TEMA 5. A ATMOSFERA
Enténdese por atmosfera a capa gasosa que envolve á Terra.
1 COMPOSICIÓN DA ATMOSFERA
Na súa composición participan gases:
❖ Maioritarios (N2, O2, Ar, CO2).
❖ Minoritarios, os cales poden dividirse á súa vez en:
o Reactivos (CO, CH4, hidrocarburos, NO2, NH3, SO2, ozono, etc.
o Non reactivos (He, Ne, Kr, Xe, H2, N2O).
❖ Variables, como o vapor de auga, cun papel moi importante na regulación do clima; e os
contaminantes.
Compoñentes % en volume
N2 78,0
O2 20,9
Ar 0.93
CO2 0,03
2 ALBEDO
Unha característica da atmosfera é que filtra parte das radiacións procedentes do Sol, protexendo a vida
das radiacións máis enerxéticas, así como mantendo unha temperatura media con menos oscilacións.
Da enerxía total que chega a Terra unha parte reflíctese de novo ó espazo nunha porcentaxe que se
denomina albedo. Este valor depende da composición da propia atmosfera e da mesma superficie
terrestre. Deste xeito, a nubosidade, po atmosférico ou os gases da atmosfera, así como a presenza
de masas de xeo e neve ou incluso da porcentaxe de solo con vexetación condicionan en grande
medida o albedo da Terra.
3 ESTRUTURA DA ATMOSFERA
➢ Troposfera (tropos= xiro). É a capa inferior da atmosfera e termina na tropopausa. A súa temperatura
diminúe coa altura, dende uns 15 ºC de media na superficie ata uns -70 ºC na tropopausa.
Nela ocorren a maioría dos fenómenos meteorolóxicos, polo que se denomina capa do clima:
fórmanse a maioría das nubes, as precipitacións e existen movementos de masas de aire. Aquí ten
lugar o efecto invernadoiro provocado pola presenza de certos gases (CO2, vapor de auga, etc).
➢ Estratosfera. Esténdese dende a tropopausa ata a estratopausa situada a uns 50-60 km de altitude.
Nela o aire é moi tenue e non existen movementos verticais, senón
horizontais. Non existen nubes, agás na súa parte inferior. A
temperatura aumenta ata acadar un valor máximo na estratopausa.
Entre os 15 e os 30 km de altura concéntrase a maior parte do
ozono atmosférico formando a chamada capa de ozono. Esta presenta
un espesor variable, máximo no Ecuador e mínimo nos Polos. O ozono
(O3) estase formando a partir do osíxeno molecular (O2) e destruíndose
nun equilibrio dinámico que retén o 90% das radiacións ultravioleta, ó
tempo que aumenta a temperatura nesta capa. Este feito ten unha gran
importancia para a vida.
➢ Mesosfera. Esténdese ata a mesopausa, situada a uns 80 km de
altura. A temperatura diminúe de novo nesta capa.
➢ Ionosfera ou termosfera. Prolóngase ata o quilómetro 600 aproximadamente. Aquí a temperatura
aumenta ata uns 1000 ºC debido á absorción das radiacións solares de onda máis curta (raios X e
gamma), provocando a ionización das moléculas de N2 e O2 presentes.
1
, ➢ Exosfera. Esténdese ata o quilómetro 800 aproximadamente. É a última capa e o seu límite ven
marcado por unha baixísima densidade atmosférica, similar á do espazo exterior.
3.1 Gradientes verticais
❖ Gradiente vertical de temperatura. Representa a variación da temperatura do aire na vertical, este
(en condicións estáticas) ten un valor medio de -0,65 ºC/100 m. O quere dicir que o aire situado a un
quilómetro de altura terá unha temperatura 6,5 ºC menor que ao nivel do mar.
❖ Inversión térmica. É o espazo aéreo no cal a temperatura aumenta coa altura na troposfera en vez de
diminuír. Estas inversións térmicas impiden os movementos verticais do aire e pódense presentar a
calquera altura da troposfera.
Unha das causas que orixina este fenómeno acontece nas noites frías: O chan perde calor por
radiación facendo que arrefríe rapidamente xunto co aire que está en contacto con el. O resultado é
unha capa de menor temperatura que o aire superior, o que adoita ir asociado a formación de néboas
por condensación da humidade. A inversión térmica remata desaparecendo durante o día.
4 DINÁMICA ATMOSFÉRICA
O aire atmosférico desprázase movido por variacións na temperatura, presión ou mesmo a humidade.
4.1 Convección debido á presión atmosférica
A presión exercida pola atmosfera sobre a superficie terrestre é de 1 atmosfera (1013 mb). Non
obstante, as diferenzas de temperatura provocan que as masas de aire teñan distinta densidade e por
conseguinte exerzan diferente presión:
Borrasca. Zona de baixa presión(< 1013 mb): o aire menos denso tende a ascender facendo que o
aire veciño en superficie tenda a ocupar o seu espazo.
Anticiclón. Zona de alta presión (> 1013 mb) na que o aire ó ser máis denso tende a baixar
desprazando ó aire da superficie radialmente.
2
Enténdese por atmosfera a capa gasosa que envolve á Terra.
1 COMPOSICIÓN DA ATMOSFERA
Na súa composición participan gases:
❖ Maioritarios (N2, O2, Ar, CO2).
❖ Minoritarios, os cales poden dividirse á súa vez en:
o Reactivos (CO, CH4, hidrocarburos, NO2, NH3, SO2, ozono, etc.
o Non reactivos (He, Ne, Kr, Xe, H2, N2O).
❖ Variables, como o vapor de auga, cun papel moi importante na regulación do clima; e os
contaminantes.
Compoñentes % en volume
N2 78,0
O2 20,9
Ar 0.93
CO2 0,03
2 ALBEDO
Unha característica da atmosfera é que filtra parte das radiacións procedentes do Sol, protexendo a vida
das radiacións máis enerxéticas, así como mantendo unha temperatura media con menos oscilacións.
Da enerxía total que chega a Terra unha parte reflíctese de novo ó espazo nunha porcentaxe que se
denomina albedo. Este valor depende da composición da propia atmosfera e da mesma superficie
terrestre. Deste xeito, a nubosidade, po atmosférico ou os gases da atmosfera, así como a presenza
de masas de xeo e neve ou incluso da porcentaxe de solo con vexetación condicionan en grande
medida o albedo da Terra.
3 ESTRUTURA DA ATMOSFERA
➢ Troposfera (tropos= xiro). É a capa inferior da atmosfera e termina na tropopausa. A súa temperatura
diminúe coa altura, dende uns 15 ºC de media na superficie ata uns -70 ºC na tropopausa.
Nela ocorren a maioría dos fenómenos meteorolóxicos, polo que se denomina capa do clima:
fórmanse a maioría das nubes, as precipitacións e existen movementos de masas de aire. Aquí ten
lugar o efecto invernadoiro provocado pola presenza de certos gases (CO2, vapor de auga, etc).
➢ Estratosfera. Esténdese dende a tropopausa ata a estratopausa situada a uns 50-60 km de altitude.
Nela o aire é moi tenue e non existen movementos verticais, senón
horizontais. Non existen nubes, agás na súa parte inferior. A
temperatura aumenta ata acadar un valor máximo na estratopausa.
Entre os 15 e os 30 km de altura concéntrase a maior parte do
ozono atmosférico formando a chamada capa de ozono. Esta presenta
un espesor variable, máximo no Ecuador e mínimo nos Polos. O ozono
(O3) estase formando a partir do osíxeno molecular (O2) e destruíndose
nun equilibrio dinámico que retén o 90% das radiacións ultravioleta, ó
tempo que aumenta a temperatura nesta capa. Este feito ten unha gran
importancia para a vida.
➢ Mesosfera. Esténdese ata a mesopausa, situada a uns 80 km de
altura. A temperatura diminúe de novo nesta capa.
➢ Ionosfera ou termosfera. Prolóngase ata o quilómetro 600 aproximadamente. Aquí a temperatura
aumenta ata uns 1000 ºC debido á absorción das radiacións solares de onda máis curta (raios X e
gamma), provocando a ionización das moléculas de N2 e O2 presentes.
1
, ➢ Exosfera. Esténdese ata o quilómetro 800 aproximadamente. É a última capa e o seu límite ven
marcado por unha baixísima densidade atmosférica, similar á do espazo exterior.
3.1 Gradientes verticais
❖ Gradiente vertical de temperatura. Representa a variación da temperatura do aire na vertical, este
(en condicións estáticas) ten un valor medio de -0,65 ºC/100 m. O quere dicir que o aire situado a un
quilómetro de altura terá unha temperatura 6,5 ºC menor que ao nivel do mar.
❖ Inversión térmica. É o espazo aéreo no cal a temperatura aumenta coa altura na troposfera en vez de
diminuír. Estas inversións térmicas impiden os movementos verticais do aire e pódense presentar a
calquera altura da troposfera.
Unha das causas que orixina este fenómeno acontece nas noites frías: O chan perde calor por
radiación facendo que arrefríe rapidamente xunto co aire que está en contacto con el. O resultado é
unha capa de menor temperatura que o aire superior, o que adoita ir asociado a formación de néboas
por condensación da humidade. A inversión térmica remata desaparecendo durante o día.
4 DINÁMICA ATMOSFÉRICA
O aire atmosférico desprázase movido por variacións na temperatura, presión ou mesmo a humidade.
4.1 Convección debido á presión atmosférica
A presión exercida pola atmosfera sobre a superficie terrestre é de 1 atmosfera (1013 mb). Non
obstante, as diferenzas de temperatura provocan que as masas de aire teñan distinta densidade e por
conseguinte exerzan diferente presión:
Borrasca. Zona de baixa presión(< 1013 mb): o aire menos denso tende a ascender facendo que o
aire veciño en superficie tenda a ocupar o seu espazo.
Anticiclón. Zona de alta presión (> 1013 mb) na que o aire ó ser máis denso tende a baixar
desprazando ó aire da superficie radialmente.
2
