THEORIE VAN HET SOCIAAL
WERK
Inhoud
H1. Grondslagen en fundamenten............................................................................................................................3
1. Wetenschapstheoretische grondslagen............................................................................................................3
Verlichtingsdenken: rationaliteit.......................................................................................................................3
Normatieve grondslagen – geesteswetenschappen.........................................................................................4
2. 4 wetenschapstheoretische stromingen...........................................................................................................4
PARADIGMA 1: POSITIVISME & POST-POSITIVISME.........................................................................................4
Paradigma 2: Sociaal constructivsime...............................................................................................................7
Paradigma 3: Kritische theorie..........................................................................................................................8
Paradigma 4: postmodernimse.........................................................................................................................9
H2. Wat is theorie en hoe ‘werkt’ theorie?.............................................................................................................11
1. Illustraties over theorieën...............................................................................................................................11
2. Definities van theorie......................................................................................................................................13
3. Theorie en modellen.......................................................................................................................................13
theoretische cyclus..........................................................................................................................................14
4. Theorie en kennis............................................................................................................................................15
5. Soorten theorie in sociaal werk.......................................................................................................................16
6. Sociaal werk en praktijkgericht theoretiseren................................................................................................17
H3. Raamwerk voor indelen van stromingen sociaal werk.....................................................................................18
1. Raamwerk 1: De drie pijlers van Payne...........................................................................................................18
2. Raamwerk 2: Het kwadrant van Howe............................................................................................................19
H4. DeKolonisering..................................................................................................................................................20
1. Dekolonisering?...............................................................................................................................................20
2. Koloniale taal – Mounir Samuel......................................................................................................................21
3. Dekolonisering in Sociaal werk........................................................................................................................21
H5. Normatieve grondslagen: ecologie & duurzaamheid.......................................................................................22
1. Mensenrechten & Social justice......................................................................................................................22
Mensenrechten...............................................................................................................................................22
Sociale rechtvaardigheid.................................................................................................................................23
Sociale rechtvaardigheid volgens Rawls.........................................................................................................24
Qatar aan de schelde.......................................................................................................................................25
2. antiracisme en dekolonisatie..........................................................................................................................26
, Antiracisme in sociaal werk.............................................................................................................................26
Wetenschap en racisme..................................................................................................................................26
Dekolonisatie...................................................................................................................................................26
3. Ecologie en duurzaamheid..............................................................................................................................27
STroming 1: radicale stroming........................................................................................................................27
stroming 2: Ecomodernisme of ecorealisme..................................................................................................27
Ecologie in sociaal werk..................................................................................................................................28
H6. Gedeelde kern kes (kritische emancipatorische stromingen)..........................................................................28
1. Kritisch emancipatorische stroming................................................................................................................28
Thema 1: Structuur en agency........................................................................................................................29
Thema 2: Emacipatie i.p.v. controle................................................................................................................30
Thema 3: Transformatie i.p.v. stabiliteit.........................................................................................................33
2. Radicaal sociaal werk.......................................................................................................................................34
Radicaal humanisme.......................................................................................................................................34
Radicaal structuralisme...................................................................................................................................37
3. feministisch sociaal werk.................................................................................................................................38
Gelijkheid vs. gelijkwaardigheid......................................................................................................................42
Specifieke perspectieven.................................................................................................................................43
H7. Reflexief therapeutische stromingen...............................................................................................................44
1. Sociaal werk en deze stroming........................................................................................................................45
2. Perspectieven/theorieën die hiermee samengaan.........................................................................................47
Sociale psychologie.........................................................................................................................................47
Humanisme, existentialisme en spiritualiteit..................................................................................................48
Presentiebenadering Baart.............................................................................................................................50
Krachtgericht, narratief en oplossingsgericht werken....................................................................................50
H8. Individueel reformistische stroming.................................................................................................................51
1. Positivisme.......................................................................................................................................................51
2. Rationaliteit en logica, en risicomanagement.................................................................................................52
Veranderingsmodellen....................................................................................................................................52
Managerialisme...............................................................................................................................................53
Vermarkting.....................................................................................................................................................54
Zelfredzaamheidsmatrix..................................................................................................................................55
Mobility mentoring.........................................................................................................................................55
3. Kritiek op rationalisteitsdenken en efficiëntie-logica......................................................................................56
,H1. GRONDSLAGEN EN FUNDAMENTEN
1. WETENSCHAPSTHEORETISCHE GRONDSLAGEN
Wetenschappelijk onderzoek = een zoekproces gebaseerd op denken, intuïtie en creativiteit, waarin
op een systematische manier gegevens worden verkregen, gebruikt en geanalyseerd, met als doel
kennis te verzamelen.
Wetenschappelijk redeneren, of het nu deductief of inductief is, heeft betrekking op relaties tussen
reeksen beweringen, niet tussen beweringen aan de ene kant en perceptuele ervaringen aan de
andere kant
Vb. methoden, gesprekstechnieken in het sw
4 wetenschapstheoretische grondslagen / paradigma’s vormen de grondslag voor de sociaal werk
stromingen
Gaan over de vraag naar wat geldige kennis is en hoe geldige kennis kan verworven en ingezet
worden:
1. Is een bepaalde uitspraak waar, objectiever, zekerder, betrouwbaarder dan een andere
uitspraak? ~ politiekers zullen sneller luisteren naar onderzoeken
2. Verschil wetenschappelijke kennis en andere kennis. ~ harde vs. zachte wetenschappen
3. Sterke filosofische inslag
4. Vraag naar adequaatheid: een vorm van kwaliteitscontrole naar welke regels worden gebruikt
Vb. in het positivisme zal dit op wiskunde gebaseerde modellen zijn ~ registratie van je uren
Vb. in de kritische theorie de gerichtheid op emancipatie ~ trajectgesprekken om evolutie te zien
VERLICHTINGSDENKEN: RATIONALITEIT
Sinds 17de eeuw wetenschappelijke revolutie
Beschikken over kennis die onafhankelijk van de menselijke geest bestaat: honger naar objectieve
kennis door zich te ontdoen van subjectieve indrukken en metafysische kennis (= wetenschap van
bovenzinnelijke verschijnselen)
Wetenschap moet aanbrengen wat objectieve feiten zijn en welke samenhangen er tussen
verschijnselen en gebeurtenissen bestaan.
Stap naar het huidige standaardwetenschappelijke model niet in één keer gezet maar voortdurende
discussie over wat kennis is en hoe kennis te genereren
Empirisch, argumentatie, reproduceerbaar, universeel, methode, zelfcorrigerend proces
Spanning natuurwetenschappen en geesteswetenschappen maar toenemende dominantie van
natuurwetenschappelijk model
Verschillende paradigma’s blijven zeker bestaan: sociaal werk als praktijk vooral aansluiting bij de
geesteswetenschappen
Groeiende aandacht voor het standaardwetenschappelijk model (vb. bewezen interventies)
Constante debatten tussen waarde en juistheid van verschillende onderzoeken
, NORMATIEVE GRONDSLAGEN – GEESTESWETENSCHAPPEN
= Studie van de producten van de menselijke geest (cultuurwetenschappen / menswetenschappen)
Vraag naar betekenis van de dingen (wat betekent bijvoorbeeld een uitspraak van een
beleidsvoerder, wat betekent bepaald gedrag van een moeder, wat betekent de angst voor een
recessie in een bedrijf, wat betekent de verandering van de welvaartstaat…)
Wetenschappelijke waarheidsclaim van het natuurwetenschappelijke model staat in de
geesteswetenschappen naast (en vaak in spanning met) de interpretatie en het openen van nieuwe
perspectieven
Vb. wat is de betekenis van het huidige grondrechtendiscours in sociaal werk? = interpretatie
Vb. hoe kan sociaal werk mee vorm geven plek voor iedereen? = emancipatie
Niet alleen zoektocht naar een of andere ‘verborgen’ interpretatie maar ‘nieuwe interpretaties’
toevoegen: zo ontstaat ‘debat’ of ‘dialoog’ tussen interpretaties.
Maar geen feitenrelativisme: feiten, cijfers zijn noodzakelijk in en voor interpretaties en emancipatie
Vb. Cijfers over aantal daklozen en verscheidenheid aan verborgen dakloosheid kan agenda van
sociaal werk en sociaal beleid bijsturen en versterken.
Belang van stem betrokkenen en perspectief sociaal werker als actieve vormgevers aan kennis
Vb. Ben Weyts vindt dat kinderen thuis Nederlands moeten spreken om kindergeld te ontvangen,
SW’ers die hier sterk tegeningaan
Belang van het historisch begrijpen van menselijke ontwikkelingen
Vb. verschuivingen in kindbeelden
Vb. shift van integratiewerk in de jaren 80 naar inburgering in vorig decennium
(heel paternalistische) ontwikkelingshulp ontwikkelingssamenwerking 2.0
2. 4 WETENSCHAPSTHEORETISCHE STROMINGEN
PARADIGMA 1: POSITIVISME & POST-POSITIVISME
A. POSITIVISME
= Bevindingen toetsen aan waarnemingen volgens verifieerbare en reproduceerbare methoden
Ook in sociaal werk vraag naar meer positivistische benadering ~ evidence based sociaal werk
“De terreinen maatschappelijk werk en maatschappelijk welzijn lopen aanzienlijk achter op de
prestaties in de disciplines gezondheidszorg, onderwijs en strafrecht. Gedeeltelijk komt dit door ons
eindeloze professionele gekibbel over inherent onoplosbare filosofische kwesties. Dit was leuk, maar
er komt een tijd dat vruchteloze discussies schadelijk worden en een belemmering vormen voor
vooruitgang”
Methode is belangrijk ook als legitimering naar buitenwereld (om aan te tonen dat ze
wetenschappelijk en dus betrouwbaar zijn):
WERK
Inhoud
H1. Grondslagen en fundamenten............................................................................................................................3
1. Wetenschapstheoretische grondslagen............................................................................................................3
Verlichtingsdenken: rationaliteit.......................................................................................................................3
Normatieve grondslagen – geesteswetenschappen.........................................................................................4
2. 4 wetenschapstheoretische stromingen...........................................................................................................4
PARADIGMA 1: POSITIVISME & POST-POSITIVISME.........................................................................................4
Paradigma 2: Sociaal constructivsime...............................................................................................................7
Paradigma 3: Kritische theorie..........................................................................................................................8
Paradigma 4: postmodernimse.........................................................................................................................9
H2. Wat is theorie en hoe ‘werkt’ theorie?.............................................................................................................11
1. Illustraties over theorieën...............................................................................................................................11
2. Definities van theorie......................................................................................................................................13
3. Theorie en modellen.......................................................................................................................................13
theoretische cyclus..........................................................................................................................................14
4. Theorie en kennis............................................................................................................................................15
5. Soorten theorie in sociaal werk.......................................................................................................................16
6. Sociaal werk en praktijkgericht theoretiseren................................................................................................17
H3. Raamwerk voor indelen van stromingen sociaal werk.....................................................................................18
1. Raamwerk 1: De drie pijlers van Payne...........................................................................................................18
2. Raamwerk 2: Het kwadrant van Howe............................................................................................................19
H4. DeKolonisering..................................................................................................................................................20
1. Dekolonisering?...............................................................................................................................................20
2. Koloniale taal – Mounir Samuel......................................................................................................................21
3. Dekolonisering in Sociaal werk........................................................................................................................21
H5. Normatieve grondslagen: ecologie & duurzaamheid.......................................................................................22
1. Mensenrechten & Social justice......................................................................................................................22
Mensenrechten...............................................................................................................................................22
Sociale rechtvaardigheid.................................................................................................................................23
Sociale rechtvaardigheid volgens Rawls.........................................................................................................24
Qatar aan de schelde.......................................................................................................................................25
2. antiracisme en dekolonisatie..........................................................................................................................26
, Antiracisme in sociaal werk.............................................................................................................................26
Wetenschap en racisme..................................................................................................................................26
Dekolonisatie...................................................................................................................................................26
3. Ecologie en duurzaamheid..............................................................................................................................27
STroming 1: radicale stroming........................................................................................................................27
stroming 2: Ecomodernisme of ecorealisme..................................................................................................27
Ecologie in sociaal werk..................................................................................................................................28
H6. Gedeelde kern kes (kritische emancipatorische stromingen)..........................................................................28
1. Kritisch emancipatorische stroming................................................................................................................28
Thema 1: Structuur en agency........................................................................................................................29
Thema 2: Emacipatie i.p.v. controle................................................................................................................30
Thema 3: Transformatie i.p.v. stabiliteit.........................................................................................................33
2. Radicaal sociaal werk.......................................................................................................................................34
Radicaal humanisme.......................................................................................................................................34
Radicaal structuralisme...................................................................................................................................37
3. feministisch sociaal werk.................................................................................................................................38
Gelijkheid vs. gelijkwaardigheid......................................................................................................................42
Specifieke perspectieven.................................................................................................................................43
H7. Reflexief therapeutische stromingen...............................................................................................................44
1. Sociaal werk en deze stroming........................................................................................................................45
2. Perspectieven/theorieën die hiermee samengaan.........................................................................................47
Sociale psychologie.........................................................................................................................................47
Humanisme, existentialisme en spiritualiteit..................................................................................................48
Presentiebenadering Baart.............................................................................................................................50
Krachtgericht, narratief en oplossingsgericht werken....................................................................................50
H8. Individueel reformistische stroming.................................................................................................................51
1. Positivisme.......................................................................................................................................................51
2. Rationaliteit en logica, en risicomanagement.................................................................................................52
Veranderingsmodellen....................................................................................................................................52
Managerialisme...............................................................................................................................................53
Vermarkting.....................................................................................................................................................54
Zelfredzaamheidsmatrix..................................................................................................................................55
Mobility mentoring.........................................................................................................................................55
3. Kritiek op rationalisteitsdenken en efficiëntie-logica......................................................................................56
,H1. GRONDSLAGEN EN FUNDAMENTEN
1. WETENSCHAPSTHEORETISCHE GRONDSLAGEN
Wetenschappelijk onderzoek = een zoekproces gebaseerd op denken, intuïtie en creativiteit, waarin
op een systematische manier gegevens worden verkregen, gebruikt en geanalyseerd, met als doel
kennis te verzamelen.
Wetenschappelijk redeneren, of het nu deductief of inductief is, heeft betrekking op relaties tussen
reeksen beweringen, niet tussen beweringen aan de ene kant en perceptuele ervaringen aan de
andere kant
Vb. methoden, gesprekstechnieken in het sw
4 wetenschapstheoretische grondslagen / paradigma’s vormen de grondslag voor de sociaal werk
stromingen
Gaan over de vraag naar wat geldige kennis is en hoe geldige kennis kan verworven en ingezet
worden:
1. Is een bepaalde uitspraak waar, objectiever, zekerder, betrouwbaarder dan een andere
uitspraak? ~ politiekers zullen sneller luisteren naar onderzoeken
2. Verschil wetenschappelijke kennis en andere kennis. ~ harde vs. zachte wetenschappen
3. Sterke filosofische inslag
4. Vraag naar adequaatheid: een vorm van kwaliteitscontrole naar welke regels worden gebruikt
Vb. in het positivisme zal dit op wiskunde gebaseerde modellen zijn ~ registratie van je uren
Vb. in de kritische theorie de gerichtheid op emancipatie ~ trajectgesprekken om evolutie te zien
VERLICHTINGSDENKEN: RATIONALITEIT
Sinds 17de eeuw wetenschappelijke revolutie
Beschikken over kennis die onafhankelijk van de menselijke geest bestaat: honger naar objectieve
kennis door zich te ontdoen van subjectieve indrukken en metafysische kennis (= wetenschap van
bovenzinnelijke verschijnselen)
Wetenschap moet aanbrengen wat objectieve feiten zijn en welke samenhangen er tussen
verschijnselen en gebeurtenissen bestaan.
Stap naar het huidige standaardwetenschappelijke model niet in één keer gezet maar voortdurende
discussie over wat kennis is en hoe kennis te genereren
Empirisch, argumentatie, reproduceerbaar, universeel, methode, zelfcorrigerend proces
Spanning natuurwetenschappen en geesteswetenschappen maar toenemende dominantie van
natuurwetenschappelijk model
Verschillende paradigma’s blijven zeker bestaan: sociaal werk als praktijk vooral aansluiting bij de
geesteswetenschappen
Groeiende aandacht voor het standaardwetenschappelijk model (vb. bewezen interventies)
Constante debatten tussen waarde en juistheid van verschillende onderzoeken
, NORMATIEVE GRONDSLAGEN – GEESTESWETENSCHAPPEN
= Studie van de producten van de menselijke geest (cultuurwetenschappen / menswetenschappen)
Vraag naar betekenis van de dingen (wat betekent bijvoorbeeld een uitspraak van een
beleidsvoerder, wat betekent bepaald gedrag van een moeder, wat betekent de angst voor een
recessie in een bedrijf, wat betekent de verandering van de welvaartstaat…)
Wetenschappelijke waarheidsclaim van het natuurwetenschappelijke model staat in de
geesteswetenschappen naast (en vaak in spanning met) de interpretatie en het openen van nieuwe
perspectieven
Vb. wat is de betekenis van het huidige grondrechtendiscours in sociaal werk? = interpretatie
Vb. hoe kan sociaal werk mee vorm geven plek voor iedereen? = emancipatie
Niet alleen zoektocht naar een of andere ‘verborgen’ interpretatie maar ‘nieuwe interpretaties’
toevoegen: zo ontstaat ‘debat’ of ‘dialoog’ tussen interpretaties.
Maar geen feitenrelativisme: feiten, cijfers zijn noodzakelijk in en voor interpretaties en emancipatie
Vb. Cijfers over aantal daklozen en verscheidenheid aan verborgen dakloosheid kan agenda van
sociaal werk en sociaal beleid bijsturen en versterken.
Belang van stem betrokkenen en perspectief sociaal werker als actieve vormgevers aan kennis
Vb. Ben Weyts vindt dat kinderen thuis Nederlands moeten spreken om kindergeld te ontvangen,
SW’ers die hier sterk tegeningaan
Belang van het historisch begrijpen van menselijke ontwikkelingen
Vb. verschuivingen in kindbeelden
Vb. shift van integratiewerk in de jaren 80 naar inburgering in vorig decennium
(heel paternalistische) ontwikkelingshulp ontwikkelingssamenwerking 2.0
2. 4 WETENSCHAPSTHEORETISCHE STROMINGEN
PARADIGMA 1: POSITIVISME & POST-POSITIVISME
A. POSITIVISME
= Bevindingen toetsen aan waarnemingen volgens verifieerbare en reproduceerbare methoden
Ook in sociaal werk vraag naar meer positivistische benadering ~ evidence based sociaal werk
“De terreinen maatschappelijk werk en maatschappelijk welzijn lopen aanzienlijk achter op de
prestaties in de disciplines gezondheidszorg, onderwijs en strafrecht. Gedeeltelijk komt dit door ons
eindeloze professionele gekibbel over inherent onoplosbare filosofische kwesties. Dit was leuk, maar
er komt een tijd dat vruchteloze discussies schadelijk worden en een belemmering vormen voor
vooruitgang”
Methode is belangrijk ook als legitimering naar buitenwereld (om aan te tonen dat ze
wetenschappelijk en dus betrouwbaar zijn):
