WC1. Marx, Durkheim en Weber
Hoofdthematieken in de cursus: Hoe werkt de samenleving? Wie en wat zijn de belangrijkste
factoren? We hebben extra aandacht voor de relatie (spanning) tussen macht, vrijheid en
rationaliteit.
Door verschillende auteurs en perspectieven komen we tot een genuanceerde en onderbouwde visie
op wat onze (moderne) samenleving kenmerkt en hoe ze georganiseerd is.
Wat kenmerkt de overgang van premoderne samenleving (Middeleeuwen) naar de moderniteit?
Waarom noemen we onze samenleving modern en die van de Middeleeuwen premodern?
- Industrialisatie
- Nu meer over het ontwikkelen/ontplooien van de mens, eerst over overleven. De mens komt
centraal te staan in de moderne samenleving. In de premoderne samenleving stond God
centraal. Zij hadden religie als een overkoepelend thema.
Modernisering en secularisering als processen van ontvoogding van de mens die zich losmaakt uit de
heerschappij van God (en de belichaming van Diens macht op deze wereld). De wending naar het
(moderne) subject: de mens komt centraal te staan.
Religie verdwijnt naar de achtergrond en de mens komt centraal te staan = secularisering.
Vergelijking: Marx en Feuerbach over religie
Groepsopdracht: schrijf op een blad papier de hoofdlijnen neer:
1. Wat is Feuerbachs visie op God en religie? Kan je dit zien als een typisch moderne visie?
Waarom?
Volgens Feuerbach is God een idee dat door de mensen zelf is geschapen en niet andersom.
De mens ziet in God een ander, hem vreemd wezen, terwijl hij in feite zijn eigen wezen
aanschouwt. Deze projectie is vervreemding van de mens door zichzelf.
F: God = een projectie van de eigenschappen (streven naar macht) van de mens. God is de
volmaakte versie van de mens. Typisch menselijke eigenschappen worden toegeschreven aan
iets buiten de mens (God). F begrijpt God als een projectie door de mens van typisch
menselijke eigenschappen in een wezen dat buiten en boven hem komt te staan.
F = modern. De visie van F is een antropocentrische en humanistische en dus moderne visie.
2. Wat is Marx’ visie op religie? Kan je dit zien als een typisch moderne visie? Waarom?
Marx beschouwt religie als “opium van het volk”: de mens wordt niet langer onderworpen
door een vreemde macht, maar door zichzelf.
M: God = opium voor het volk. De religie zijn de bloemen op de ketenen die ontmaskert
moeten worden. Religie onderdrukt je en maakt je ergens van afhankelijk. Zodra we religie
bekritiseren komen de echte ketenen (uitbuiting) bloot te liggen.
, Religie als ‘opium van het volk’: de mens wordt niet langer onderworpen door een vreemde
macht, maar door zichzelf (of beter: door andere mensen die tot andere klassen behoren). De
mens heeft zich nog altijd maar onvoldoende ontvoogd. Echte vrijheid bestaat (nog) niet.
M = modern. Marx is antropocentrisch (en humanistisch): mens staat centraal en uiteindelijk
is menselijke emancipatie mogelijk (in het communisme).
M = niet modern. Marx vindt dat echte vrijheid nog niet bestaat. Het moderne subject wordt
‘gedecentreerd’. In plaats van vrijheid, autonomie en rationaliteit is er vervreemding en
onderwerping aan een macht buiten ons (in het kapitalisme althans).
3. Welk zijn de gelijkenissen en de verschillen tussen beide visies?
Marx gaat verder dan Feuerbach en breidt diens religiekritiek (“kritiek op de hemel”) uit tot
maatschappijkritiek (“kritiek op de aarde”) die in dienst staan van emancipatie en
ontvoogding.
F = M: Beide zien religie als een illusie uitgevonden door de mens.
Zelfvervreemding
Onderwerping van de mens door de mens
Nood om alles opnieuw om te keren en de mens zelf opnieuw centraal te
stellen
F ≠ M: Marx beschouwt religiekritiek (kritiek op de hemel) maar als eerste stap. Dit moet
worden uitgebreid tot maatschappijkritiek (kritiek op de aarde).
De echte bron van onvrijheid (ketenen) liggen in de economische sfeer, niet in de religie
(materialistisch, niet idealistisch). Echte emancipatie moet zich richten op kapitalistische
systeem.
Marx over religie en kapitalisme
Marx’ visie op arbeid ligt in lijn met zijn religiekritiek:
De mens (arbeider) vervreemdt van wat van hem zou moeten zijn (arbeidsproduct en de
toegevoegde waarde). Dit laatste wordt bovendien toegeëigend of ontvreemd door
kapitalist. Ook hier ontstaat dus een problematische scheiding en wordt iets geobjectiveerd
en geëxternaliseerd dat eigenlijk eigen is aan de arbeider.
Marx: voorbeeld tentamenvraag
Het tentamen bestaat in totaal uit drie of vier vragen met telkens drie deelvragen.
Hier alvast één voorbeeldvraag met twee deelvragen:
a) Geef de theorie van Marx over vervreemde arbeid weer (definitie, samenvatting)
Leg uit hoe het kapitalistische arbeidsproces (met typisch industriële werkomgeving van fabriek)
wordt gekenmerkt door (verschillende soorten van) (zelf)vervreemding:
I. De mens vervreemdt van wat van hem zou moeten zijn: het arbeidsproduct (en de
toegevoegde waarde). Leg uit hoe dit laatste wordt toegeëigend of ontvreemd door kapitalist
(Entfremdung).
II. De mens vervreemdt ook van de arbeidsactiviteit (geen zelfontplooiing meer)
III. De mens vervreemdt van zijn sociale en creatieve wezen (Gattungswesen)
Hoofdthematieken in de cursus: Hoe werkt de samenleving? Wie en wat zijn de belangrijkste
factoren? We hebben extra aandacht voor de relatie (spanning) tussen macht, vrijheid en
rationaliteit.
Door verschillende auteurs en perspectieven komen we tot een genuanceerde en onderbouwde visie
op wat onze (moderne) samenleving kenmerkt en hoe ze georganiseerd is.
Wat kenmerkt de overgang van premoderne samenleving (Middeleeuwen) naar de moderniteit?
Waarom noemen we onze samenleving modern en die van de Middeleeuwen premodern?
- Industrialisatie
- Nu meer over het ontwikkelen/ontplooien van de mens, eerst over overleven. De mens komt
centraal te staan in de moderne samenleving. In de premoderne samenleving stond God
centraal. Zij hadden religie als een overkoepelend thema.
Modernisering en secularisering als processen van ontvoogding van de mens die zich losmaakt uit de
heerschappij van God (en de belichaming van Diens macht op deze wereld). De wending naar het
(moderne) subject: de mens komt centraal te staan.
Religie verdwijnt naar de achtergrond en de mens komt centraal te staan = secularisering.
Vergelijking: Marx en Feuerbach over religie
Groepsopdracht: schrijf op een blad papier de hoofdlijnen neer:
1. Wat is Feuerbachs visie op God en religie? Kan je dit zien als een typisch moderne visie?
Waarom?
Volgens Feuerbach is God een idee dat door de mensen zelf is geschapen en niet andersom.
De mens ziet in God een ander, hem vreemd wezen, terwijl hij in feite zijn eigen wezen
aanschouwt. Deze projectie is vervreemding van de mens door zichzelf.
F: God = een projectie van de eigenschappen (streven naar macht) van de mens. God is de
volmaakte versie van de mens. Typisch menselijke eigenschappen worden toegeschreven aan
iets buiten de mens (God). F begrijpt God als een projectie door de mens van typisch
menselijke eigenschappen in een wezen dat buiten en boven hem komt te staan.
F = modern. De visie van F is een antropocentrische en humanistische en dus moderne visie.
2. Wat is Marx’ visie op religie? Kan je dit zien als een typisch moderne visie? Waarom?
Marx beschouwt religie als “opium van het volk”: de mens wordt niet langer onderworpen
door een vreemde macht, maar door zichzelf.
M: God = opium voor het volk. De religie zijn de bloemen op de ketenen die ontmaskert
moeten worden. Religie onderdrukt je en maakt je ergens van afhankelijk. Zodra we religie
bekritiseren komen de echte ketenen (uitbuiting) bloot te liggen.
, Religie als ‘opium van het volk’: de mens wordt niet langer onderworpen door een vreemde
macht, maar door zichzelf (of beter: door andere mensen die tot andere klassen behoren). De
mens heeft zich nog altijd maar onvoldoende ontvoogd. Echte vrijheid bestaat (nog) niet.
M = modern. Marx is antropocentrisch (en humanistisch): mens staat centraal en uiteindelijk
is menselijke emancipatie mogelijk (in het communisme).
M = niet modern. Marx vindt dat echte vrijheid nog niet bestaat. Het moderne subject wordt
‘gedecentreerd’. In plaats van vrijheid, autonomie en rationaliteit is er vervreemding en
onderwerping aan een macht buiten ons (in het kapitalisme althans).
3. Welk zijn de gelijkenissen en de verschillen tussen beide visies?
Marx gaat verder dan Feuerbach en breidt diens religiekritiek (“kritiek op de hemel”) uit tot
maatschappijkritiek (“kritiek op de aarde”) die in dienst staan van emancipatie en
ontvoogding.
F = M: Beide zien religie als een illusie uitgevonden door de mens.
Zelfvervreemding
Onderwerping van de mens door de mens
Nood om alles opnieuw om te keren en de mens zelf opnieuw centraal te
stellen
F ≠ M: Marx beschouwt religiekritiek (kritiek op de hemel) maar als eerste stap. Dit moet
worden uitgebreid tot maatschappijkritiek (kritiek op de aarde).
De echte bron van onvrijheid (ketenen) liggen in de economische sfeer, niet in de religie
(materialistisch, niet idealistisch). Echte emancipatie moet zich richten op kapitalistische
systeem.
Marx over religie en kapitalisme
Marx’ visie op arbeid ligt in lijn met zijn religiekritiek:
De mens (arbeider) vervreemdt van wat van hem zou moeten zijn (arbeidsproduct en de
toegevoegde waarde). Dit laatste wordt bovendien toegeëigend of ontvreemd door
kapitalist. Ook hier ontstaat dus een problematische scheiding en wordt iets geobjectiveerd
en geëxternaliseerd dat eigenlijk eigen is aan de arbeider.
Marx: voorbeeld tentamenvraag
Het tentamen bestaat in totaal uit drie of vier vragen met telkens drie deelvragen.
Hier alvast één voorbeeldvraag met twee deelvragen:
a) Geef de theorie van Marx over vervreemde arbeid weer (definitie, samenvatting)
Leg uit hoe het kapitalistische arbeidsproces (met typisch industriële werkomgeving van fabriek)
wordt gekenmerkt door (verschillende soorten van) (zelf)vervreemding:
I. De mens vervreemdt van wat van hem zou moeten zijn: het arbeidsproduct (en de
toegevoegde waarde). Leg uit hoe dit laatste wordt toegeëigend of ontvreemd door kapitalist
(Entfremdung).
II. De mens vervreemdt ook van de arbeidsactiviteit (geen zelfontplooiing meer)
III. De mens vervreemdt van zijn sociale en creatieve wezen (Gattungswesen)
