Samenvatting (+ eigen notities) - Visuele Cultuur

Visuele Cultuur : Kunst in
Historische Context
College 1
Overzicht van de Europese beeldcultuur (het westen, Europa)
 Hoe is de relatie mens – beeld veranderd
 Kanoniek/ canon < een standaard pakket die essentieel zijn
 Beeld heeft taal van “tafel geveegd”
 Focus op stijl, themas, medium (schilderkunst), interpretatie, kunstenaar,
marktwaarde, techniek, …

0. Inleiding : Van zwart vierkant tot caleidoscoop (vanuit verschillende invalshoeken)
1. Het product Kunst
Kazimir Malevitsj. Zwart vierkant, 1915. State Tretyakov Gallery, Moskou.
 Zwart vierkant op wit viekant, eenvoudig, simpel, slecht bewaard gebleven
 Revolutionair op het moment dat het gemaakt is
 Iconisch werk, dat belang in zich gaat dragen
 Een canoniek werk, sleutelwerk

Sixtijnse Kapel, begin 16de eeuw
 Hoogtepunt van de Florentijnse kunst
 Summum van iets compleet anders ( Zwart vierkant) = mimetische kunst <
mimesis (boek) : zuiver nabootsen van de werkelijkheid, natuur, mens
 Fotografie zal de mimesis in vraag stellen in de 19de eeuw (kantelmoment)

Peter Paul Rubens. Aantekening in het album amicorum van Filips van Valckenisse.
Pentekening. Koninklijke Bibliotheek van België, Brussel, II.1688, fol. 127v. Opschrift: ‘Medio
Deus omnia campo’.
Rembrandt. Zelfportret, ca. 1665–69. Kenwood House, Londen.
Robert Rauschenberg. Erased de Kooning Drawing, 1953. San Francisco Museum of Modern
Art.
 Schrijven over perfecte schilders en ambachtsmannen
 Giorgio Vasari schrijft over zie de beste ambachtsmannen die er waren
 Giotto tekent een perfecte cirkel met de vrije hand
 Vervolgens heb je andere ambachtmannen (Rubens) die ook toont die zijn ambacht
perfect uitoefenen en voegt een punt en tekst toe (intellectueel)
 Rembrandt bouwt verder met werk van zichzelf en twee perfect cirkels (neemt
letterlijk positie in) (beter doen dan je “vader”)
 Rauschenberg wil ook positie innemen door iets anders te doen (uitgommen van de
potloodtekening voorstellen als nieuw werk) = lef hebben en dat onderscheid goede
kunstenaars, radicaal innoveren

Avant-garde kunst : de mensen die aan het begin van het front gaan strijden, degene die
durfden positie innemen in de heden kunst van die tijd
- Ofwel val je onmiddellijk

, - Ofwel krijg je een heldenstatus


Werken van Kazimir Malevitsj in De laatste futuristische tentoonstelling ‘0.10’, Petersburg,
1915. State Russian Museum, Sint-Petersburg.
Willem van Haecht. De kunstkamer van Cornelis van der Geest, 1628 (detail; zie 1.95).
Rubenshuis, Antwerpen.
 Kunst als product
 Men wil kunst in de markt leggen, het presenteren, naar buiten komen met als doel
je positie als kunstenaar te consolideren
 Kunst und wunderenkammeren
 Er vindt discussie plaats
 Culturele elite, niet democartisch

Salvador Mundi, Leonardo Da Vinci (+-1500)
 Werd verkocht in 2005
 Experten aangeschreven door een handelaar
 Aangepast door restaurateurs waarom vervolgens het meer en meer mensen bleken
overtuigd te zijn dat het is van LDV maar het is niet zeker
 Waarden kunnen opgepompt worden na de dood van kunstenaars

Rafael. De kindermoord, ca. 1510–14. Tekening. The British Museum, Londen.
Marcantonio Raimondi naar Rafael. De kindermoord, ca. 1510–14. Gravure. The
Metropolitan Museum of Art, New York.
 Kunstenaars zijn vaak ondernemers
 Twee mensen die samen werken (Rafael + Raimondi)
 Beiden springen op de prentkunst (15de eeuw)
 Rafael maakt een ontwerp van een prent en Raimondi drukt die in veelvoud op een
koperplaat
 = verspreiden in veelvoud + veel goedkoper + veel meer mensen bereiken
 Il disegno

Adriaen Van der Werff. De Heilige Familie, 1702. Alte Pinakothek, München.
 Prijs die aan een werk wordt gegeven
 Economisch nadenken – dankzij zijn archief (boek bijhouden met prijzen)
 Tellen hoeveel dagen hij heeft gewerkt aan een werk (manuren + productie)
 Valore di fatica = de waarde van het produceren
 Hij vindt als kunstenaar dat zijn werk zoveel waarde heeft, geeft er een extra waarde
aan, de meester, de genie, …

Art by Telephone. Tentoonstelling in het Museum of Contemporary Art, Chicago, november–
december 1969.
 Geen “hand van de meester” meer gebruiken – bedenken in het hoofd maar
uitvoering denken ze niet meer over na
 Het concept ‘idee is belangrijker dan de uitvoering’
 Assistenten voeren die ideeën uit
 Kunst gedicteerd via de telefoon

,2. Het idee Kunst
= het in de markt zetten van iets

Naar Polycletus. Doryphoros (Speerdrager) (5e eeuw v.C.). Romeinse marmeren kopie.
Archeologisch Museum, Thessaloniki.
 Schrijft een boekje waarin hij het heeft over de ideale proporties van de mens
 Werk onthouden (was op examen vorig jaar)

Kazimir Malevitsj, ‘ Van kubisme en futurisme naar suprematisme’, Moskou 1916
 Maakt boekje over kubisme
 Uitleg bij zijn werk, onderdeel van het legitimeren van kunst

Roger de Piles. Balance des peintres, in Cours de peinture par principes (1708).
 Analyse van wie nu eigenlijk de beste kunstenaar is
 Mensen vergelijken
 Grafisch visulaliseren (kolommen en rijen) en punten geven op de werken
 Balans opmaken  Rubens wordt de belangrijkste

Dispuut over iconen met de keizer, in de Skylitzeskroniek, Byzantijns, 12e eeuw. Biblioteca
Nacional de España, Madrid, Ms. Graecus Vitr. 26–2.
 Spreken over beeld
 Beeld als onderdeel van politiek en theologisch debat
 Discuteren over plaats van kunst
 De 10 geboden < Bijbel
 Beelddebatten : de kern dragen van iconoclasme (kapot malen van
iconenen/beelden)
o Vb IS en Taliban hebben beelden vernield

Édouard Manet. Émile Zola, 1868. Musée d’Orsay, Parijs.
 Meer en meer moest geschreven worden (handleiding nodig hebben)
 Tweede helft van de 19de eeuw
 Antisimitisme
 Éduard Manet : als soort van dank
 Een wisselwerking tussen mensen die taalmachtig en mensen die beeldmachtig zijn
 Elkaar versterken

3. Kunst(en) en wetenschap
Leonardo da Vinci. Anatomische studies, ca. 1511 (detail van 3.29). Pentekening. Royal
Collection Trust,
Kazimir Malevitsj. Suprematisme, 1915. Stedelijk Museum, Amsterdam.
 Samensmelten van kunst en wetenschap
 Verder kijken dan penseel op doek
 Inspireren door andere disiplines (alphawetenschappen, betawetenschappen)
 LDV eerste helft 16de eeuw (renaissance)
o anatomie (menselijk lichaam)

, o Juiste proporties, juiste plaatsen, expressie gezicht
 KM eerste helft 20ste eeuw
o Taal en geometrische vormen?? (boek)
o Mentaal vertalen in wetenschap
o Suprematisme (verder gaan dan de werkelijkheid)
 Beiden passen een ander wetenschap toe
 Gebruiken van wetschappelijke inzichten

Cinzia Di Dio, Emiliano Macaluso en Giacomo Rizzolatti, ‘The Golden Beauty: Brain Response
to Classical and Renaissance Sculptures’.
Leonardo da Vinci. Vitruviusman: Studie van menselijke verhoudingen, ca. 1490.
Pentekening. Gallerie dell’Accademia, Venetië, Gabinetto dei Disegni e delle Stampe.
 Het beeld van de ultieme schoonheid te benadrukken
 Vetruvius = Romeins architect
 De ideale verhouding ook bij LDV met vetruviusman

 De aspectibus of Perspectiva van Abū ˛Alī al-Hasan ibn al-Haytham, beter bekend
onder zijn gelatiniseerde naam Alhazen (965–ca. 1040).
 Enige omweg naar de Arabische wereld
 Inzichten die geoptimaliseerd zijn geweest
 Kennis die er was verder optimaliseren
 Verdiepen in de optica (studie van het licht)

Anthonis Mor. Zelfportret met Grieks gedicht, 1558. Gallerie degli Uffizi, Florence.
Ut Pictura Poesis
 Kijken naar taal, humane wetenschappen, naar elkaar
 Vanuit de poesie het beeld : de poezie die zaken via taal gaat verbeelden
 Een retorische oefening
 Uitdaging van ut pictura poesis aangaan
 Dicipline taal en beeld = de goede kunstenaar (zichzelf uitdagen)

Daan Roosegaarde. Van Gogh-Roosegaardefietspad, 2014.

4. Kunst, Macht en Geloof
Eugène Delacroix. La Liberté guidant le peuple, 1830 (detail; zie 4.96). Musée du Louvre,
Parijs.
El Lissitzky. ‘Versla de witten met de rode wig’, 1919–20. Lithografie.
 Verbonden met systemen (religieuze, politieke, …)
 Macht !!! propaganda
 Kunst is niet onschuldig
 “de vrijheid die het volk zal leiden” < vrijheid is het grootste goed
 Poster door constructivist (jaren 20 tot doel kunst in te zetten om russische staat op
te bouwen, constructuren) , avant garde