Samenvatting Communicatiewetenschap
Inhoudsopgave
1. BASISCONCEPTEN ................................................................................................................................... 1
1.1 VISIES OP COMMUNICATIE ............................................................................................................................ 1
1.2 BELANGRIJKE BREEK- EN DISCUSSIEPUNTEN ...................................................................................................... 1
1.3 ELEMENTEN VAN HET COMMUNICATIEPROCES .................................................................................................. 2
2. COMMUNICATIEMODELLEN ................................................................................................................... 6
2.1 COMMUNICATIEMODEL VAN LASSWELL (1984) ................................................................................................ 6
2.2 HET MATHEMATISCHE MODEL VAN SHANNON & WEAVER .................................................................................. 7
2.3 VERDERE UITWERKING VAN HET MODEL DOOR DEFLEUR ..................................................................................... 7
2.4 HET CIRCULAIR MODEL VAN OSGOOD EN SCHRAMM .......................................................................................... 8
2.5 DE SPIRAAL VAN DANCE ............................................................................................................................... 8
2.6 GERBNERS ALGEMEEN MODEL VAN COMMUNICATIE ........................................................................................... 9
2.7 HET ABX-MODEL VAN NEWCOMB ................................................................................................................. 9
2.8 WESTLEY EN MACLEANS AANPASSING VAN HET ABX-MODEL ............................................................................ 10
2.9 HET MASSACOMMUNICATIEMODEL VAN MALETZKE ......................................................................................... 11
2.10 EEN RITUEEL MODEL VAN COMMUNICATIE ..................................................................................................... 12
2.11 HET AANDACHTSMODEL VAN MCQUAIL ........................................................................................................ 13
2.12 HET “MASSPERSONAL” COMMUNICATIEMODEL VAN O’SULLIVAN & CAR ............................................................. 13
3. VERBALE COMMUNICATIE .................................................................................................................... 14
3.1 KENMERKEN VAN DE “NATUURLIJKE TAAL” ..................................................................................................... 14
3.2 TAALVORMEN .......................................................................................................................................... 15
3.3 DE SUBSYSTEMEN VAN TAAL ........................................................................................................................ 16
3.4 DE SOCIALE CONTEXT VAN TAAL ................................................................................................................... 16
3.5 PRAGMATISCHE STIJLEN EN STRUCTUREN ....................................................................................................... 18
3.6 INTERACTIEF DISCOURS: COHERENTIE EN STRUCTUUR ....................................................................................... 18
3.7 TAAL EN SOCIALE IDENTITEIT........................................................................................................................ 20
3.8 TAAL EN CULTURELE VERSCHILLEN ................................................................................................................ 21
4. NON-VERBALE COMMUNICATIE ........................................................................................................... 22
4.1 KENMERKEN VAN NON-VERBALE COMMUNICATIE ............................................................................................ 22
4.2 VOOR WELK SOORT INFORMATIE IS NVC BELANGRIJK? ..................................................................................... 23
4.3 NON-VERBALE VERSUS VERBALE COMMUNICATIE............................................................................................. 24
4.4 KINESICS ................................................................................................................................................. 24
4.5 PROXEMICS ............................................................................................................................................. 26
4.6 HAPTICS .................................................................................................................................................. 27
4.7 CHRONEMICS ........................................................................................................................................... 27
4.8 FYSIEKE KENMERKEN .................................................................................................................................. 28
4.9 DE TAAL VAN OBJECTEN.............................................................................................................................. 28
4.10 PARALINGUÏSTIEK ...................................................................................................................................... 28
4.11 HOE ZIET NON-VERBALE COMMUNICATIE ERUIT IN EEN ONLINE CONTEXT .............................................................. 29
5. INTERPERSOONLIJKE COMMUNICATIE.................................................................................................. 29
5.1 INTERPERSOONLIJKE COMMUNICATIE ALS EEN SPECIALE VORM VAN DYADISCHE COMMUNICATIE ............................... 29
5.2 DE ONTWIKKELING VAN INTERPERSOONLJIKE RELATIES ...................................................................................... 30
5.3 (POTENTIËLE) PROBLEEMASPECTEN BINNEN RELATIES ....................................................................................... 32
6. GROEPSCOMMUNICATIE ...................................................................................................................... 33
6.1 WAT IS EEN GROEP? .................................................................................................................................. 34
6.2 GROEPSPROCESSEN ................................................................................................................................... 36
7. ORGANISATIECOMMUNICATIE ............................................................................................................. 39
, 7.1 INTERNE COMMUNICATIE ........................................................................................................................... 39
7.2 CORPORATE COMMUNICATIE ....................................................................................................................... 48
7.3 MARKETINGCOMMUNICATIE ....................................................................................................................... 52
7.4 MERKEN OF ‘BRANDS’ ............................................................................................................................... 54
8. MASSACOMMUNICATIE: DE MEDIAORGANISATIE ................................................................................ 55
8.1 EEN ORGANISATIONELE BENADERING VAN DE NIEUWSPRODUCTIE ....................................................................... 55
8.2 EEN ORGANISATIONELE BENADERING VAN DE FICITIEPRODUCTIE (DE SOAPPRODUCTIE) ............................................ 66
9. MASSACOMMUNICATIE: DE INHOUD ................................................................................................... 72
9.1 DE MEDIATEKST ........................................................................................................................................ 72
9.2 MEDIAGENRES ......................................................................................................................................... 76
10. MASSACOMMUNICATIE: HET PUBLIEK ............................................................................................. 77
10.1 VERANDERENDE PUBLIEKSCONCEPTEN ........................................................................................................... 77
10.2 PUBLIEKSONDERZOEK ................................................................................................................................ 77
10.3 TOTSTANDKOMING VAN EEN (TV)-PUBLIEK .................................................................................................... 79
10.4 TELEVISIE 2.0? ......................................................................................................................................... 84
10.5 MEDIABLOOTSTELLING IN HET DIGITALE TIJDPERK: OPNIEUW EEN KWESTIE VAN INDIVIDUELE EN STRUCTURELE
VERKLARINGEN? .................................................................................................................................................... 85
10.6 INLEIDENDE VRAGEN LES ............................................................................................................................. 85
11. MASSACOMMUNICATIE: EFFECTEN .................................................................................................. 86
11.1 “ALMACHT VAN DE MEDIA”-PARADIGMA ....................................................................................................... 86
11.2 BEPERKTE EFFECTEN-PARADIGMA ................................................................................................................. 87
11.3 HET ACTIEVE PUBLIEK: USES AND GRATIFICATIONS............................................................................................ 92
11.4 LANE-TERMIJN-EFFECTEN ........................................................................................................................... 92
11.5 MEDIA-EFFECTEN IN DE NIEUWE(RE) MEDIA OMGEVING ................................................................................... 98
12. NIEUWE MEDIA ................................................................................................................................ 98
12.1 KENMERKEN VAN NIEUWE MEDIA ................................................................................................................. 98
12.2 GESCHIEDENIS VAN HET INTERNET .............................................................................................................. 100
12.3 DE INTERACTIE TUSSEN TECHNOLOGISCHE KENMERKEN EN GEBRUIKERS .............................................................. 102
12.4 COMPUTER-MEDIATED COMMUNICATION EN SOCIALE RELATIES ...................................................................... 103
12.5 MASS-SELF COMMUNICATION ................................................................................................................... 104
,Communicatiewetenschappen
1. Basisconcepten
Communicatie = Overdracht of uitwisseling van informatie
1.1 Visies op Communicatie
• De Processchool -> Communicatie wordt gezien als een proces waarbij de ene persoon het
gedrag of de gedachten van de andere persoon beïnvloedt.
Wanneer het gewenste effect niet overeenkomt met het effectieve effect is er sprake van
een communicatiefout. (Proberen verklaren door te kijken naar de verschillende fasen in het
communicatieproces.)
Deze school leunt aan bij de “acts of communication” (communicatieve handelingen)
• De Betekeniscreatie-school -> Bestudeert hoe boodschappen interageren met mensen om
betekenissen te creëren.
Verschillen in de betekenisgeving tussen zender en ontvanger worden niet als een fout
beschouwd maar worden bv. gezien als het resultaat van culturele verschillen tussen de
partijen.
Hier bestudeert men de “works of communication” (kunstwerken, reclamespots, teksten,…)
en dus niet de communicatieve handelingen (actoren en hun intenties staan hier dus NIET
centraal).
1.2 Belangrijke breek- en discussiepunten
1.2.1 Intentionaliteit
Er is pas sprake van communicatie wanneer de zender de bedoeling heeft een boodschap uit te
sturen en de ontvanger de bedoeling heeft om de boodschap te ontvangen. (Teleologische
opvatting1)
De teleologische opvatting van communicatie is typisch voor de processchool MAAR je hebt ook de
gedragsopvatting (komt vooral uit de hoek van non-verbale communicatie) dat zegt dat alle gedrag
van mensen communicatief is en dat het daarom ook onmogelijk is om niet te communiceren.
-> Teleologen zeggen dat niet alle gedrag communicatief is maar wel informatief
Communicatie wordt soms ook als onbedoelde communicatie gemaskeerd, bv. een politicus die een
pintje drinkt om een volkser imago aan te kweken.
1
Teleologie = alles streeft naar een bepaald doel
1
, Communicatiewetenschappen
1.2.2 Geslaagdheid
è Er is pas echte communicatie wanneer die “geslaagd” is.
Geslaagde communicatie = Transmissie (T) + Ontvangst persoon x (Ox) + Interpretatie (I) + bedoelde
Interpretatie (Ib) + bedoelde Uitwerking (Ub)
-> T+Ox+I+Ib+Ub = Geslaagde communicatie
1.2.3 Richting van het communicatieproces:
- Processchool: eenrichting is voldoende (A zegt iets tegen B), wanneer er een antwoord volgt,
dan is dat een nieuw communicatieproces.
- Gedragscommunicatie: communicatie is een wisselwerking (tweerichtingsverkeer). Als A iets
zegt tegen B en er volgt antwoord, dan is er sprake van één geval van communicatie/
- Massacommunicatie: eenrichtingsverkeer
- Interpersoonlijke communicatie: communicatie is een circulair proces
è Nieuwe media worden vaak geassocieerd met interactiviteit (tweerichtingsverkeer)
1.2.4 Observatieniveaus
- Intrapersoonlijke communicatie
- Interpersoonlijke communicatie
- Groepscommunicatie
- Organisatiecommunicatie
- Massacommunicatie
è De recente technologische evoluties dagen de communicatiewetenschap uit, het is
interessant om bv te bestuderen hoe mensen met chatbots omgaan
1.3 Elementen van het communicatieproces
1.3.1 Zender/bron
è Individu of organisatie dat een boodschap verstuurt
In de eerste communicatiemodellen benadrukte men vooral de macht van de zender, die werd als
erg actief beschouwd en de ontvanger als zeer passief. (Latere studies erkenden dat het publiek
actief is.)
In technische modellen werd er vaak een onderscheid gemaakt tussen de zender en de bron. Bron
verwees naar de persoon (of het brein of de mond van de persoon) en zender naar het technische
apparaat waarmee signalen worden omgezet zodat die via het kanaal verstuurd kunnen worden.
1.3.2 Ontvanger/bestemmeling
2
Inhoudsopgave
1. BASISCONCEPTEN ................................................................................................................................... 1
1.1 VISIES OP COMMUNICATIE ............................................................................................................................ 1
1.2 BELANGRIJKE BREEK- EN DISCUSSIEPUNTEN ...................................................................................................... 1
1.3 ELEMENTEN VAN HET COMMUNICATIEPROCES .................................................................................................. 2
2. COMMUNICATIEMODELLEN ................................................................................................................... 6
2.1 COMMUNICATIEMODEL VAN LASSWELL (1984) ................................................................................................ 6
2.2 HET MATHEMATISCHE MODEL VAN SHANNON & WEAVER .................................................................................. 7
2.3 VERDERE UITWERKING VAN HET MODEL DOOR DEFLEUR ..................................................................................... 7
2.4 HET CIRCULAIR MODEL VAN OSGOOD EN SCHRAMM .......................................................................................... 8
2.5 DE SPIRAAL VAN DANCE ............................................................................................................................... 8
2.6 GERBNERS ALGEMEEN MODEL VAN COMMUNICATIE ........................................................................................... 9
2.7 HET ABX-MODEL VAN NEWCOMB ................................................................................................................. 9
2.8 WESTLEY EN MACLEANS AANPASSING VAN HET ABX-MODEL ............................................................................ 10
2.9 HET MASSACOMMUNICATIEMODEL VAN MALETZKE ......................................................................................... 11
2.10 EEN RITUEEL MODEL VAN COMMUNICATIE ..................................................................................................... 12
2.11 HET AANDACHTSMODEL VAN MCQUAIL ........................................................................................................ 13
2.12 HET “MASSPERSONAL” COMMUNICATIEMODEL VAN O’SULLIVAN & CAR ............................................................. 13
3. VERBALE COMMUNICATIE .................................................................................................................... 14
3.1 KENMERKEN VAN DE “NATUURLIJKE TAAL” ..................................................................................................... 14
3.2 TAALVORMEN .......................................................................................................................................... 15
3.3 DE SUBSYSTEMEN VAN TAAL ........................................................................................................................ 16
3.4 DE SOCIALE CONTEXT VAN TAAL ................................................................................................................... 16
3.5 PRAGMATISCHE STIJLEN EN STRUCTUREN ....................................................................................................... 18
3.6 INTERACTIEF DISCOURS: COHERENTIE EN STRUCTUUR ....................................................................................... 18
3.7 TAAL EN SOCIALE IDENTITEIT........................................................................................................................ 20
3.8 TAAL EN CULTURELE VERSCHILLEN ................................................................................................................ 21
4. NON-VERBALE COMMUNICATIE ........................................................................................................... 22
4.1 KENMERKEN VAN NON-VERBALE COMMUNICATIE ............................................................................................ 22
4.2 VOOR WELK SOORT INFORMATIE IS NVC BELANGRIJK? ..................................................................................... 23
4.3 NON-VERBALE VERSUS VERBALE COMMUNICATIE............................................................................................. 24
4.4 KINESICS ................................................................................................................................................. 24
4.5 PROXEMICS ............................................................................................................................................. 26
4.6 HAPTICS .................................................................................................................................................. 27
4.7 CHRONEMICS ........................................................................................................................................... 27
4.8 FYSIEKE KENMERKEN .................................................................................................................................. 28
4.9 DE TAAL VAN OBJECTEN.............................................................................................................................. 28
4.10 PARALINGUÏSTIEK ...................................................................................................................................... 28
4.11 HOE ZIET NON-VERBALE COMMUNICATIE ERUIT IN EEN ONLINE CONTEXT .............................................................. 29
5. INTERPERSOONLIJKE COMMUNICATIE.................................................................................................. 29
5.1 INTERPERSOONLIJKE COMMUNICATIE ALS EEN SPECIALE VORM VAN DYADISCHE COMMUNICATIE ............................... 29
5.2 DE ONTWIKKELING VAN INTERPERSOONLJIKE RELATIES ...................................................................................... 30
5.3 (POTENTIËLE) PROBLEEMASPECTEN BINNEN RELATIES ....................................................................................... 32
6. GROEPSCOMMUNICATIE ...................................................................................................................... 33
6.1 WAT IS EEN GROEP? .................................................................................................................................. 34
6.2 GROEPSPROCESSEN ................................................................................................................................... 36
7. ORGANISATIECOMMUNICATIE ............................................................................................................. 39
, 7.1 INTERNE COMMUNICATIE ........................................................................................................................... 39
7.2 CORPORATE COMMUNICATIE ....................................................................................................................... 48
7.3 MARKETINGCOMMUNICATIE ....................................................................................................................... 52
7.4 MERKEN OF ‘BRANDS’ ............................................................................................................................... 54
8. MASSACOMMUNICATIE: DE MEDIAORGANISATIE ................................................................................ 55
8.1 EEN ORGANISATIONELE BENADERING VAN DE NIEUWSPRODUCTIE ....................................................................... 55
8.2 EEN ORGANISATIONELE BENADERING VAN DE FICITIEPRODUCTIE (DE SOAPPRODUCTIE) ............................................ 66
9. MASSACOMMUNICATIE: DE INHOUD ................................................................................................... 72
9.1 DE MEDIATEKST ........................................................................................................................................ 72
9.2 MEDIAGENRES ......................................................................................................................................... 76
10. MASSACOMMUNICATIE: HET PUBLIEK ............................................................................................. 77
10.1 VERANDERENDE PUBLIEKSCONCEPTEN ........................................................................................................... 77
10.2 PUBLIEKSONDERZOEK ................................................................................................................................ 77
10.3 TOTSTANDKOMING VAN EEN (TV)-PUBLIEK .................................................................................................... 79
10.4 TELEVISIE 2.0? ......................................................................................................................................... 84
10.5 MEDIABLOOTSTELLING IN HET DIGITALE TIJDPERK: OPNIEUW EEN KWESTIE VAN INDIVIDUELE EN STRUCTURELE
VERKLARINGEN? .................................................................................................................................................... 85
10.6 INLEIDENDE VRAGEN LES ............................................................................................................................. 85
11. MASSACOMMUNICATIE: EFFECTEN .................................................................................................. 86
11.1 “ALMACHT VAN DE MEDIA”-PARADIGMA ....................................................................................................... 86
11.2 BEPERKTE EFFECTEN-PARADIGMA ................................................................................................................. 87
11.3 HET ACTIEVE PUBLIEK: USES AND GRATIFICATIONS............................................................................................ 92
11.4 LANE-TERMIJN-EFFECTEN ........................................................................................................................... 92
11.5 MEDIA-EFFECTEN IN DE NIEUWE(RE) MEDIA OMGEVING ................................................................................... 98
12. NIEUWE MEDIA ................................................................................................................................ 98
12.1 KENMERKEN VAN NIEUWE MEDIA ................................................................................................................. 98
12.2 GESCHIEDENIS VAN HET INTERNET .............................................................................................................. 100
12.3 DE INTERACTIE TUSSEN TECHNOLOGISCHE KENMERKEN EN GEBRUIKERS .............................................................. 102
12.4 COMPUTER-MEDIATED COMMUNICATION EN SOCIALE RELATIES ...................................................................... 103
12.5 MASS-SELF COMMUNICATION ................................................................................................................... 104
,Communicatiewetenschappen
1. Basisconcepten
Communicatie = Overdracht of uitwisseling van informatie
1.1 Visies op Communicatie
• De Processchool -> Communicatie wordt gezien als een proces waarbij de ene persoon het
gedrag of de gedachten van de andere persoon beïnvloedt.
Wanneer het gewenste effect niet overeenkomt met het effectieve effect is er sprake van
een communicatiefout. (Proberen verklaren door te kijken naar de verschillende fasen in het
communicatieproces.)
Deze school leunt aan bij de “acts of communication” (communicatieve handelingen)
• De Betekeniscreatie-school -> Bestudeert hoe boodschappen interageren met mensen om
betekenissen te creëren.
Verschillen in de betekenisgeving tussen zender en ontvanger worden niet als een fout
beschouwd maar worden bv. gezien als het resultaat van culturele verschillen tussen de
partijen.
Hier bestudeert men de “works of communication” (kunstwerken, reclamespots, teksten,…)
en dus niet de communicatieve handelingen (actoren en hun intenties staan hier dus NIET
centraal).
1.2 Belangrijke breek- en discussiepunten
1.2.1 Intentionaliteit
Er is pas sprake van communicatie wanneer de zender de bedoeling heeft een boodschap uit te
sturen en de ontvanger de bedoeling heeft om de boodschap te ontvangen. (Teleologische
opvatting1)
De teleologische opvatting van communicatie is typisch voor de processchool MAAR je hebt ook de
gedragsopvatting (komt vooral uit de hoek van non-verbale communicatie) dat zegt dat alle gedrag
van mensen communicatief is en dat het daarom ook onmogelijk is om niet te communiceren.
-> Teleologen zeggen dat niet alle gedrag communicatief is maar wel informatief
Communicatie wordt soms ook als onbedoelde communicatie gemaskeerd, bv. een politicus die een
pintje drinkt om een volkser imago aan te kweken.
1
Teleologie = alles streeft naar een bepaald doel
1
, Communicatiewetenschappen
1.2.2 Geslaagdheid
è Er is pas echte communicatie wanneer die “geslaagd” is.
Geslaagde communicatie = Transmissie (T) + Ontvangst persoon x (Ox) + Interpretatie (I) + bedoelde
Interpretatie (Ib) + bedoelde Uitwerking (Ub)
-> T+Ox+I+Ib+Ub = Geslaagde communicatie
1.2.3 Richting van het communicatieproces:
- Processchool: eenrichting is voldoende (A zegt iets tegen B), wanneer er een antwoord volgt,
dan is dat een nieuw communicatieproces.
- Gedragscommunicatie: communicatie is een wisselwerking (tweerichtingsverkeer). Als A iets
zegt tegen B en er volgt antwoord, dan is er sprake van één geval van communicatie/
- Massacommunicatie: eenrichtingsverkeer
- Interpersoonlijke communicatie: communicatie is een circulair proces
è Nieuwe media worden vaak geassocieerd met interactiviteit (tweerichtingsverkeer)
1.2.4 Observatieniveaus
- Intrapersoonlijke communicatie
- Interpersoonlijke communicatie
- Groepscommunicatie
- Organisatiecommunicatie
- Massacommunicatie
è De recente technologische evoluties dagen de communicatiewetenschap uit, het is
interessant om bv te bestuderen hoe mensen met chatbots omgaan
1.3 Elementen van het communicatieproces
1.3.1 Zender/bron
è Individu of organisatie dat een boodschap verstuurt
In de eerste communicatiemodellen benadrukte men vooral de macht van de zender, die werd als
erg actief beschouwd en de ontvanger als zeer passief. (Latere studies erkenden dat het publiek
actief is.)
In technische modellen werd er vaak een onderscheid gemaakt tussen de zender en de bron. Bron
verwees naar de persoon (of het brein of de mond van de persoon) en zender naar het technische
apparaat waarmee signalen worden omgezet zodat die via het kanaal verstuurd kunnen worden.
1.3.2 Ontvanger/bestemmeling
2
