Hoofdstuk 2 : Rechtsstaat
§1 Idee en oorsprong van de rechtsstaat
Wat is een rechtsstaat?
Rechtsstaat Een staat waarin je als burger met grondrechten wordt beschermd
tegen machtsmisbruik en willekeur van de overheid.
Autoritaire staat Een bestuursvorm waarbij alle macht in handen is van één persoon.
Dictator, een familie, een kleine groep mensen, een partij of militairen.
Democratische rechtsstaat Een bestuursvorm waarbij burgers mogen meedoen aan vrije
verkiezingen en zo indirect kunnen meebeslissen over politieke
kwesties. (Biedt burgers dubbele zekerheid - meedoen aan vrije
verkiezingen en dus bepalen wie de machthebbers zijn)
Sociale rechtsstaat Een bestuursvorm waarbij allerlei wetten en voorzieningen bestaan
om de welvaart en het welzijn van de burgers te bevorderen.
Nederland is een democratische rechtsstaat en een sociale rechtsstaat.
Vier belangrijkste onderdelen van de rechtsstaat zijn:
1. De grondrechten
2. De scheiding der machten
3. Het legaliteitsbeginsel
4. Onafhankelijke rechtspraak
Vertrouwen en wederkerigheid
Rechtsstaat met relatief veel sociale vrede en sociale cohesie → Mensen durven
bindingen aan te gaan, politieke/maatschappelijke verenigingen op te richten en
handel te drijven.
Vertrouwen en wederkerigheid → Je houdt je aan de wet, je verwacht dat de ander
dat ook doet.
De overheid verwacht dat de burger zich aan de wetten houdt.
De burger verwacht dat de overheid zich aan de wetten houden.
Rechtszekerheid Erop kunnen rekenen dat rechten gerespecteerd worden.
→ Iedereen kan nagaan wat wel en niet mag.
Hoe is de rechtsstaat ontstaan
- Absolutisme
- De eeuw van de verlichting (18e eeuw)
- Boeren, arbeiders en de burgerij kwamen in opstand tegen onrecht.
- Filosofen kwamen met ideeën.
Willekeur en uitbuiting
Vanaf 16e eeuw (veel godsdienstoorlogen) → Europese koningen veel macht
→ Armoede, uitbuiting en grote sociale ongelijkheid
, Sociaal contract
Filosofen vroegen zich af: Hoe kun je een vrije, gelukkige samenleving creëren?
● Thomas Hobbes (1588-1679)
● John Locke (1632-1704)
● Jean-Jacques Rousseau (1712-1778)
Als mensen geen regels hebben (om hun ‘eigendommen’ te beschermen) is er een
permanente oorlog.
Volgens ‘contractfilosofen’:
● Sociaal contract sluiten
● Staat als scheidsrechter
Veiligheid burgers garanderen en hun eigendommen beschermen
Staat als enige geweld mag gebruiken → geweldsmonopolie
● Wetten van de staat door de burgers zelf opgesteld
Sociaal contract Afspraken tussen mensen om in natuurlijke vrijheid en gelijkheid te kunnen
leven.
Geweldsmonopolie De overheid mag als enige geweld gebruiken.
Montesquieu (1689-1755) → stelde voor om staatsmacht op te splitsen in:
- Een wetgevende macht
- Een uitvoerende macht
- Een rechtsprekende macht
→ Trias politica
De beginselen van de rechtsstaat
Grondbeginselen van de rechtsstaat door ‘contractfilosofen’:
Het beginsel van de grondrechten Alle mensen zijn in vrijheid en gelijkheid geboren
en moeten zo ook kunnen samenleven.
Het soevereiniteits- en democratiebeginsel De mensen sluiten gezamenlijk een
vredesakkoord, het sociaal contract.
Het legaliteitsbeginsel Er is een staat die het sociaal contract tussen
mensen kan afdwingen, maar die strikt gebonden
is aan de wetten die partijen zelf hebben
opgesteld.
Het beginsel van de trias politica De macht van de staat wordt voor de zekerheid
verder begrensd door interne scheiding van de
staatsmacht.
De eerste rechtsstaten
Verenigde Staten - De Onafhankelijkheidsverklaring, de grondwet en de ‘Bill of Rights’
vormen samen de Amerikaanse constitutie.
Europa - Verklaring van de Rechten van de Mens en Burger.
Generaal Napoleon pleegde in 1799 een staatsgreep en vestigde een verlichte dictatuur.
Verlichte dictatuur Een autoritair regime waarin de machthebber in zeker mate rekening houdt
met de bevolking.
§1 Idee en oorsprong van de rechtsstaat
Wat is een rechtsstaat?
Rechtsstaat Een staat waarin je als burger met grondrechten wordt beschermd
tegen machtsmisbruik en willekeur van de overheid.
Autoritaire staat Een bestuursvorm waarbij alle macht in handen is van één persoon.
Dictator, een familie, een kleine groep mensen, een partij of militairen.
Democratische rechtsstaat Een bestuursvorm waarbij burgers mogen meedoen aan vrije
verkiezingen en zo indirect kunnen meebeslissen over politieke
kwesties. (Biedt burgers dubbele zekerheid - meedoen aan vrije
verkiezingen en dus bepalen wie de machthebbers zijn)
Sociale rechtsstaat Een bestuursvorm waarbij allerlei wetten en voorzieningen bestaan
om de welvaart en het welzijn van de burgers te bevorderen.
Nederland is een democratische rechtsstaat en een sociale rechtsstaat.
Vier belangrijkste onderdelen van de rechtsstaat zijn:
1. De grondrechten
2. De scheiding der machten
3. Het legaliteitsbeginsel
4. Onafhankelijke rechtspraak
Vertrouwen en wederkerigheid
Rechtsstaat met relatief veel sociale vrede en sociale cohesie → Mensen durven
bindingen aan te gaan, politieke/maatschappelijke verenigingen op te richten en
handel te drijven.
Vertrouwen en wederkerigheid → Je houdt je aan de wet, je verwacht dat de ander
dat ook doet.
De overheid verwacht dat de burger zich aan de wetten houdt.
De burger verwacht dat de overheid zich aan de wetten houden.
Rechtszekerheid Erop kunnen rekenen dat rechten gerespecteerd worden.
→ Iedereen kan nagaan wat wel en niet mag.
Hoe is de rechtsstaat ontstaan
- Absolutisme
- De eeuw van de verlichting (18e eeuw)
- Boeren, arbeiders en de burgerij kwamen in opstand tegen onrecht.
- Filosofen kwamen met ideeën.
Willekeur en uitbuiting
Vanaf 16e eeuw (veel godsdienstoorlogen) → Europese koningen veel macht
→ Armoede, uitbuiting en grote sociale ongelijkheid
, Sociaal contract
Filosofen vroegen zich af: Hoe kun je een vrije, gelukkige samenleving creëren?
● Thomas Hobbes (1588-1679)
● John Locke (1632-1704)
● Jean-Jacques Rousseau (1712-1778)
Als mensen geen regels hebben (om hun ‘eigendommen’ te beschermen) is er een
permanente oorlog.
Volgens ‘contractfilosofen’:
● Sociaal contract sluiten
● Staat als scheidsrechter
Veiligheid burgers garanderen en hun eigendommen beschermen
Staat als enige geweld mag gebruiken → geweldsmonopolie
● Wetten van de staat door de burgers zelf opgesteld
Sociaal contract Afspraken tussen mensen om in natuurlijke vrijheid en gelijkheid te kunnen
leven.
Geweldsmonopolie De overheid mag als enige geweld gebruiken.
Montesquieu (1689-1755) → stelde voor om staatsmacht op te splitsen in:
- Een wetgevende macht
- Een uitvoerende macht
- Een rechtsprekende macht
→ Trias politica
De beginselen van de rechtsstaat
Grondbeginselen van de rechtsstaat door ‘contractfilosofen’:
Het beginsel van de grondrechten Alle mensen zijn in vrijheid en gelijkheid geboren
en moeten zo ook kunnen samenleven.
Het soevereiniteits- en democratiebeginsel De mensen sluiten gezamenlijk een
vredesakkoord, het sociaal contract.
Het legaliteitsbeginsel Er is een staat die het sociaal contract tussen
mensen kan afdwingen, maar die strikt gebonden
is aan de wetten die partijen zelf hebben
opgesteld.
Het beginsel van de trias politica De macht van de staat wordt voor de zekerheid
verder begrensd door interne scheiding van de
staatsmacht.
De eerste rechtsstaten
Verenigde Staten - De Onafhankelijkheidsverklaring, de grondwet en de ‘Bill of Rights’
vormen samen de Amerikaanse constitutie.
Europa - Verklaring van de Rechten van de Mens en Burger.
Generaal Napoleon pleegde in 1799 een staatsgreep en vestigde een verlichte dictatuur.
Verlichte dictatuur Een autoritair regime waarin de machthebber in zeker mate rekening houdt
met de bevolking.
