlijden door tabak voor? .................................................................... 45
9.1.5 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van roken? .......................................... 45
9.1.6 Hoe kunnen we preventief omgaan met roken? ............................................................................ 45
9.1.7 Wetgeving over tabak in België ....................................................................................................... 46
9.1.8 Hoe kunnen we mensen begeleiden die roken. .............................................................................. 46
9.1.9 Casus roken ..................................................................................................................................... 46
9.2 Obesitas ............................................................................................................................................... 47
9.2.1 Wat verstaan we onder obesitas? ................................................................................................... 47
9.2.2 Wat zijn de belangrijkste gevolgen van obesitas? ........................................................................... 47
9.2.3 Hoe vaak komt obesitas voor? ........................................................................................................ 47
9.2.4 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van obesitas? ...................................... 47
9.2.5 Hoe kunnen we preventief omgaan met obesitas? ........................................................................ 48
9.2.6 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met obesitas te maken krijgen? ...................................... 48
9.2.7 Casus obesitas ................................................................................................................................. 48
9.3 Te weinig beweging ............................................................................................................................. 48
9.3.1 Wat verstaan we onder sedentair gedrag? ..................................................................................... 48
9.3.2 Wat zijn de belangrijkste gezondheidsrisico’s? ............................................................................... 49
9.3.3 Cijfers? ............................................................................................................................................. 49
9.3.4 Welke factoren beïnvloeden dat sedentair gedrag hoger ligt? ....................................................... 49
9.3.5 Hoe kunnen we preventief omgaan met sedentair gedrag? ........................................................... 50
10 Chronische ziekten: algemeen ............................................................................................................... 51
10.1 Wat verstaan we onder chronische ziekten? ....................................................................................... 51
10.2 Kwaliteit van leven............................................................................................................................... 51
10.2.1 Wat verstaan we eronder? ......................................................................................................... 51
10.2.2 Welke factoren beïnvloeden QoL? ............................................................................................. 51
10.3 Gevolgen van ziek zijn voor de omgeving ............................................................................................ 52
10.3.1 Het gezin en de context .............................................................................................................. 52
10.4 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met chronische ziekten te maken krijgen? ........................... 52
11 Chronische ziekten: chronische pijn ....................................................................................................... 53
11.1 De pijnbeleving .................................................................................................................................... 53
11.1.1 Wat verstaan we onder pijn? ...................................................................................................... 53
11.1.2 Hoe vaak komt chronische pijn voor? ......................................................................................... 53
11.1.3 Wat zijn de gevolgen van leven met pijn? .................................................................................. 54
11.2 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van de pijn? .............................................. 54
11.2.1 Biologische modellen over pijn ................................................................................................... 54
11.2.2 Een psycho-biologische theorie over pijn ................................................................................... 54
11.2.3 Toekomstige inzichten in pijn – de neuromatrix ........................................................................ 55
11.2.4 Psychologische en sociale factoren ............................................................................................ 55
11.3 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met pijn te maken krijgen? Hoe kunnen we ze leren omgaan
met pijn? ........................................................................................................................................................... 56
11.3.1 Met acute pijn ............................................................................................................................. 56
11.3.2 Met chronische pijn .................................................................................................................... 57
12 Chronische ziekten: fibromyalgie ........................................................................................................... 58
12.1 Wat verstaan we onder fybromyalgie? ............................................................................................... 58
12.2 Hoe vaak komt fybromyalgie voor? ..................................................................................................... 58
12.3 Wat zijn de voornaamste symptomen? ............................................................................................... 59
3
, 12.3.1 Wat is frybomyalgie niet? ........................................................................................................... 59
12.4 Welke factoren beïnvloeden het onstaan en het verloop van fybromyalgie? ..................................... 59
12.5 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met fybromyalgie te maken krijgen?.................................... 60
13 Chronische ziekten: chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS) .............................................................. 60
13.1 Wat verstaan we onder CVS? .............................................................................................................. 60
13.2 Hoe vaak komt CVS voor? .................................................................................................................... 61
13.3 Wat zijn de voornaamste symptomen? ............................................................................................... 61
13.4 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van CVS? ................................................... 61
13.5 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met CVS te maken krijgen? ................................................... 62
14 Chronische ziekten : MS, Parkinson en Dementie .................................................................................. 63
14.1 Dementie ............................................................................................................................................. 63
14.1.1 Wat verstaan we onder dementie? ............................................................................................ 63
14.1.2 Wat zijn de belangrijkste symptomen? ...................................................................................... 64
14.1.3 Hoe vaak komt dementie voor? .................................................................................................. 67
14.1.4 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van dementie? ................................ 67
14.1.5 Hoe kunnen we preventief omgaan met dementie? .................................................................. 67
14.1.6 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met dementie te maken krijgen. ................................ 68
14.2 MS – Multiple Sclerose......................................................................................................................... 68
14.2.1 Wat verstaan we onder MS? ...................................................................................................... 68
14.2.2 Wat zijn de belangrijkste symptomen van MS? .......................................................................... 69
14.2.3 Hoe vaak komt MS voor? ............................................................................................................ 69
14.2.4 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van MS? .......................................... 69
14.2.5 Hoe kunnen we preventief omgaan met MS? ............................................................................ 70
14.2.6 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met MS te maken krijgen? ......................................... 70
14.3 Parkinson ............................................................................................................................................. 70
14.3.1 Wat verstaan we onder Parkinson? ............................................................................................ 70
14.3.2 Wat zijn de belangrijkste symptomen van Parkinson? ............................................................... 71
14.3.3 Hoe vaak komt Parkinson voor? ................................................................................................. 71
14.3.4 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van Parkinson? ............................... 71
14.3.5 Hoe kunnen we preventief omgaan met Parkinson? ................................................................. 71
14.3.6 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met Parkinson te maken krijgen? ............................... 71
15 Specifieke wetgeving ............................................................................................................................. 72
15.1 GDPR .................................................................................................................................................... 72
15.2 Beslissingen levenseinde ...................................................................................................................... 72
15.2.1 Palliatieve sedatie ....................................................................................................................... 73
15.2.2 Euthanasie .................................................................................................................................. 73
15.3 3 mogelijke procedures ........................................................................................................................ 74
15.4 Dan nog dit… ....................................................................................................................................... 75
15.5 Maatschappelijk debat ........................................................................................................................ 75
16 Chronische ziekten : kanker en diabetes ................................................................................................ 76
16.1 Kanker .................................................................................................................................................. 76
16.1.1 Wat verstaan we onder kanker? ................................................................................................. 76
16.1.2 Wat zijn de belangrijkste gevolgen van een kankerbehandeling? .............................................. 77
16.1.3 Hoe vaak komt kanker voor? ...................................................................................................... 78
16.1.4 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van kanker? .................................... 79
4
1 Introductie ............................................................................................................................................... 6
1.1 Bio-psycho-sociaal model ...................................................................................................................... 6
1.1.1 Alternatieven visualisatie bio-psycho-sociaal model ........................................................................ 6
1.2 Classificatiesysteem ............................................................................................................................... 6
1.3 Diagnostische cyclus .............................................................................................................................. 7
1.3.1 Hulpvraag .......................................................................................................................................... 7
1.4 Belangrijke concepten ........................................................................................................................... 8
2 Wat is gezondheid? ................................................................................................................................ 10
2.1 Definitie WHO ...................................................................................................................................... 10
2.2 Nieuw concept van gezondheid ........................................................................................................... 10
2.3 Nieuw, breed, dynamisch concept: “Positieve Gezondheid” ............................................................... 10
3 Psycho-sociale problemen: burn-out en slaapproblemen ...................................................................... 12
3.1 Burn-out ............................................................................................................................................... 12
3.1.1 Wat verstaan we onder burn-out.................................................................................................... 12
3.1.2 Wat zijn de belangrijkste symptomen? ........................................................................................... 12
3.1.3 Hoe vaak komt een burn-out voor? ................................................................................................ 13
3.1.4 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van deze problemen? ......................... 13
3.1.5 Hoe kunnen we preventief omgaan met burn-out? ....................................................................... 14
3.1.6 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met deze problemen te maken krijgen? ......................... 14
3.2 Slaapproblemen en slaaphygiëne ........................................................................................................ 14
3.2.1 Achtergrond .................................................................................................................................... 14
3.2.2 Wat verstaan we onder slaapproblemen? ...................................................................................... 16
3.2.3 Hoe vaak komen slaapproblemen voor? ......................................................................................... 16
3.2.4 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van slaapproblemen?.......................... 17
3.2.5 Hoe kunnen we preventief omgaan met slaapproblemen? ............................................................ 17
3.2.6 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met slaapproblemen te maken krijgen? ......................... 18
4 Psycho-sociale problemen: problemen met de identiteit ....................................................................... 18
4.1 Wat is identiteit? ................................................................................................................................. 18
4.2 Wat verstaan we onder identiteitsproblemen? ................................................................................... 20
4.3 Identiteitsproblemen, niet te verwarren met… .................................................................................... 20
4.4 Verwarring, problemen of een stoornis? ............................................................................................. 20
4.5 Subtypes identiteitsproblemen ............................................................................................................ 21
4.6 Preventie en begeleiding van identiteitsproblemen ............................................................................ 21
4.7 Problemen met zelfbeeld ..................................................................................................................... 21
4.7.1 Wat is een negatief zelfbeeld? ........................................................................................................ 22
4.7.2 Hoe ontstaat een negatief zelfbeeld? ............................................................................................. 22
4.7.3 Oorzaken van een negatief zelfbeeld? ............................................................................................ 23
4.7.4 Gevolgen van een negatief zelfbeeld? ............................................................................................ 23
4.7.5 Begeleiden en ondersteunen van een negatief zelfbeeld. .............................................................. 23
4.8 Problemen met genderidentiteit .......................................................................................................... 23
1
, 4.8.1 De genderkoek ................................................................................................................................ 24
4.8.2 Hoe vaak komt het voor? ................................................................................................................ 24
4.8.3 Ontstaan en ontwikkeling?.............................................................................................................. 25
4.8.4 Verloop ............................................................................................................................................ 25
4.8.5 Preventie en begeleiding ................................................................................................................. 25
5 Psycho-sociale problemen: problemen met matige verslaving .............................................................. 26
5.1 Wat verstaan we onder verslaving? .................................................................................................... 26
5.2 Hoe vaak komt verslaving voor? .......................................................................................................... 27
5.3 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van verslaving? ......................................... 27
5.4 Hoe kunnen we preventief omgaan met verslaving? .......................................................................... 28
5.5 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met deze problemen te maken krijgen? ............................... 28
6 Psycho-sociale problemen: rouw ........................................................................................................... 29
6.1 Wat verstaan we onder rouw? ............................................................................................................ 29
6.1.1 Kenmerken van onze rouwcultuur .................................................................................................. 29
6.2 Wat zijn de belangrijkste symptomen?................................................................................................ 30
6.3 Hoe vaak komen ze voor? .................................................................................................................... 30
6.4 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van rouw? ................................................. 30
6.5 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met rouw te maken krijgen? ................................................ 31
6.6 Zelfdoding ............................................................................................................................................ 31
7 Psycho-sociale problemen: zingeving ..................................................................................................... 32
7.1 Wat verstaan we onder zingevingsproblemen? .................................................................................. 32
7.2 Wat zijn kenmerken van een ‘gezonde’ manier van omgaan met zingeving? ..................................... 33
7.3 Hoe beïnvloed je het ontwikkelen van zingeving? ............................................................................... 34
7.4 Wat zijn de belangrijkste symptomen?................................................................................................ 34
7.5 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop? ................................................................. 34
7.6 Hoe kunnen we preventief omgaan met deze problemen? ................................................................. 35
7.7 Hoe kunnen we mensen begeleiden met zingevingsproblemen? ........................................................ 35
8 Psycho-sociale problemen: relationele- en hechtingsproblemen ........................................................... 36
8.1 Wat verstaan we onder relaties? ......................................................................................................... 36
8.2 Wat verstaan we onder relatieproblemen? ......................................................................................... 36
8.3 Wat zijn de belangrijkste symptomen?................................................................................................ 37
8.4 Hoe vaak komen ze voor? .................................................................................................................... 37
8.5 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van relatieproblemen? ............................. 37
8.5.1 Gehechtheid binnen de partnerrelatie ........................................................................................... 38
8.6 Hoe kunnen we preventief omgaan met relatieproblemen? ............................................................... 41
8.7 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met relatieproblemen te maken krijgen? ............................. 42
9 Gezondheidsproblemen ......................................................................................................................... 43
9.1 Roken ................................................................................................................................................... 43
9.1.1 Wat verstaan we onder verslaafd aan roken? ................................................................................ 43
2
, 9.1.2 Passief roken ................................................................................................................................... 44
9.1.3 Wat zijn de negatieve gevolgen van roken?.................................................................................... 44
9.1.4 Hoe vaak komt roken en overlijden door tabak voor? .................................................................... 45
9.1.5 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van roken? .......................................... 45
9.1.6 Hoe kunnen we preventief omgaan met roken? ............................................................................ 45
9.1.7 Wetgeving over tabak in België ....................................................................................................... 46
9.1.8 Hoe kunnen we mensen begeleiden die roken. .............................................................................. 46
9.1.9 Casus roken ..................................................................................................................................... 46
9.2 Obesitas ............................................................................................................................................... 47
9.2.1 Wat verstaan we onder obesitas? ................................................................................................... 47
9.2.2 Wat zijn de belangrijkste gevolgen van obesitas? ........................................................................... 47
9.2.3 Hoe vaak komt obesitas voor? ........................................................................................................ 47
9.2.4 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van obesitas? ...................................... 47
9.2.5 Hoe kunnen we preventief omgaan met obesitas? ........................................................................ 48
9.2.6 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met obesitas te maken krijgen? ...................................... 48
9.2.7 Casus obesitas ................................................................................................................................. 48
9.3 Te weinig beweging ............................................................................................................................. 48
9.3.1 Wat verstaan we onder sedentair gedrag? ..................................................................................... 48
9.3.2 Wat zijn de belangrijkste gezondheidsrisico’s? ............................................................................... 49
9.3.3 Cijfers? ............................................................................................................................................. 49
9.3.4 Welke factoren beïnvloeden dat sedentair gedrag hoger ligt? ....................................................... 49
9.3.5 Hoe kunnen we preventief omgaan met sedentair gedrag? ........................................................... 50
10 Chronische ziekten: algemeen ............................................................................................................... 51
10.1 Wat verstaan we onder chronische ziekten? ....................................................................................... 51
10.2 Kwaliteit van leven............................................................................................................................... 51
10.2.1 Wat verstaan we eronder? ......................................................................................................... 51
10.2.2 Welke factoren beïnvloeden QoL? ............................................................................................. 51
10.3 Gevolgen van ziek zijn voor de omgeving ............................................................................................ 52
10.3.1 Het gezin en de context .............................................................................................................. 52
10.4 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met chronische ziekten te maken krijgen? ........................... 52
11 Chronische ziekten: chronische pijn ....................................................................................................... 53
11.1 De pijnbeleving .................................................................................................................................... 53
11.1.1 Wat verstaan we onder pijn? ...................................................................................................... 53
11.1.2 Hoe vaak komt chronische pijn voor? ......................................................................................... 53
11.1.3 Wat zijn de gevolgen van leven met pijn? .................................................................................. 54
11.2 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van de pijn? .............................................. 54
11.2.1 Biologische modellen over pijn ................................................................................................... 54
11.2.2 Een psycho-biologische theorie over pijn ................................................................................... 54
11.2.3 Toekomstige inzichten in pijn – de neuromatrix ........................................................................ 55
11.2.4 Psychologische en sociale factoren ............................................................................................ 55
11.3 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met pijn te maken krijgen? Hoe kunnen we ze leren omgaan
met pijn? ........................................................................................................................................................... 56
11.3.1 Met acute pijn ............................................................................................................................. 56
11.3.2 Met chronische pijn .................................................................................................................... 57
12 Chronische ziekten: fibromyalgie ........................................................................................................... 58
12.1 Wat verstaan we onder fybromyalgie? ............................................................................................... 58
12.2 Hoe vaak komt fybromyalgie voor? ..................................................................................................... 58
12.3 Wat zijn de voornaamste symptomen? ............................................................................................... 59
3
, 12.3.1 Wat is frybomyalgie niet? ........................................................................................................... 59
12.4 Welke factoren beïnvloeden het onstaan en het verloop van fybromyalgie? ..................................... 59
12.5 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met fybromyalgie te maken krijgen?.................................... 60
13 Chronische ziekten: chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS) .............................................................. 60
13.1 Wat verstaan we onder CVS? .............................................................................................................. 60
13.2 Hoe vaak komt CVS voor? .................................................................................................................... 61
13.3 Wat zijn de voornaamste symptomen? ............................................................................................... 61
13.4 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van CVS? ................................................... 61
13.5 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met CVS te maken krijgen? ................................................... 62
14 Chronische ziekten : MS, Parkinson en Dementie .................................................................................. 63
14.1 Dementie ............................................................................................................................................. 63
14.1.1 Wat verstaan we onder dementie? ............................................................................................ 63
14.1.2 Wat zijn de belangrijkste symptomen? ...................................................................................... 64
14.1.3 Hoe vaak komt dementie voor? .................................................................................................. 67
14.1.4 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van dementie? ................................ 67
14.1.5 Hoe kunnen we preventief omgaan met dementie? .................................................................. 67
14.1.6 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met dementie te maken krijgen. ................................ 68
14.2 MS – Multiple Sclerose......................................................................................................................... 68
14.2.1 Wat verstaan we onder MS? ...................................................................................................... 68
14.2.2 Wat zijn de belangrijkste symptomen van MS? .......................................................................... 69
14.2.3 Hoe vaak komt MS voor? ............................................................................................................ 69
14.2.4 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van MS? .......................................... 69
14.2.5 Hoe kunnen we preventief omgaan met MS? ............................................................................ 70
14.2.6 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met MS te maken krijgen? ......................................... 70
14.3 Parkinson ............................................................................................................................................. 70
14.3.1 Wat verstaan we onder Parkinson? ............................................................................................ 70
14.3.2 Wat zijn de belangrijkste symptomen van Parkinson? ............................................................... 71
14.3.3 Hoe vaak komt Parkinson voor? ................................................................................................. 71
14.3.4 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van Parkinson? ............................... 71
14.3.5 Hoe kunnen we preventief omgaan met Parkinson? ................................................................. 71
14.3.6 Hoe kunnen we mensen begeleiden die met Parkinson te maken krijgen? ............................... 71
15 Specifieke wetgeving ............................................................................................................................. 72
15.1 GDPR .................................................................................................................................................... 72
15.2 Beslissingen levenseinde ...................................................................................................................... 72
15.2.1 Palliatieve sedatie ....................................................................................................................... 73
15.2.2 Euthanasie .................................................................................................................................. 73
15.3 3 mogelijke procedures ........................................................................................................................ 74
15.4 Dan nog dit… ....................................................................................................................................... 75
15.5 Maatschappelijk debat ........................................................................................................................ 75
16 Chronische ziekten : kanker en diabetes ................................................................................................ 76
16.1 Kanker .................................................................................................................................................. 76
16.1.1 Wat verstaan we onder kanker? ................................................................................................. 76
16.1.2 Wat zijn de belangrijkste gevolgen van een kankerbehandeling? .............................................. 77
16.1.3 Hoe vaak komt kanker voor? ...................................................................................................... 78
16.1.4 Welke factoren beïnvloeden het ontstaan en het verloop van kanker? .................................... 79
4
