Inhoudsopgave
Interculturaliteit vandaag..................................................................................................................4
Interculturaliteit in dit OPO................................................................................................................4
1. Interculturaliteit in het hedendaagse westerse denken: een historisch-conceptueel kader..............4
1.1 Het historisch debat......................................................................................................................5
1.2 Multiculturalisme..........................................................................................................................7
1.2.1 Historische context................................................................................................................7
1.2.2 Multiculturaliteit vs Multiculturalisme: Stuart Hall................................................................8
1.2.3 Multiculturalisme als erkenningspolitiek: Charles Taylor.......................................................9
1.2.4 De crisis van het multiculturalisme.......................................................................................9
1.2.5 Hedendaagse tendensen....................................................................................................10
1.3 Interculturalisme........................................................................................................................10
1.3.1 Context................................................................................................................................10
1.3.2 Kenmerken..........................................................................................................................11
1.3.3 Hoe dialogeren?...................................................................................................................12
1.3.4 Kansen en kritiek.................................................................................................................13
1.4 Transculturalisme.......................................................................................................................13
1.4.1 Identiteit: van moderniteit naar laatmoderniteit................................................................13
1.4.2 Kenmerken..........................................................................................................................14
1.4.3 Kansen en kritiek..................................................................................................................15
DEEL I: GRENZEN..................................................................................................................................16
2 De grenzen van ons onderwijs: een pleidooi voor multiregionaliteit (Carine Defoort)......................16
2.1 Insteek van deze bijdrage: “denken” ( -1)...................................................................................16
1.2 De zwijgende eerste positie (assimilatie)....................................................................................17
2.3 De uitdagende tweede positie (uitwissing).................................................................................17
2.4 De verzoenende derde positie (exotopie)..................................................................................18
2.5 De opbouwende vierde positie (universaliteit als project).........................................................18
2.5.1 Van een flexibel verleden ….................................................................................................19
2.5.2 Naar een toekomst vol mogelijkheden: drie voorstellen.....................................................19
3. Grenzen en migratie: een historisch perspectief op de categorisering van nieuwkomers in België. 20
3.1 Nieuwkomers vóór de twintigste eeuw......................................................................................21
3.1.1 Migratie en grenzen in premodern Europa..........................................................................21
3.1.2 De open grenzen van het negentiende-eeuwse België........................................................22
3.2 De uittekening van het migratiebeleid........................................................................................22
3.2.1 Nieuwe regels rond nationaliteitsverwerving......................................................................22
, 3.2.2 De regulering van arbeidsmigratie.......................................................................................23
3.2.3 Asielverlening aan politieke vluchtelingen...........................................................................24
3.2.4 Naar een superdivers België................................................................................................25
3.3 Beperkingen voor de werkgever.................................................................................................27
3.3.1 De implementatie van het beleid.........................................................................................27
3.3.2 De uitholling van het Belgische kader..................................................................................28
3.4 Besluit.........................................................................................................................................29
4. Identiteit : debatten over nationalisme, multiculturaliteit en integratie..........................................29
4.1 Wetenschap: nationalisme en nationale identiteit.....................................................................29
4.1.1 Inleiding: wat is identiteit?..................................................................................................29
4.2 Maatschappelijke debatten over migratie en islam (multiculturele samenleving).....................30
4.2.1 De uniciteit van de hedendaagse migratie?.........................................................................30
4.2.2 De incompabiliteit van de Islam?.........................................................................................31
4.3 Politieke debatten over migrantenopvang en integratie............................................................31
4.3.1 Migrantenopvang in historisch perspectief (een dralend opvangbeleid)............................31
4.3.2 Integratiebeleid vandaag.....................................................................................................32
4.3.3 Culturalisten vs. structuralisten...........................................................................................33
DEEL II: Beelden....................................................................................................................................34
5. Beelden van de islam: een historisch en hedendaags perspectief....................................................34
5.1 Het salafisme..............................................................................................................................34
5.2 Islamisme of de politieke islam...................................................................................................37
5.3 Jihad als een ‘Heilige Oorlog’?....................................................................................................38
5.4 De scheiding tussen religie en staat............................................................................................40
5.5 Sharia en religieuze vraagstukken over moslims in Europa........................................................40
5.6 Vrouwen in de islam..................................................................................................................42
5.7 Besluit.........................................................................................................................................44
6. Beelden van het Belgische koloniale verleden..................................................................................44
6.1 Het koloniale verleden................................................................................................................44
6.2 Postkoloniale herinneringen.......................................................................................................45
6.2.1 Waarom nog verdedigd?.....................................................................................................45
6.2.2 Evolutie van de herinnering.................................................................................................46
6.3 Hedendaagse postkoloniale debatten........................................................................................48
6.4 Besluit: een nieuwe dekolonisatie? (lezen in boek)....................................................................48
7. Literaire verbeelding: interculturaliteit in het werk van Borges en Radna Fabias............................48
7.1 Inleiding......................................................................................................................................49
7.2. Literair universalisme: Jorge Luis Borges...................................................................................51
, 7.2.1 De ‘leefwereld’ van een Argentijns auteur..........................................................................51
7.2.2 Literatuur als geheim: ‘De etnograaf’ (1969).......................................................................51
7.2.3 Interculturaliteit als wonder................................................................................................52
7.3 Literair particularisme: Radna Fabias..........................................................................................53
7.3.1 Het tussengebied van een migrant......................................................................................53
7.3.2 Literatuur als ontwrichting: Habitus (2018).........................................................................53
7.3.3 Interculturaliteit als inspanning...........................................................................................54
7.4 Enkele slotbedenkingen..............................................................................................................57
Gastles K. Debeuf: De Renaissance begon in Bagdad...........................................................................58
Deel I: Bagdad...................................................................................................................................58
Deel 2: Van Bagdad naar Italië..........................................................................................................63
Deel III: Taal..........................................................................................................................................66
8. Zegeningen en schaduwzijden van taaldiversiteit............................................................................66
8.1 Taaldiversiteit en -homogeniteit in de Lage Landen in historisch perspectief............................66
8.1.1 De prehistorie: de Indo-Europese pletwals..........................................................................67
8.1.2 De middeleeuwen: de invloed van het Frankisch, het Frans en het Latijn...........................69
8.1.3 De vroegmoderne tijd: divergentie tussen Noord en Zuid...................................................70
8.1.4 De laatmoderne periode: homogeniserende tendensen en nieuwe verbrokkeling.............70
8.2 Oordelen over taaldiversiteit: een hachelijke zaak.....................................................................71
8.2.1 De linguïstische Leviathan (~ zeemonster)...........................................................................71
8.2.2 De invloed van het Engels....................................................................................................72
8.2.3 Diversiteit binnen de taal.....................................................................................................72
8.2.4 Complicaties bij het beoordelen van taaldiversiteit.............................................................72
8.3 Bandbreedte van taaldiversiteit.................................................................................................73
8.4 Besluit.........................................................................................................................................75
9. Taal in ruimte en grenzen.................................................................................................................75
9.1 Begrensde talen..........................................................................................................................76
9.1.1 Traditionele taalkundige benaderingen / dialectologie.......................................................76
9.1.2 De taalpolitiek in België.......................................................................................................78
9.1.3 Plaats als sociaal netwerk....................................................................................................79
9.2 Talen zonder grenzen: een nieuw discours.................................................................................79
9.2.1 Superdiversiteit: taal als architectuur van onze samenleving..............................................80
9.2.2 Translanguaging: thuistalen in de klas................................................................................81
9.2.3 Language and belonging: taal en toe-eigening....................................................................81
9.3 Conclusies...................................................................................................................................82
10. Wat je zegt, ben je zelf: over indexicaliteit van taal........................................................................83
, 10.1 Indexicaliteit en ideologie.........................................................................................................84
10.1.1 Sociale betekenis/indexicaliteit.........................................................................................85
10.1.2 Taalideologie......................................................................................................................85
10.1.3 Indexicaliteit (M. Silverstein).............................................................................................86
10.2 Taalkundig onderzoek naar indexicaliteit.................................................................................87
10.2.1 Dagelijks taalgebruik..........................................................................................................87
10.2.2 Experimenteel attitudeonderzoek.....................................................................................90
10.3 De impact van indexicaliteit op het dagelijks leven..................................................................92
Interculturaliteit vandaag
actuele thema’s: globalisering, identiteit, migratie, multiculturalisme, omgang met het
koloniale verleden, taaldiversiteit, meertaligheid
- Wat is interculturaliteit precies? Wat met multiculturaliteit?
- Wat is diversiteit? (taaldiversiteit en culturele diversiteit)
- Hoe realiteit interpreteren met kritische blik/neutraal?
Interculturaliteit in dit OPO
academisch referentiekader bij de actuele debatten over onze hedenaagse interculturele
maatschappij
interculturaliteit in grenzen, beelden en taal
sterke samenhang tussen thema’s en hoofdstukken
verschillende docenten om de interdisciplinaire aard van het thema beter te belichten
(docenten uit versch. onderzoeksgebieden, disciplines)
1. Interculturaliteit in het hedendaagse westerse
denken: een historisch-conceptueel kader
4 grote delen
1. Het historische debat: Tot welk moment terugbrengen? Waar ontstond dit?
2. Multiculturalisme
3. Interculturalisme
4. Transculturalisme
3 “paradigma’s” in het handboek, multiculturalisme = beginpunt van het denken over
diversiteit zetten schijnwerpers op wat vorig paradigma in de schaduw liet maar
brengt zelf weer een duistere zone mee (= manieren waarop je de wklh kan
belichten)
historisch debat (1), interculturalisme (3) en transculturalisme (4) zijn ‘correcties’ op
het multiculturalisme
1.1 Het historisch debat
A) De ontdekking van Amerika: beschaving vs. barbarij
Interculturaliteit vandaag..................................................................................................................4
Interculturaliteit in dit OPO................................................................................................................4
1. Interculturaliteit in het hedendaagse westerse denken: een historisch-conceptueel kader..............4
1.1 Het historisch debat......................................................................................................................5
1.2 Multiculturalisme..........................................................................................................................7
1.2.1 Historische context................................................................................................................7
1.2.2 Multiculturaliteit vs Multiculturalisme: Stuart Hall................................................................8
1.2.3 Multiculturalisme als erkenningspolitiek: Charles Taylor.......................................................9
1.2.4 De crisis van het multiculturalisme.......................................................................................9
1.2.5 Hedendaagse tendensen....................................................................................................10
1.3 Interculturalisme........................................................................................................................10
1.3.1 Context................................................................................................................................10
1.3.2 Kenmerken..........................................................................................................................11
1.3.3 Hoe dialogeren?...................................................................................................................12
1.3.4 Kansen en kritiek.................................................................................................................13
1.4 Transculturalisme.......................................................................................................................13
1.4.1 Identiteit: van moderniteit naar laatmoderniteit................................................................13
1.4.2 Kenmerken..........................................................................................................................14
1.4.3 Kansen en kritiek..................................................................................................................15
DEEL I: GRENZEN..................................................................................................................................16
2 De grenzen van ons onderwijs: een pleidooi voor multiregionaliteit (Carine Defoort)......................16
2.1 Insteek van deze bijdrage: “denken” ( -1)...................................................................................16
1.2 De zwijgende eerste positie (assimilatie)....................................................................................17
2.3 De uitdagende tweede positie (uitwissing).................................................................................17
2.4 De verzoenende derde positie (exotopie)..................................................................................18
2.5 De opbouwende vierde positie (universaliteit als project).........................................................18
2.5.1 Van een flexibel verleden ….................................................................................................19
2.5.2 Naar een toekomst vol mogelijkheden: drie voorstellen.....................................................19
3. Grenzen en migratie: een historisch perspectief op de categorisering van nieuwkomers in België. 20
3.1 Nieuwkomers vóór de twintigste eeuw......................................................................................21
3.1.1 Migratie en grenzen in premodern Europa..........................................................................21
3.1.2 De open grenzen van het negentiende-eeuwse België........................................................22
3.2 De uittekening van het migratiebeleid........................................................................................22
3.2.1 Nieuwe regels rond nationaliteitsverwerving......................................................................22
, 3.2.2 De regulering van arbeidsmigratie.......................................................................................23
3.2.3 Asielverlening aan politieke vluchtelingen...........................................................................24
3.2.4 Naar een superdivers België................................................................................................25
3.3 Beperkingen voor de werkgever.................................................................................................27
3.3.1 De implementatie van het beleid.........................................................................................27
3.3.2 De uitholling van het Belgische kader..................................................................................28
3.4 Besluit.........................................................................................................................................29
4. Identiteit : debatten over nationalisme, multiculturaliteit en integratie..........................................29
4.1 Wetenschap: nationalisme en nationale identiteit.....................................................................29
4.1.1 Inleiding: wat is identiteit?..................................................................................................29
4.2 Maatschappelijke debatten over migratie en islam (multiculturele samenleving).....................30
4.2.1 De uniciteit van de hedendaagse migratie?.........................................................................30
4.2.2 De incompabiliteit van de Islam?.........................................................................................31
4.3 Politieke debatten over migrantenopvang en integratie............................................................31
4.3.1 Migrantenopvang in historisch perspectief (een dralend opvangbeleid)............................31
4.3.2 Integratiebeleid vandaag.....................................................................................................32
4.3.3 Culturalisten vs. structuralisten...........................................................................................33
DEEL II: Beelden....................................................................................................................................34
5. Beelden van de islam: een historisch en hedendaags perspectief....................................................34
5.1 Het salafisme..............................................................................................................................34
5.2 Islamisme of de politieke islam...................................................................................................37
5.3 Jihad als een ‘Heilige Oorlog’?....................................................................................................38
5.4 De scheiding tussen religie en staat............................................................................................40
5.5 Sharia en religieuze vraagstukken over moslims in Europa........................................................40
5.6 Vrouwen in de islam..................................................................................................................42
5.7 Besluit.........................................................................................................................................44
6. Beelden van het Belgische koloniale verleden..................................................................................44
6.1 Het koloniale verleden................................................................................................................44
6.2 Postkoloniale herinneringen.......................................................................................................45
6.2.1 Waarom nog verdedigd?.....................................................................................................45
6.2.2 Evolutie van de herinnering.................................................................................................46
6.3 Hedendaagse postkoloniale debatten........................................................................................48
6.4 Besluit: een nieuwe dekolonisatie? (lezen in boek)....................................................................48
7. Literaire verbeelding: interculturaliteit in het werk van Borges en Radna Fabias............................48
7.1 Inleiding......................................................................................................................................49
7.2. Literair universalisme: Jorge Luis Borges...................................................................................51
, 7.2.1 De ‘leefwereld’ van een Argentijns auteur..........................................................................51
7.2.2 Literatuur als geheim: ‘De etnograaf’ (1969).......................................................................51
7.2.3 Interculturaliteit als wonder................................................................................................52
7.3 Literair particularisme: Radna Fabias..........................................................................................53
7.3.1 Het tussengebied van een migrant......................................................................................53
7.3.2 Literatuur als ontwrichting: Habitus (2018).........................................................................53
7.3.3 Interculturaliteit als inspanning...........................................................................................54
7.4 Enkele slotbedenkingen..............................................................................................................57
Gastles K. Debeuf: De Renaissance begon in Bagdad...........................................................................58
Deel I: Bagdad...................................................................................................................................58
Deel 2: Van Bagdad naar Italië..........................................................................................................63
Deel III: Taal..........................................................................................................................................66
8. Zegeningen en schaduwzijden van taaldiversiteit............................................................................66
8.1 Taaldiversiteit en -homogeniteit in de Lage Landen in historisch perspectief............................66
8.1.1 De prehistorie: de Indo-Europese pletwals..........................................................................67
8.1.2 De middeleeuwen: de invloed van het Frankisch, het Frans en het Latijn...........................69
8.1.3 De vroegmoderne tijd: divergentie tussen Noord en Zuid...................................................70
8.1.4 De laatmoderne periode: homogeniserende tendensen en nieuwe verbrokkeling.............70
8.2 Oordelen over taaldiversiteit: een hachelijke zaak.....................................................................71
8.2.1 De linguïstische Leviathan (~ zeemonster)...........................................................................71
8.2.2 De invloed van het Engels....................................................................................................72
8.2.3 Diversiteit binnen de taal.....................................................................................................72
8.2.4 Complicaties bij het beoordelen van taaldiversiteit.............................................................72
8.3 Bandbreedte van taaldiversiteit.................................................................................................73
8.4 Besluit.........................................................................................................................................75
9. Taal in ruimte en grenzen.................................................................................................................75
9.1 Begrensde talen..........................................................................................................................76
9.1.1 Traditionele taalkundige benaderingen / dialectologie.......................................................76
9.1.2 De taalpolitiek in België.......................................................................................................78
9.1.3 Plaats als sociaal netwerk....................................................................................................79
9.2 Talen zonder grenzen: een nieuw discours.................................................................................79
9.2.1 Superdiversiteit: taal als architectuur van onze samenleving..............................................80
9.2.2 Translanguaging: thuistalen in de klas................................................................................81
9.2.3 Language and belonging: taal en toe-eigening....................................................................81
9.3 Conclusies...................................................................................................................................82
10. Wat je zegt, ben je zelf: over indexicaliteit van taal........................................................................83
, 10.1 Indexicaliteit en ideologie.........................................................................................................84
10.1.1 Sociale betekenis/indexicaliteit.........................................................................................85
10.1.2 Taalideologie......................................................................................................................85
10.1.3 Indexicaliteit (M. Silverstein).............................................................................................86
10.2 Taalkundig onderzoek naar indexicaliteit.................................................................................87
10.2.1 Dagelijks taalgebruik..........................................................................................................87
10.2.2 Experimenteel attitudeonderzoek.....................................................................................90
10.3 De impact van indexicaliteit op het dagelijks leven..................................................................92
Interculturaliteit vandaag
actuele thema’s: globalisering, identiteit, migratie, multiculturalisme, omgang met het
koloniale verleden, taaldiversiteit, meertaligheid
- Wat is interculturaliteit precies? Wat met multiculturaliteit?
- Wat is diversiteit? (taaldiversiteit en culturele diversiteit)
- Hoe realiteit interpreteren met kritische blik/neutraal?
Interculturaliteit in dit OPO
academisch referentiekader bij de actuele debatten over onze hedenaagse interculturele
maatschappij
interculturaliteit in grenzen, beelden en taal
sterke samenhang tussen thema’s en hoofdstukken
verschillende docenten om de interdisciplinaire aard van het thema beter te belichten
(docenten uit versch. onderzoeksgebieden, disciplines)
1. Interculturaliteit in het hedendaagse westerse
denken: een historisch-conceptueel kader
4 grote delen
1. Het historische debat: Tot welk moment terugbrengen? Waar ontstond dit?
2. Multiculturalisme
3. Interculturalisme
4. Transculturalisme
3 “paradigma’s” in het handboek, multiculturalisme = beginpunt van het denken over
diversiteit zetten schijnwerpers op wat vorig paradigma in de schaduw liet maar
brengt zelf weer een duistere zone mee (= manieren waarop je de wklh kan
belichten)
historisch debat (1), interculturalisme (3) en transculturalisme (4) zijn ‘correcties’ op
het multiculturalisme
1.1 Het historisch debat
A) De ontdekking van Amerika: beschaving vs. barbarij
