Sociaal werk: samenvatting Publiek Recht // 1e jaar // 1e semester

PUBLIEK RECHT
Inhoud
Les 1: Wat is recht?...................................................................................................................................................4
Inleiding.................................................................................................................................................................4
Kenmerken van het recht......................................................................................................................................4
A. Het recht is een geheel van regels, regelingen en instellingen....................................................................4
B. + C. Variëren in tijd en plaats........................................................................................................................5
D. Dwingend karakter........................................................................................................................................8
Les 2: begrippen, indelingen en rechtstakken..........................................................................................................9
Dwingend / imperatief recht.................................................................................................................................9
Suppletief / wilsaanvullend recht........................................................................................................................10
Indeling van het recht.........................................................................................................................................10
Nationaal vs internationaal recht....................................................................................................................10
Privaat vs publiek recht...................................................................................................................................10
Rechtstakken binnen het recht...........................................................................................................................10
Burgerlijk recht................................................................................................................................................10
Ondernemingsrecht........................................................................................................................................11
Sociaal recht....................................................................................................................................................11
Burgerlijk procesrecht.....................................................................................................................................11
Internationaal privaatrecht.............................................................................................................................12
Grondwettelijk recht.......................................................................................................................................12
Administratief recht........................................................................................................................................12
Fiscaal en begrotingsrecht..............................................................................................................................12
Strafrecht.........................................................................................................................................................13
Internationaal publiekrecht............................................................................................................................13
Europees recht................................................................................................................................................13
Situering van de rechtstakken!.......................................................................................................................13
Les 3: Bronnen van het recht..................................................................................................................................14
Rechtsbronnen....................................................................................................................................................14
Rechtsbronnen – Verdragen...........................................................................................................................14
Rechtsbronnen – Grondwet............................................................................................................................14
Rechtsbronnen – Wetten, Decreten / ordonnanties......................................................................................15
Rechtsbronnen – Uitvoeringsbesluiten...........................................................................................................15
Rechtsbronnen – Reglementen van de lokale besturen.................................................................................16
Rechtsbronnen – Grondwettelijk Hof vs Raad van State................................................................................16

, Rechtsbronnen – De Gewoonte......................................................................................................................16
Rechtsbronnen – De Rechtspraak...................................................................................................................16
Rechtsbronnen – De Rechtsleer (= doctorine)................................................................................................17
Rechtsbronnen – Algemene rechtsbeginselen...............................................................................................17
Les 4: Internationale instellingen............................................................................................................................17
Organen binnen de Verenigde Naties.................................................................................................................17
Algemene vergadering....................................................................................................................................18
Veiligheidsraad................................................................................................................................................18
Internationaal Gerechtshof.............................................................................................................................18
Secretaris-Generaal Antonio Guterres............................................................................................................19
Diverese ander onderdelen en dochterorganisaties......................................................................................19
Verdragen van de Verenigde Naties...................................................................................................................19
UVRM: Universele Verklaring van de Rechten van de Mens..........................................................................19
BUPO: Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten...................................................19
ECOSOC: Economische en Sociale Raad van de Verenigde Naties.................................................................19
IVRK: Internationaal verdrag van de Rechten van het Kind............................................................................20
Diverse andere deelverdragen........................................................................................................................20
Raad van Europa..................................................................................................................................................20
Organen binnen Raad van Europa......................................................................................................................20
Algemene Vergadering....................................................................................................................................20
Secretaris – Generaal Jeppe Tranholm – Mikkelsen.......................................................................................20
EHRM: Europees Hof voor de Rechten van de Mens......................................................................................21
Europese Unie.................................................................................................................................................21
Les 5: Algemene beginselen van de Belgische Staat...............................................................................................23
ontstaan van België.............................................................................................................................................23
Algemene basisbeginselen van de Belgische Staat.............................................................................................24
1. Scheiding der machten................................................................................................................................24
2. monarchie....................................................................................................................................................24
3. representatieve en parlementaire democratie...........................................................................................24
4. rechtsstaat...................................................................................................................................................25
5. actieve welvaartsstaat.................................................................................................................................25
6. Federale staat..............................................................................................................................................26
Les 6: De wetgevende en de uitvoerende macht...................................................................................................26
Federaal parlement (wetgevende macht)..........................................................................................................27
Kamer van Volksvertegenwoordigers.............................................................................................................27
De Senaat........................................................................................................................................................27
Taalgroepen.....................................................................................................................................................28

2

, Alarmbelprocedure.........................................................................................................................................28
Bevoegdheden Federaal Parlement................................................................................................................29
Federale regering (= uitvoerende macht)...........................................................................................................31
Wie?.................................................................................................................................................................31
Verschijningsvormen.......................................................................................................................................31
Bevoegdheden.................................................................................................................................................31
Soorten besluiten............................................................................................................................................32
Statuut van de Koning.....................................................................................................................................32
Statuut van de regeringsleden........................................................................................................................32
Les 7: De rechterlijke macht....................................................................................................................................32
algemene principes.............................................................................................................................................32
Soorten misdrijven..............................................................................................................................................34
Rechterlijke organisatie.......................................................................................................................................34
Vredegerecht...................................................................................................................................................34
Politierechtbank (15).......................................................................................................................................35
Rechtbanken van eerste aanleg......................................................................................................................35
Les 8: Gemeenschappen en gewesten....................................................................................................................38
Gemeenschappen en gewesten..........................................................................................................................38
Bevoegdheden gemeenschappen  persoonsgebonden..................................................................................39
bEVOEGDHEDEN GEWESTEN  economisch.....................................................................................................39
Residuaire bevoegdheden...............................................................................................................................39
Verschilpunten deelstatenparlement met federaal parlement......................................................................40
Deelstatenregering..........................................................................................................................................40
Deelstaten.......................................................................................................................................................41
Vlaamse regering.............................................................................................................................................41
Lokale besturen...................................................................................................................................................41
Provincies........................................................................................................................................................41
Gemeenten......................................................................................................................................................42
OCMW’s...........................................................................................................................................................43
Districten.........................................................................................................................................................44
Interlokale samenwerkingen...........................................................................................................................44
Les 9: Mensenrechten.............................................................................................................................................44
Gelijkheidsbeginsel..............................................................................................................................................45
Recht op onderwijs..............................................................................................................................................45
Bescherming van de fysieke persoon..................................................................................................................46
Bescherming van de psychische persoon...........................................................................................................46
Vrijheid van vereniging en vergadering..............................................................................................................47

3

, Recht op privacy..................................................................................................................................................47
Recht op eigendom.............................................................................................................................................47
Recht mbt bestuurlijke vernieuwing...................................................................................................................48

LES 1: WAT IS RECHT?

INLEIDING

Moeilijk te definiëren

= Recht is het geheel der regels die op een bepaald tijdstip, in een bepaalde gemeenschap geleden en op
haar gezag zijn vastgesteld.

 Geheel der regels: tussen mensen en het apparaat dat deze regels maakt
 Op een bepaald tijdstip
 In een bepaalde gemeenschap
 Op haar gezag vastgesteld (dwingend karakter)

Tot 2014: kind krijgt familienaam van vader  Vanaf 2014: mogelijkheid tot die van moeder of allebei

 Ingevoerd door Annemie Turtelboom

Sinds 2017: wanneer ouders er niet aan uit geraken, dubbele achternaam in alfabetische volgorde

KENMERKEN VAN HET RECHT


A. HET RECHT IS EEN GEHEEL VAN REGELS, REGELINGEN EN INSTELLINGEN
1. Gebodsbepalingen: “je moet”

 Opkomstplicht (geen stemplicht, je kan ook blanco stemmen)
 Leerplicht (vanaf 5 jaar)  kan ook via thuisonderwijs
 Aangifteplicht van geboorte
 Dienstplicht (sinds 1994 opgeschort, maar niet afgeschaft)  kan worden ingevoerd door
parlementaire meerderheid
 Belastingplicht (aangifteplicht + belasting betalingsplicht)

2. Verbodsbepalingen: “je mag niet”

 Verbod op bigamie (meerdere huwelijken)
 Oneerlijke handelspraktijken
 Strafrecht (niet stelen of moorden)

3. Verlofbepalingen: “je mag kiezen of je het gebruikt”

 Indexering van woninghuur
 Huwelijksrecht (scheiding van goederen of algemene gemeenschap van goederen)
 Geen huwelijkscontract: wettelijke regeling (stelsel van gemeenschap van aanwinsten)

4. Technische regels: leggen plichten op met het oog op uniformiteit

 Dagvaarding
 Identiteitskaart vermeldingen
 Akten van burgerlijke stand

4

,5. Individuele beslissingen: geen algemene draagwijdte

 Vonnissen of arresten
 Bouwvergunningen
 Benoemingen


B. + C. VARIËREN IN TIJD EN PLAATS
Recht en regels zijn een instrument in handen van machthebbers om ons in een bepaalde richting te sturen om
de samenleving op een bepaalde manier te ordenen, volgens hun inzichten.

Bv: premies van zonnepanelen, elektrische wagens, …

1789: Franse Revolutie – afrekening met de middelleeuwen (= dark ages)

 Adel: alle privileges, beslissen over leven en dood
 Wilden weg van de macht van de adel

“Liberté, égalité et fraternité” – Vrijheid, gelijkheid en broederschap

 Basis van politieke ideologieën

“LIBERTÉ, ÉGALITÉ ET FRATERNITÉ” ALS POLITIEKE IDEOLOGIE
Liberté

Liberalisme: streven naar vrijheid van het individu

 Open Vld
 MR
 LDD
 Spirit
 VLOTT

Federale regering: Alexander De Croo, Vincent Van Quickenborne, Hadja Lahbib

Vlaamse regering: Bart Somers, Lidja Peeters

 1831: Hoofdstuk “Rechten en vrijheden” in de Grondwet (eerste land in Europa)

 Individu beschermen tegen overheid

 Belastingverlaging: stokpaardje doorheen de jaren

Fraternité

Christen Democratie: christelijke opvattingen, oog voor gemeenschapszin en naastenliefde

 CD&V
 Cdh

Federale regering: Vincent Van Peteghem, Annelies Verlinden, Nicole de Moor

Vlaamse regering: Jo Brouns, Hilde Crevits, Benjamin Dalle


5

,  Samenleving is doordrongen van het christendemocraten gedachtengoed
 Kantelpunt: 1990  abortuskwestie
 Kindergeld

Egalité

Socialisme: ieder moet dezelfde mogelijkheden krijgen

≠ Communisme: iedereen moet helemaal gelijk behandeld worden

 Vooruit
 PS
 PVDA
 PTB
 Spirit

Federale regering: Frank Vandenbroucke, Meryame Kitir, Pierre-Yves Dermagne, Karine Lalieux, Ludivine
Dedonder, Thomas Dermine

Vlaamse regering: maken geen deel uit van Vlaamse regering

Eind 19e eeuw:

 Invloed van Karl Marx – tijd van Daens (nadagen industriële revolutie)
 Arbeiders verenigen zich: oprichten van de Spaarkas en het Syndicaat (vakbonden)
 1893: algemeen meervoudig stemrecht voor mannen (aantal stemmen hangt af van studies en
belastingen)

Begin 20ste eeuw:

 Tijdens WOI: groot ongenoegen over degenererende verhoudingen in het leger tussen Franstalige
elite en de Vlaamse soldaten (= voedingsbodem)
 1917: Russische revolutie: Bolsjewieken (communisten) komen aan de macht (olv Lenin)
 Russische adel vlucht naar Vlaanderen
 Belgische overheid gaat samenzitten met socialisten om uit vrees voor Russisch scenario
 Invoering algemeen enkelvoudig stemrecht voor mannen
 Eerstkomende verkiezingen meer socialisten in het parlement
 Ontwikkeling van arbeidsrecht en sociaal recht

Jaren ’70: verzorgingsstaat

Actieve welvaartsstaat: je wordt geactiveerd om iets te krijgen van de staat

ANDERE POLITIEKE STROMINGEN
Nationalisme

= Het volk moet zichzelf kunnen besturen

Liefde voor het eigen volk, willen voor zichzelf zorgen

 Vlaams Belang
 NVA

Vlaamse regering: Jan Jambon, Ben Weyts, Zuhal Demir, Matthias Diependaele

6

,Vlaams Blok nooit deel geweest van een regering

 Cordon Sanitaire

Cordon Sanitaire:

 Wat? Traditionele partijen willen Vlaams Belang uitsluiten en isoleren
 Wanneer? Sedert “zwarte zondag” (1991), doch al door Agalev gestart in 1989
o 70 punten plan
o Zwarte zondag: Vlaams Blok breekt nationaal door
 Waarom? Vlaams Blok wordt als extreem rechts en racistisch beschouwd
 Nu: discussies pro en contra
 Toekomst: cordon nog houdbaar?

Nationalisme – periode tussen WOI en WOII:

 Duitsland: Verdrag van Versailles
 Armoede en frustraties
 Hitler komt aan de macht
 Wil Duitsland weer groot en machtig maken
 België:
- Problemen tussen Franstalige legerleiding en Vlaamse soldaten
- Rechtszaken tegen Vlamingen die volledig in het Frans verliepen
 Grote onvrede bij de Vlamingen
 Voedingsbodem voor Vlaams Nationalisme

Nationalisme – WOII:

 Vlamingen krijgen van de Duitse bezetter kans om samen te werken onder de belofte van zelfbestuur
 Nederlaag voor Duitsers en Vlamingen
 20 jaar lang nog nauwelijks invloed van het Nationaal Socialisme

Nationalisme – vanaf 1960:

 Universiteit Leuven: lessen in het Frans  studentenprotesten
 Lessen werden in het Vlaams gegeven
 Opflakkering Vlaams Nationalisme
 Opleving van de Volksunie (zat snel in de regering)
 Diverse staatshervormingen: meer bevoegdheden voor de gemeenschappen
 Volksunie niet radicaal genoeg volgens sommigen
 Oprichting Vlaams Blok
 Volksunie raakt verscheurd:
o Links – Socialistische Vlaams Nationalisten: Spirit
o Rechts – Liberale Vlaams Nationalisten: NV-A (Geert Bourgeois, later Bart De Wever)
 Nu: ongeveer helft Vlamingen stemmen Vlaams nationalistisch (ongenoegen dat wij moeten betalen
voor de Walen)
 Toekomst: confederalisme? (= macht bij de gemeenschappen)

Na WOII: “Wie de baas is over brandstof, wint de oorlog”:

1) Petroleum: verwarming, licht
2) Atoomenergie: ipv petroleum, wapen (bv: Nagasaki)


7

, Kamikazes: Japanse vliegtuigen die bommen droppen (bommen op: vliegtuig laten neerstorten op schip)

1968: Oprichting van “De Club van Rome”

1972: Rapport “Er zijn grenzen aan de groei”  Mens is in staat om zichzelf te vernietigen

Uitputting brandstof + radioactiviteit door schadelijke stoffen  ontstaan ecologisme

Ecologisme

= Maatschappelijk-politieke stroming die de mens als onderdeel van een groter ecosysteem ziet

 Groen!
 Ecolo

Federale regering: Tine Vanderstraeten, Petra De Sutter, Georges Gilkinet, Zakia Khattabi, Sarah Schlitz

Invloed op ons recht:

 Hoboken: Umicore fabriek veroorzaakte grond-, water- en luchtverontreiniging in de streek
 Ernstige gezondheidsschade bij omwonenden (lood)  ontstaat milieurecht
 VS: Dupont fabriek
 Nu nog steeds problemen: Zwijndrecht - 3M

Eind jaren ’90:

 Dioxinecrisis: overheid krijgt verwijst dat ze niet genoeg deden voor milieu en bescherming van mens
 Traditionele partijen worden afgeschaft en de groenen komen voor het eerst in de regering

JURIDISERING
= Het stelselmatig toenemen van regels in onze samenleving

Twee aspecten:

1) Rechtsregels verder opgesplitst in kleinere deelaspecten
 Bv: huwelijk  homohuwelijk
2) Binnenkomen van het recht waar het vroeger niet bestond
 Bv: medisch aansprakelijkheidsrecht, milieurecht

1996: voetbalagressie  sportwetgeving / regels


D. DWINGEND KARAKTER
 Tot Franse Revolutie: gezag kwam van God
 Vanaf Verlichting: geloof in god is geen absolute waarheid meer
 Beleeftijdsregels vs het recht:
o Recht is niet vrijblijvend, daar hangt gezag en dwang mee samen
o Waarom heeft het recht gezag en dwang?
 De soevereine volkswil: optelsom van alle individuele meningen, wordt gemeten met een
volksraadpleging of een referendum (bv: Zwitserland, Brexit)
 Niet bindend!




8