HEROÏSCHE BAROK EN MAJESTUEUS CLASSICISME
DE HEROÏSCHE BAROK VAN DE CONTRAREFORMATISCHE KERKBOUW
Etymologie
▪ Afgeleid -> Portugees
- Barroco = Grillig gevormde parel
▪ Verwijst naar kunststroming ontstaan in Italië + vandaaruit verspreid
▪ Benadrukt afwijkende, bizarre karakter van de Barok i.v.m. de Classicistische norm
- Afwijken van canon (klassieke vorm)
Ideaal in harmonie en proportie
- Opkomst nieuwe vormen
Ellips, ovaal, curve, getorste zuilen…
Basis set van goniometrische vormen
- Theatraliteit
Ideaalbeeld stopt
Realisme, dramatiek
- Gesamtkunst
Totaalconcept
Moeilijk onderscheid maken tussen kunstvormen
1 kunstdiscipline verwijderen kan niet!
Gian Pietro Belori
▪ Le Vite de’ Pittori Scultori Architectti Moderni – 1642
▪ Wijdt boek aan belangrijkste kunstenaars + architecten van eigen tijd
▪ Kritiek -> alles wat niet volgens de norm van klassieke canon gebeurt
Context: Contrareformatie
▪ REFORMATIE: 1517 en SACCO DI ROMA: 1527
- Hervormingsbeweging binnen christelijke kerk
Reactie -> Maarten Luther op Rooms-Katholieke kerk
Ontstaat Calvinisme, Lutheranisme, Protestantisme…
- Maarten Luther
Aanklachten tegen kerk op papier brengen -> aan kerk in wittenberg hangen
1. Dogma
= Praktijk van aflaten waarbij iemand kan worden gezuiverd van zonden
= Niet iedereen gelijk voor kerk (onethisch)
= winstgevend voor de kerk -> investeren in rijkelijke architectuur
2. De levensstijl van belangrijke figuren in de kerk
= houden zich niet aan de voorschriften van kuisheid
▪ CONTRAREFORMATIE: Concilie van Trente (1545-1563)
- Reactie -> Rooms-Katholieke kerk op reformatie
Concilie van Trente beseft dar er nood is aan hervormingen
1. Directe participatie/ betrokkenheid van gelovige
= I.p.v. scheiding aarde en geloof -> kerk gericht op de mens
2. Ecclesia Militans et Triumphans
= Nieuwe religieuze ordes en hervorming
3. Herbevestigen van de dogma’s en pauselijke macht
- Belangrijke rol van kunsten bij hervorming:
Gezien als Onderricht
Waarheidsgetrouw taferelen-> scènes voordoen waarin gelovige zich herkent
Emoties (extase)
Mens = rede + zintuigelijke waarneming + emoties
1
, Laatste sessie: Concilie van Trente
= Religieuze kunst moet onderricht van de gelovige ondersteunen
▪ Realistische voorstellingen:
- Bijbelse verhalen handelen over martelaren.
Brutaliteit + horror -> levendig in Barok voorgesteld
Fel contrast met getemperde + geïdealiseerde Renaissance taferelen
▪ Emotionele stimulans bij geloofsbelevenis:
- Waarheidsgetrouwe voorstellingen
Gruwel, pijn, leed tot in kleinste details
Spreekt inlevingsvermogen van de gelovige aan
- Scenes die extase van religieuze visioenen uitbeeldden.
Barok:
▪ Architectuur EN kunststroming
▪ Taferelen -> realistische, tastbare en emotionele wijze in beeld gebracht
▪ Gericht op wereldlijke, zintuigelijke ervaringen en het menselijke
▪ Overdreven realisme perfectie, verheerlijking, spirituele
▪ Aandacht voor emotionele betrokkenheid van gelovige
- Relatief kleinschalig -> overweldigend
- Belang van retoriek en symbolen
Judith en Holofernes, Atelier Tontoretto – 1597 Judith en Holofernes, Caravaggio – 1602
▪ Renaissance ▪ Barok
▪ Moord is al gepleegd ▪ Actie op moord wordt voorgesteld
▪ Verbloemde versie ▪ Dramatisch
- Meid kijkt weg - Kleur is extra benadrukkend
- Vindt plaats in donkere plek ▪ Voorstelling van dienstmeid
- Letterlijk moord afdekken - Oude zure vrouw
▪ Geïdealiseerd
- Jonge vrouw
Context: wetenschappelijke ontwikkeling
Evolutie in de kunsten: in wetenschap en filosofie
▪ Filosofie
- Filosofische overeenkomsten die handelen over zintuigelijke ervaring/ wisselwerking
tussen rede en gevoel.
1. Renaissance
= Emotie -> onderschikt + gesteld als misleidend
2
, 2. Barok
= Gevoelsleven gestuurd door zintuigelijke ervaring -> ondergeschikt aan
rede
= Geleidelijk aan aanvaard als volwaardige component van menselijke
bestaan.
▪ Wetenschap
- Snelle + radicale ontwikkelingen die hun stempel gaan drukken op architectuur en
geloofsbeleving:
1. Astronomie
2. Optica toepassen in kunsten,
3. Studie van het licht en lichtfractie
4. Mechanica
Vernieuwingen door deze ontwikkelingen:
▪ Nieuwe geometrische basisvormen: ellips, ovaal, complexe mathematische vormen
▪ Trompe l’oeil
▪ Lichteffecten
▪ Rijk kleur- en materiaalpalet
▪ Invloed van het theater
Context: Gesamtkunst
▪ Alle kunstvormen + wetenschappelijke ontwikkelingen worden aangesproken/ ingezet
- Schilderkunst, beeldhouwkunst, architectuur, muziek en theater
▪ GESAMTKUNST: Grote emotionele, retorische overtuigingskracht
Context: Rome als theatrum mundi
SAMENVATTING:
▪ Stroming die moet worden gevoeld
▪ Barok speelt in op emoties om spirituele betrokkenheid van de gelovige te
maximaliseren:
- Gesamtkunst
- Materiële pracht en praal: rijkelijke materialen, rijk kleurenpalet
- Compacter grondplan
- Overweldigende retoriek: complex, spectaculair, dramatisch
ECCLESIA MILITANS: de Jezuïetenstijl
▪ Kleinschalige architectuur
▪ Duidelijke, zichtbare en leesbare gevel
- Herleid tot essentie
Gelovige naar kerk binnenleiden
Duidelijk tot welke orde de kerk behoord
Aan welke heilige deze is opgedragen
▪ Vereenvoudigd basilikaal grondplan
- Minder diep koor
- Geen zijbeuken of beperkt
- Compact transept
- Referentie aan de 1ste christenen
- Voor betrokkenheid van gelovige
▪ Duidelijke hiërarchie in interieur
- Focus op hoofdaltaar met eucharistie
Blijft kern van gebouw maar met andere focus
Doorlopend entablement – viering koepel
3
DE HEROÏSCHE BAROK VAN DE CONTRAREFORMATISCHE KERKBOUW
Etymologie
▪ Afgeleid -> Portugees
- Barroco = Grillig gevormde parel
▪ Verwijst naar kunststroming ontstaan in Italië + vandaaruit verspreid
▪ Benadrukt afwijkende, bizarre karakter van de Barok i.v.m. de Classicistische norm
- Afwijken van canon (klassieke vorm)
Ideaal in harmonie en proportie
- Opkomst nieuwe vormen
Ellips, ovaal, curve, getorste zuilen…
Basis set van goniometrische vormen
- Theatraliteit
Ideaalbeeld stopt
Realisme, dramatiek
- Gesamtkunst
Totaalconcept
Moeilijk onderscheid maken tussen kunstvormen
1 kunstdiscipline verwijderen kan niet!
Gian Pietro Belori
▪ Le Vite de’ Pittori Scultori Architectti Moderni – 1642
▪ Wijdt boek aan belangrijkste kunstenaars + architecten van eigen tijd
▪ Kritiek -> alles wat niet volgens de norm van klassieke canon gebeurt
Context: Contrareformatie
▪ REFORMATIE: 1517 en SACCO DI ROMA: 1527
- Hervormingsbeweging binnen christelijke kerk
Reactie -> Maarten Luther op Rooms-Katholieke kerk
Ontstaat Calvinisme, Lutheranisme, Protestantisme…
- Maarten Luther
Aanklachten tegen kerk op papier brengen -> aan kerk in wittenberg hangen
1. Dogma
= Praktijk van aflaten waarbij iemand kan worden gezuiverd van zonden
= Niet iedereen gelijk voor kerk (onethisch)
= winstgevend voor de kerk -> investeren in rijkelijke architectuur
2. De levensstijl van belangrijke figuren in de kerk
= houden zich niet aan de voorschriften van kuisheid
▪ CONTRAREFORMATIE: Concilie van Trente (1545-1563)
- Reactie -> Rooms-Katholieke kerk op reformatie
Concilie van Trente beseft dar er nood is aan hervormingen
1. Directe participatie/ betrokkenheid van gelovige
= I.p.v. scheiding aarde en geloof -> kerk gericht op de mens
2. Ecclesia Militans et Triumphans
= Nieuwe religieuze ordes en hervorming
3. Herbevestigen van de dogma’s en pauselijke macht
- Belangrijke rol van kunsten bij hervorming:
Gezien als Onderricht
Waarheidsgetrouw taferelen-> scènes voordoen waarin gelovige zich herkent
Emoties (extase)
Mens = rede + zintuigelijke waarneming + emoties
1
, Laatste sessie: Concilie van Trente
= Religieuze kunst moet onderricht van de gelovige ondersteunen
▪ Realistische voorstellingen:
- Bijbelse verhalen handelen over martelaren.
Brutaliteit + horror -> levendig in Barok voorgesteld
Fel contrast met getemperde + geïdealiseerde Renaissance taferelen
▪ Emotionele stimulans bij geloofsbelevenis:
- Waarheidsgetrouwe voorstellingen
Gruwel, pijn, leed tot in kleinste details
Spreekt inlevingsvermogen van de gelovige aan
- Scenes die extase van religieuze visioenen uitbeeldden.
Barok:
▪ Architectuur EN kunststroming
▪ Taferelen -> realistische, tastbare en emotionele wijze in beeld gebracht
▪ Gericht op wereldlijke, zintuigelijke ervaringen en het menselijke
▪ Overdreven realisme perfectie, verheerlijking, spirituele
▪ Aandacht voor emotionele betrokkenheid van gelovige
- Relatief kleinschalig -> overweldigend
- Belang van retoriek en symbolen
Judith en Holofernes, Atelier Tontoretto – 1597 Judith en Holofernes, Caravaggio – 1602
▪ Renaissance ▪ Barok
▪ Moord is al gepleegd ▪ Actie op moord wordt voorgesteld
▪ Verbloemde versie ▪ Dramatisch
- Meid kijkt weg - Kleur is extra benadrukkend
- Vindt plaats in donkere plek ▪ Voorstelling van dienstmeid
- Letterlijk moord afdekken - Oude zure vrouw
▪ Geïdealiseerd
- Jonge vrouw
Context: wetenschappelijke ontwikkeling
Evolutie in de kunsten: in wetenschap en filosofie
▪ Filosofie
- Filosofische overeenkomsten die handelen over zintuigelijke ervaring/ wisselwerking
tussen rede en gevoel.
1. Renaissance
= Emotie -> onderschikt + gesteld als misleidend
2
, 2. Barok
= Gevoelsleven gestuurd door zintuigelijke ervaring -> ondergeschikt aan
rede
= Geleidelijk aan aanvaard als volwaardige component van menselijke
bestaan.
▪ Wetenschap
- Snelle + radicale ontwikkelingen die hun stempel gaan drukken op architectuur en
geloofsbeleving:
1. Astronomie
2. Optica toepassen in kunsten,
3. Studie van het licht en lichtfractie
4. Mechanica
Vernieuwingen door deze ontwikkelingen:
▪ Nieuwe geometrische basisvormen: ellips, ovaal, complexe mathematische vormen
▪ Trompe l’oeil
▪ Lichteffecten
▪ Rijk kleur- en materiaalpalet
▪ Invloed van het theater
Context: Gesamtkunst
▪ Alle kunstvormen + wetenschappelijke ontwikkelingen worden aangesproken/ ingezet
- Schilderkunst, beeldhouwkunst, architectuur, muziek en theater
▪ GESAMTKUNST: Grote emotionele, retorische overtuigingskracht
Context: Rome als theatrum mundi
SAMENVATTING:
▪ Stroming die moet worden gevoeld
▪ Barok speelt in op emoties om spirituele betrokkenheid van de gelovige te
maximaliseren:
- Gesamtkunst
- Materiële pracht en praal: rijkelijke materialen, rijk kleurenpalet
- Compacter grondplan
- Overweldigende retoriek: complex, spectaculair, dramatisch
ECCLESIA MILITANS: de Jezuïetenstijl
▪ Kleinschalige architectuur
▪ Duidelijke, zichtbare en leesbare gevel
- Herleid tot essentie
Gelovige naar kerk binnenleiden
Duidelijk tot welke orde de kerk behoord
Aan welke heilige deze is opgedragen
▪ Vereenvoudigd basilikaal grondplan
- Minder diep koor
- Geen zijbeuken of beperkt
- Compact transept
- Referentie aan de 1ste christenen
- Voor betrokkenheid van gelovige
▪ Duidelijke hiërarchie in interieur
- Focus op hoofdaltaar met eucharistie
Blijft kern van gebouw maar met andere focus
Doorlopend entablement – viering koepel
3
