Filosofie
1
,Inhoudstafel
Deel 1: Leven in een moderne maatschappij
Hoofdstuk 1.1. Het moderne wereldbeeld
Hoofdstuk 1.2. De ambivalentie van de moderne economie
Hoofdstuk 1.3. Het authentieke leven
Deel 2: Hoe is ware kennis mogelijk?
Hoofdstuk 2.1. René Descartes
Hoofdstuk 2.2. David Hume
Hoofdstuk 2.3. Immanuel Kant
Hoofdstuk 2.4. Karl Popper
Hoofdstuk 2.5. Logica en argumentatieleer
Deel 3: Ethische theorieën
Hoofdstuk 3.1. Michael Sandel en het crowding out effect
Hoofdstuk 3.2. Ethiek en het bedrijfsleven
Hoodfstuk 3.3 Utilitarisme
Hoofdstuk 3.4. Kants deontologie
Hoofdstuk 3.5. Deugdethiek
Hoofdstuk 3.6. Zorgethiek
Deel 4: Ethiek en maatschappij: over rechtvaardigheid en democratie
Hoofdstuk 4.1. John Rawls over rechtvaardigheid
Hoofdstuk 4.2. Het debat over rechtvaardigheid: Nozick, Dworkin, Cohen
Hoofdstuk 4.3. Democratietheorie
2
,Deel 1: Leven in een moderne maatschappij
Inleiding
Lissabon, 1 nov 1755 -> aardbeving gevolgd door een tsunami (enorme ravage als gevolg)
=> Dit leidde tot een debat: Waarom werd Lissabon getroffen? Hoe kon zoiets gebeuren? Wat is de
betekenis van de aardbeving?
Verschillende visies:
Theïsme
Jesuïten (conservatieve theologen): De natuurramp was geen toeval, het is een teken van God.
Volgens hen was God boos op de bewoners omdat ze niet vroom genoeg waren (verval,
hebzucht) en ook omdat Hij de opkomst van het verlicht denken* wilt bestraffen.
Het kon volgens hen ook een teken zijn dat de apocalyps (einde vd wereld) begonnen was.
Probleem theorie: er werden veel kerken verwoest, de buurten waar de jesuïten
werkten werden het zwaarst getroffen en de rijkere buurten met bordelen bleven gespaard ~
dit konden de Jesuïten niet verklaren.
* Volgens hen komt God niet rechtstreeks tussen op aarde en Hij zou dan hebben willen tonen
dat hij wel degelijk nog rechtstreeks tussenkomt.
Verschuiving denkwijze/ bewustzijnsverandering/ symbolische transformatie:
Premodern drempel Modern
Theïsme Deïsme
God heeft de werkelijkheid God heeft de wereld geschapen maar grijpt
geschapen en grijpt nog steeds in. Aardbeving niet meer rechtstreeks in. God beheerst de
Gods wegen zijn ondoorgrondelijk. wereld adhv natuurwetten.
Hier gelooft men dat men Gods wegen door na
te denken begrepen kunnen worden en zelfs
verklaard.
Deïsme
Voltaire (1694-1778) Franse verlichtingsfilosoof
Hij schreef satirische boek Candide et L’optimisme, waar hij kritiek gaf op het overdreven
geloof in de rechtvaardigheid God van de filosoof Leibniz, adhv zijn personage Pangloss. (Tout
est pour le mieux dans le meilleur des mondes possibles)
=> Na de aardbeving kwam de rechtvaardigingstheorie van Leibniz onder druk (het
beste van de mogelijke wereld werd door God geschapen (begrensd en dus onvolmaakt (het
beste vd mglk werelden-> niet de perfecte wereld)) waardoor God niet verantwoordelijk is
voor al het kwade in de wereld.)
Immanuel Kant
Hij gaat de aardbeving proberen wetenschappelijk te verklaren -> Kant was een verlichte
denker en geloofde dus niet dat God, na de schepping van de aarde, nog rechtstreeks ingreep
in de wereld. Volgens hem was de aardbeving een natuurfenomeen en dus louter toevallig.
3
, Hoofdstuk 1.1 Premoderniteit en moderniteit
Opkomst moderne tijd +- 16de eeuw en ging gepaard met radicale transformaties in het denken en hoe
de maatschappelijke, politieke en econonomische werkelijkheid werd georganiseerd.
Religie: opkomst protestanisme, deïsme
Economie: kapitalisme
Wetenschap: wetten van Newton, heliocentrisme
Politiek: burgers worden belangrijker
Filosofie: centrale rol van het subject (cf. Descartes, Kant)
Sleutelmoment: 18de eeuw -> de verlichting (rede, emancipatie, kritisch zijn to de traditie)
Doorwerking tot op vandaag.
Belangrijke termen:
Desacralisering / onttovering (het wegvallen van omvattende betekenisorde)
Sacralisatie: het heilig/speciaal maken van iets, desacralisatie betekent dus dat de speciale
betekenis van iets wegvalt
Vb: Sterren werden altijd als iets heel speciaals beschouwd, men maakte beslissingen adhv
sterren, men kon daarmee schepen besturen, ze zijn heel romantisch, ... MAAR sterren zijn
gewoon dode rotsblokken, ze hebben niets magisch meer (desacralisering vd sterren)
Alles wordt vandaag gedesacraliseerd, wat leidt tot vragen zoals: “Wat doe ik hier?”, “Wat is
mijn doel?”, ... Sacralisering en het geloven in iets hogers leidde tot een vorm van zekerheid
die nu weg is.
Rationalisering en verwetenschappelijking
Iemand die rationaliseert stapt uit zijn vertrouwde leefomgeving en gaat anders kijken naar de
wereld. Dit resulteert in een samenleving waarin men zelf beslist waar hij of zij voor staat en
welke keuzes worden gemaakt. Tradities worden losgelaten. Men komt ook steeds meer los
van religie en gaat uit van de wetenschap.
Volgens de Duitse socioloog Max Weber is er in een rationele samenleving geen plaats meer
voor ‘magische en onberekenbare machten’ zoals goddelijke krachten en toverij. Daarbij komt
ook kijken dat de mens nu zelf zin moet geven aan zijn leven en geen houvast meer heeft voor
wie of wat men leeft en waarom men op deze wereld is.
Secularisering
Benaming voor de verwereldlijking zoals die tot uitdrukking komt in laïcisering, ontkerkelijking,
de reductie van religie tot het private terrein en de afname van de maatschappelijke invloed
van religie.
Individualisering
Is een maatschappelijke ontwikkeling waarbij men zich steeds meer gaat richten op het
individuele aspect van personen. De mens als individu staat steeds meer centraal.
4
1
,Inhoudstafel
Deel 1: Leven in een moderne maatschappij
Hoofdstuk 1.1. Het moderne wereldbeeld
Hoofdstuk 1.2. De ambivalentie van de moderne economie
Hoofdstuk 1.3. Het authentieke leven
Deel 2: Hoe is ware kennis mogelijk?
Hoofdstuk 2.1. René Descartes
Hoofdstuk 2.2. David Hume
Hoofdstuk 2.3. Immanuel Kant
Hoofdstuk 2.4. Karl Popper
Hoofdstuk 2.5. Logica en argumentatieleer
Deel 3: Ethische theorieën
Hoofdstuk 3.1. Michael Sandel en het crowding out effect
Hoofdstuk 3.2. Ethiek en het bedrijfsleven
Hoodfstuk 3.3 Utilitarisme
Hoofdstuk 3.4. Kants deontologie
Hoofdstuk 3.5. Deugdethiek
Hoofdstuk 3.6. Zorgethiek
Deel 4: Ethiek en maatschappij: over rechtvaardigheid en democratie
Hoofdstuk 4.1. John Rawls over rechtvaardigheid
Hoofdstuk 4.2. Het debat over rechtvaardigheid: Nozick, Dworkin, Cohen
Hoofdstuk 4.3. Democratietheorie
2
,Deel 1: Leven in een moderne maatschappij
Inleiding
Lissabon, 1 nov 1755 -> aardbeving gevolgd door een tsunami (enorme ravage als gevolg)
=> Dit leidde tot een debat: Waarom werd Lissabon getroffen? Hoe kon zoiets gebeuren? Wat is de
betekenis van de aardbeving?
Verschillende visies:
Theïsme
Jesuïten (conservatieve theologen): De natuurramp was geen toeval, het is een teken van God.
Volgens hen was God boos op de bewoners omdat ze niet vroom genoeg waren (verval,
hebzucht) en ook omdat Hij de opkomst van het verlicht denken* wilt bestraffen.
Het kon volgens hen ook een teken zijn dat de apocalyps (einde vd wereld) begonnen was.
Probleem theorie: er werden veel kerken verwoest, de buurten waar de jesuïten
werkten werden het zwaarst getroffen en de rijkere buurten met bordelen bleven gespaard ~
dit konden de Jesuïten niet verklaren.
* Volgens hen komt God niet rechtstreeks tussen op aarde en Hij zou dan hebben willen tonen
dat hij wel degelijk nog rechtstreeks tussenkomt.
Verschuiving denkwijze/ bewustzijnsverandering/ symbolische transformatie:
Premodern drempel Modern
Theïsme Deïsme
God heeft de werkelijkheid God heeft de wereld geschapen maar grijpt
geschapen en grijpt nog steeds in. Aardbeving niet meer rechtstreeks in. God beheerst de
Gods wegen zijn ondoorgrondelijk. wereld adhv natuurwetten.
Hier gelooft men dat men Gods wegen door na
te denken begrepen kunnen worden en zelfs
verklaard.
Deïsme
Voltaire (1694-1778) Franse verlichtingsfilosoof
Hij schreef satirische boek Candide et L’optimisme, waar hij kritiek gaf op het overdreven
geloof in de rechtvaardigheid God van de filosoof Leibniz, adhv zijn personage Pangloss. (Tout
est pour le mieux dans le meilleur des mondes possibles)
=> Na de aardbeving kwam de rechtvaardigingstheorie van Leibniz onder druk (het
beste van de mogelijke wereld werd door God geschapen (begrensd en dus onvolmaakt (het
beste vd mglk werelden-> niet de perfecte wereld)) waardoor God niet verantwoordelijk is
voor al het kwade in de wereld.)
Immanuel Kant
Hij gaat de aardbeving proberen wetenschappelijk te verklaren -> Kant was een verlichte
denker en geloofde dus niet dat God, na de schepping van de aarde, nog rechtstreeks ingreep
in de wereld. Volgens hem was de aardbeving een natuurfenomeen en dus louter toevallig.
3
, Hoofdstuk 1.1 Premoderniteit en moderniteit
Opkomst moderne tijd +- 16de eeuw en ging gepaard met radicale transformaties in het denken en hoe
de maatschappelijke, politieke en econonomische werkelijkheid werd georganiseerd.
Religie: opkomst protestanisme, deïsme
Economie: kapitalisme
Wetenschap: wetten van Newton, heliocentrisme
Politiek: burgers worden belangrijker
Filosofie: centrale rol van het subject (cf. Descartes, Kant)
Sleutelmoment: 18de eeuw -> de verlichting (rede, emancipatie, kritisch zijn to de traditie)
Doorwerking tot op vandaag.
Belangrijke termen:
Desacralisering / onttovering (het wegvallen van omvattende betekenisorde)
Sacralisatie: het heilig/speciaal maken van iets, desacralisatie betekent dus dat de speciale
betekenis van iets wegvalt
Vb: Sterren werden altijd als iets heel speciaals beschouwd, men maakte beslissingen adhv
sterren, men kon daarmee schepen besturen, ze zijn heel romantisch, ... MAAR sterren zijn
gewoon dode rotsblokken, ze hebben niets magisch meer (desacralisering vd sterren)
Alles wordt vandaag gedesacraliseerd, wat leidt tot vragen zoals: “Wat doe ik hier?”, “Wat is
mijn doel?”, ... Sacralisering en het geloven in iets hogers leidde tot een vorm van zekerheid
die nu weg is.
Rationalisering en verwetenschappelijking
Iemand die rationaliseert stapt uit zijn vertrouwde leefomgeving en gaat anders kijken naar de
wereld. Dit resulteert in een samenleving waarin men zelf beslist waar hij of zij voor staat en
welke keuzes worden gemaakt. Tradities worden losgelaten. Men komt ook steeds meer los
van religie en gaat uit van de wetenschap.
Volgens de Duitse socioloog Max Weber is er in een rationele samenleving geen plaats meer
voor ‘magische en onberekenbare machten’ zoals goddelijke krachten en toverij. Daarbij komt
ook kijken dat de mens nu zelf zin moet geven aan zijn leven en geen houvast meer heeft voor
wie of wat men leeft en waarom men op deze wereld is.
Secularisering
Benaming voor de verwereldlijking zoals die tot uitdrukking komt in laïcisering, ontkerkelijking,
de reductie van religie tot het private terrein en de afname van de maatschappelijke invloed
van religie.
Individualisering
Is een maatschappelijke ontwikkeling waarbij men zich steeds meer gaat richten op het
individuele aspect van personen. De mens als individu staat steeds meer centraal.
4
