Persoonlijkheids-
psychologie
Professionele Bachelor in de
Orthopedagogie
Merel Vanhove
,INHOUDSOPGAVE
zelfbeeld en zelfwaardering ............................................................................................................................. 6
inleiding ............................................................................................................................................................... 6
begripsbepaling ................................................................................................................................................... 6
het theoretisch kader: het persoonsmodel van Verhofstadt-Denève (1994) ..................................................... 7
persoon als dynamische IK-MIJ relatie ............................................................................................................ 7
dimensies van het zelfbeeld: 6 fenomenologische zelfconstructies ............................................................... 8
persoonskenmerken en condities ................................................................................................................... 8
extern en intern zelfbeeld ............................................................................................................................... 9
bewustzijnsniveaus ......................................................................................................................................... 9
fenomenologische zelfconstructie en realiteit ................................................................................................ 9
informatiebronnen bij de opbouw van het zelfbeeld ......................................................................................... 9
introspectie ..................................................................................................................................................... 9
percepties van ons eigen gedrag..................................................................................................................... 9
jezelf vergelijken met anderen ...................................................................................................................... 10
het autobiografisch geheugen ...................................................................................................................... 10
culturele perspectieven ................................................................................................................................ 10
besluit............................................................................................................................................................ 10
de ontwikkeling van zelfbeeld en zelfwaardering ............................................................................................. 10
de ontwikkeling van taal ............................................................................................................................... 11
zelfbeeld en zelfwaardering volgens leeftijd................................................................................................. 11
besluit zelfontwikkeling/ zelfwaardering ...................................................................................................... 12
ontwikkeling van de reflectie op de ander .................................................................................................... 12
zelfwaardering verder uitgediept...................................................................................................................... 12
verschillende visies op zelfwaardering .......................................................................................................... 12
globale versus domeinspecifieke zelfwaardering ......................................................................................... 13
het zelfwaarderingmodel van Harter (1990) ................................................................................................. 14
meetinstrumenten ........................................................................................................................................ 15
zelfbeeldverterkende technieken (beïnvloeden of stimuleren) ................................................................... 16
de behoefte aan zelfwaaardering ................................................................................................................. 16
mechanismen van zelfverheerlijking ............................................................................................................. 17
zelfpresentatie .................................................................................................................................................. 18
strategische zelfpresentatie .......................................................................................................................... 18
zelfverificatie ................................................................................................................................................. 18
besluit................................................................................................................................................................ 19
persoonlijkheid .............................................................................................................................................. 20
inleiding ............................................................................................................................................................. 20
Persoonlijkheidspsychologie 1
, een definiëring van het begrip “persoonlijkheid” ............................................................................................. 20
vele definities ................................................................................................................................................ 20
onderscheid tussen persoonlijkheid, temperament en karakter .................................................................. 20
geschiedenis van de persoonlijkheidspsychologie ............................................................................................ 21
wanneer is de eerste persoonlijkheidstheorie ontstaan? ............................................................................. 21
waardoor is de persoonlijkheidspsychologie beïnvloed? ............................................................................. 22
vraagstukken ................................................................................................................................................. 22
ideografische en nomothetische benaderingen ............................................................................................... 22
ideografische benaderingen.......................................................................................................................... 22
nomothetische benaderingen ....................................................................................................................... 22
meten van persoonlijkheidskenmerken ............................................................................................................ 23
psychometrische methoden ......................................................................................................................... 23
de factoranalytische methode (Spearman) ................................................................................................... 23
factoranalytische studies van de persoonlijkheid ......................................................................................... 23
de karaktertrektheorieën .............................................................................................................................. 23
persoonlijkheidseigenschappen of situaties? ............................................................................................... 24
de big five (de grote vijf) ................................................................................................................................... 24
de 5 persoonlijkheidsdimensies .................................................................................................................... 24
geschiedenis van de 5 dimensionele begrippen ........................................................................................... 25
de basis van het Vijf – factoren Model: “de lexicale hypothese” ................................................................. 26
de relevantie van deze theorie ..................................................................................................................... 26
meetinstrumenten van persoonlijkheid ............................................................................................................ 26
de NEO-PI-R (De NEO- Personality Inventory-Revised, Hoekstra, Ormel en De Fruyt, 1996) ....................... 26
de “Hiërarchische Persoonlijkheidsvragenlijst voor kinderen (HiPIC, Mervielde en De Fruyt, 1997) ........... 27
persoonlijkheid van kinderen ............................................................................................................................ 27
toepassing: artikel ............................................................................................................................................. 28
emoties en emotionele intelligentie............................................................................................................... 30
definiëring en omkadering van het begrip emotie ........................................................................................... 30
emoties: de reactie van een heel systeem .................................................................................................... 30
een mogelijke definitie .................................................................................................................................. 31
Eigenschappen van een emotionele ervaring ............................................................................................... 32
Onderscheid gevoel, emotie en stemming ................................................................................................... 32
Waar dienen emoties voor? functies van emoties ....................................................................................... 33
primaire en secundaire emoties ................................................................................................................... 35
de 6 basisemoties .............................................................................................................................................. 35
Emoties cultuurgebonden of aangeboren?....................................................................................................... 36
Het onderzoek van Paul Ekman .................................................................................................................... 36
Persoonlijkheidspsychologie 2
, Uitingsregels van emoties binnen de verschillende culturen ....................................................................... 37
Kan men leugenaars ontmaskeren? .................................................................................................................. 38
leugendetector .............................................................................................................................................. 38
als hulpverlener werken met emoties (gevoelens) van cliënt en zichzelf ......................................................... 38
Theorieën over het ontstaan van emoties ........................................................................................................ 39
James-Lange theorie ..................................................................................................................................... 39
Cannon-Bard theorie ..................................................................................................................................... 40
Schachter en Singer (2-factorentheorie) ....................................................................................................... 41
theorie van LeDoux ....................................................................................................................................... 42
componentiële emotietheorie (Fontaine) .................................................................................................... 42
conclusie emotietheorieën ........................................................................................................................... 42
emotionele intelligentie .................................................................................................................................... 42
kennis van eigen emoties .............................................................................................................................. 43
reguleren van emoties .................................................................................................................................. 43
zelfmotivatie ................................................................................................................................................. 44
het onderkennen van andermans emoties ................................................................................................... 44
het omgaan met relaties ............................................................................................................................... 44
stress, burn-out en coping .............................................................................................................................. 45
stress: een breed begrip.................................................................................................................................... 45
gezonde en ongezonde stress ........................................................................................................................... 45
kenmerken van gezonde stress ..................................................................................................................... 45
kenmerken van ongezonde stress................................................................................................................. 45
bronnen van stress ............................................................................................................................................ 46
alledaagse problemen ................................................................................................................................... 46
Levensgebeurtenissen ................................................................................................................................... 46
Traumatische ervaringen .............................................................................................................................. 46
Chronische stress: de duur van stressvolle gebeurtenissen ......................................................................... 47
model voor ongezonde stress ........................................................................................................................... 47
de rol van doelen in het ontstaan van ongezonde stress ............................................................................. 48
de rol van persoonlijkheid in het ontstaan van ongezonde stress ................................................................ 49
beoordelingsprocessen ..................................................................................................................................... 49
attributionele en verklarende stijlen ............................................................................................................ 49
Perceptie van controle .................................................................................................................................. 50
Optimisme ..................................................................................................................................................... 50
Positieve emoties .......................................................................................................................................... 50
langdurig ongezonde stress op het werk: burn-out .......................................................................................... 50
een verhaal over stress en overspanning...................................................................................................... 50
Persoonlijkheidspsychologie 3
psychologie
Professionele Bachelor in de
Orthopedagogie
Merel Vanhove
,INHOUDSOPGAVE
zelfbeeld en zelfwaardering ............................................................................................................................. 6
inleiding ............................................................................................................................................................... 6
begripsbepaling ................................................................................................................................................... 6
het theoretisch kader: het persoonsmodel van Verhofstadt-Denève (1994) ..................................................... 7
persoon als dynamische IK-MIJ relatie ............................................................................................................ 7
dimensies van het zelfbeeld: 6 fenomenologische zelfconstructies ............................................................... 8
persoonskenmerken en condities ................................................................................................................... 8
extern en intern zelfbeeld ............................................................................................................................... 9
bewustzijnsniveaus ......................................................................................................................................... 9
fenomenologische zelfconstructie en realiteit ................................................................................................ 9
informatiebronnen bij de opbouw van het zelfbeeld ......................................................................................... 9
introspectie ..................................................................................................................................................... 9
percepties van ons eigen gedrag..................................................................................................................... 9
jezelf vergelijken met anderen ...................................................................................................................... 10
het autobiografisch geheugen ...................................................................................................................... 10
culturele perspectieven ................................................................................................................................ 10
besluit............................................................................................................................................................ 10
de ontwikkeling van zelfbeeld en zelfwaardering ............................................................................................. 10
de ontwikkeling van taal ............................................................................................................................... 11
zelfbeeld en zelfwaardering volgens leeftijd................................................................................................. 11
besluit zelfontwikkeling/ zelfwaardering ...................................................................................................... 12
ontwikkeling van de reflectie op de ander .................................................................................................... 12
zelfwaardering verder uitgediept...................................................................................................................... 12
verschillende visies op zelfwaardering .......................................................................................................... 12
globale versus domeinspecifieke zelfwaardering ......................................................................................... 13
het zelfwaarderingmodel van Harter (1990) ................................................................................................. 14
meetinstrumenten ........................................................................................................................................ 15
zelfbeeldverterkende technieken (beïnvloeden of stimuleren) ................................................................... 16
de behoefte aan zelfwaaardering ................................................................................................................. 16
mechanismen van zelfverheerlijking ............................................................................................................. 17
zelfpresentatie .................................................................................................................................................. 18
strategische zelfpresentatie .......................................................................................................................... 18
zelfverificatie ................................................................................................................................................. 18
besluit................................................................................................................................................................ 19
persoonlijkheid .............................................................................................................................................. 20
inleiding ............................................................................................................................................................. 20
Persoonlijkheidspsychologie 1
, een definiëring van het begrip “persoonlijkheid” ............................................................................................. 20
vele definities ................................................................................................................................................ 20
onderscheid tussen persoonlijkheid, temperament en karakter .................................................................. 20
geschiedenis van de persoonlijkheidspsychologie ............................................................................................ 21
wanneer is de eerste persoonlijkheidstheorie ontstaan? ............................................................................. 21
waardoor is de persoonlijkheidspsychologie beïnvloed? ............................................................................. 22
vraagstukken ................................................................................................................................................. 22
ideografische en nomothetische benaderingen ............................................................................................... 22
ideografische benaderingen.......................................................................................................................... 22
nomothetische benaderingen ....................................................................................................................... 22
meten van persoonlijkheidskenmerken ............................................................................................................ 23
psychometrische methoden ......................................................................................................................... 23
de factoranalytische methode (Spearman) ................................................................................................... 23
factoranalytische studies van de persoonlijkheid ......................................................................................... 23
de karaktertrektheorieën .............................................................................................................................. 23
persoonlijkheidseigenschappen of situaties? ............................................................................................... 24
de big five (de grote vijf) ................................................................................................................................... 24
de 5 persoonlijkheidsdimensies .................................................................................................................... 24
geschiedenis van de 5 dimensionele begrippen ........................................................................................... 25
de basis van het Vijf – factoren Model: “de lexicale hypothese” ................................................................. 26
de relevantie van deze theorie ..................................................................................................................... 26
meetinstrumenten van persoonlijkheid ............................................................................................................ 26
de NEO-PI-R (De NEO- Personality Inventory-Revised, Hoekstra, Ormel en De Fruyt, 1996) ....................... 26
de “Hiërarchische Persoonlijkheidsvragenlijst voor kinderen (HiPIC, Mervielde en De Fruyt, 1997) ........... 27
persoonlijkheid van kinderen ............................................................................................................................ 27
toepassing: artikel ............................................................................................................................................. 28
emoties en emotionele intelligentie............................................................................................................... 30
definiëring en omkadering van het begrip emotie ........................................................................................... 30
emoties: de reactie van een heel systeem .................................................................................................... 30
een mogelijke definitie .................................................................................................................................. 31
Eigenschappen van een emotionele ervaring ............................................................................................... 32
Onderscheid gevoel, emotie en stemming ................................................................................................... 32
Waar dienen emoties voor? functies van emoties ....................................................................................... 33
primaire en secundaire emoties ................................................................................................................... 35
de 6 basisemoties .............................................................................................................................................. 35
Emoties cultuurgebonden of aangeboren?....................................................................................................... 36
Het onderzoek van Paul Ekman .................................................................................................................... 36
Persoonlijkheidspsychologie 2
, Uitingsregels van emoties binnen de verschillende culturen ....................................................................... 37
Kan men leugenaars ontmaskeren? .................................................................................................................. 38
leugendetector .............................................................................................................................................. 38
als hulpverlener werken met emoties (gevoelens) van cliënt en zichzelf ......................................................... 38
Theorieën over het ontstaan van emoties ........................................................................................................ 39
James-Lange theorie ..................................................................................................................................... 39
Cannon-Bard theorie ..................................................................................................................................... 40
Schachter en Singer (2-factorentheorie) ....................................................................................................... 41
theorie van LeDoux ....................................................................................................................................... 42
componentiële emotietheorie (Fontaine) .................................................................................................... 42
conclusie emotietheorieën ........................................................................................................................... 42
emotionele intelligentie .................................................................................................................................... 42
kennis van eigen emoties .............................................................................................................................. 43
reguleren van emoties .................................................................................................................................. 43
zelfmotivatie ................................................................................................................................................. 44
het onderkennen van andermans emoties ................................................................................................... 44
het omgaan met relaties ............................................................................................................................... 44
stress, burn-out en coping .............................................................................................................................. 45
stress: een breed begrip.................................................................................................................................... 45
gezonde en ongezonde stress ........................................................................................................................... 45
kenmerken van gezonde stress ..................................................................................................................... 45
kenmerken van ongezonde stress................................................................................................................. 45
bronnen van stress ............................................................................................................................................ 46
alledaagse problemen ................................................................................................................................... 46
Levensgebeurtenissen ................................................................................................................................... 46
Traumatische ervaringen .............................................................................................................................. 46
Chronische stress: de duur van stressvolle gebeurtenissen ......................................................................... 47
model voor ongezonde stress ........................................................................................................................... 47
de rol van doelen in het ontstaan van ongezonde stress ............................................................................. 48
de rol van persoonlijkheid in het ontstaan van ongezonde stress ................................................................ 49
beoordelingsprocessen ..................................................................................................................................... 49
attributionele en verklarende stijlen ............................................................................................................ 49
Perceptie van controle .................................................................................................................................. 50
Optimisme ..................................................................................................................................................... 50
Positieve emoties .......................................................................................................................................... 50
langdurig ongezonde stress op het werk: burn-out .......................................................................................... 50
een verhaal over stress en overspanning...................................................................................................... 50
Persoonlijkheidspsychologie 3
