Pubbliek Procesrecht
Legaliteitsbeginsel
Uitgangspunt: rechtsstaat → administratief legaliteitsbeginsel (= een ARB):
- Handelen van overheid vereist een juridische grondslag (cf. bevoegdheden zijn
“toegewezen”) (itt. particulier: die mag alles doen, behalve wat verboden is)
- Overheidsoptreden moet regelmatig zijn (= in overeenstemming met de wetgeving
en algemene rechtsbeginsels en gewoonterecht) = rechtmatigheidsbeginsel
Dit om willekeur tegen te gaan: cruciaal binnen rechtstaat
Legaliteitsbeginsel vereist handhaving
à Noodzaak aan rechtsdwang
à Rechtsdwang is soms niet mogelijk (behalve via dwangsom: pecuniair)
Conclusie: afdwingen van recht moet worden beschouwd als het aanwenden van technieken
tot voorkomen (preventief) of herstellen (curatief) van rechtsschendingen
= sanctionering
= rechtshandhaving
= rechtsbescherming
Rechtsbescherming tegen de overheid
Rechtsbescherming tegen de overheid
= anders dan bij burgers onderling; waarom eigenlijk?
Omdat…: overheid is feitelijk veel machtiger
Cf.: kan bestuurshandeling nemen (= administratieve rechtshandeling)
à Is eenzijdig bindend
à Privilège de la décision exécutoire = “voorrecht van de uitvoerbaarheid” /
onmiddellijke uitvoerbaarheid (de bestuurshandelingen zijn uit zichzelf uitvoerbaar:
geen vonnis voor uitvoerbare titel nodig voor bv. beslag)
à Privilège du préalable (→ obéir d’abord, réclamer ensuite) = “voorrecht van het
voorafgaande”: indien niet akkoord als burger, moet de burger het proces in gang
zetten, niet de overheid (bv. een burger die niet een belasting betaalt zal zelf naar de
rechter moeten stappen om de rechter dat laten vaststellen): dit is dus een omkering
van het procesinitiatief (bij burgers is het degene die niet betaald wordt die naar de
rechter zal moeten stappen; niet de niet-betalende)
Bestuursgeschil = geschillen tussen burger en bestuur of tussen besturen onderling over
handelingen die in beginsel uitgaan van een administratieve overheid en door het
publiekrecht worden beheerst
1
,Technieken van rechtsbescherming
Preventieve rechtsbescherming vs. rechtsbescherming a posteriori (zie hieronder)
Rechtsbescherming door
- “Wetgevende” overheid (vertegenwoordigende organen) → politieke
rechtsbescherming
- Administratieve overheid → administratieve rechtsbescherming
- (administratieve) Jurisdictionele overheid → jurisdictionele rechtsbescherming (=
door administratieve rechters)
Een administratief rechtscollege is geen administratieve overheid! De rechtskracht
van een rechter gaat verder dan die van een overheid; daarnaast kan een overheid
aan opportuniteitscontrole doen, en de rechter niet (of slechts in zeer beperkte
mate)
Einddoel: rechtsherstel…
- In natura
- Bij equivalent
Preventieve rechtsbescherming
Dit is de uitbouw van een “administratieve procedure in niet-betwiste zaken” = het geheel
van modaliteiten die het bestuur in acht moet nemen bij het uitwerken van een
bestuurshandeling
- Doel: zorgvuldige besluitvorming van de overheid
- Toep.: formele inspraakmogelijkheden voor de burger
Toep.: beginselen van behoorlijk bestuur
Toep.: openbaar onderzoek met mogelijkheid tot bezwaren bij verlenen van
omgevingsvergunning (zie omgevingsrecht)
Evolutie:
Algemeen deel van het bestuursrecht, maar nog geen algemeen wetboek
Belangrijke plaats voor rechtspraak: voornamelijk de beginselen van behoorlijk bestuur
Wel al een aantal wetgevende initiatieven:
- Disparate materiegebonden bepalingen
- Algemene wetgevende initiatieven: formele motiveringsplicht en
openbaarheidswetgeving
Rechtsbescherming a posteriori
= rechtsbescherming eens een bestuurshandeling is gesteld (en een bestuursgeschil is
ontstaan)
Indeling naargelang instantie die rechtsbescherming biedt:
- Politieke rechtsbescherming
2
, - Administratieve rechtsbescherming
- Jurisdictionele rechtsbescherming
Politieke rechtsbescherming
= bescherming door democratisch verkozen (= politieke) organen op de diverse
beleidsniveaus
Politieke controle
à Kenmerk: individueel rechtsherstel weegt zelden door op algemene politieke
overwegingen
Directe controle wordt bv. uitgeoefend door interpellaties, parlementaire onderzoeken of
vragen
Indirecte controle zijn bv. goedkeuring van belastingen, begrotingen en rekeningen
Dienstbetoon
à vandaag zeer sterk beperkt (vooral vroeger belangrijk): was te veel gericht op individuen
(en niet op het algemeen belang); “niet van wakker liggen”
De ombudsman/-vrouw
een van het bestuur onafhankelijke instantie die optreedt als bemiddelaar daar war het
contact tussen een individu en een organisatie mank loopt. Treet op bij het onbehoorlijk
(NIET ONRECHTMATIG) optreden van de overheid
à “wel van wakker liggen”: behoort tot politieke rechtsbescherming omdat deze aangesteld
wordt door het politiek vertegenwoordigend (dus NIET uitvoerende macht) orgaan (bv.
Vlaams parlement), niet door een of andere minister
Bemiddelingsfunctie: Hij kan bemiddelen (partijen proberen verzoenen, burger
beschermen), maar kan NIET beslechten
Controlefunctie: Heeft tot doel de werking van de overheid te controleren en te
verbeteren (behandelt klachten met betrekking op “de handelingen en werking”)
Let op: dit gaat ruimer dan louter bestuursgeschillen à alle mogelijke klachten m.b.t.
optreden van de overheid kunnen bij een ombudspersoon worden gebracht
Hij/zij is niet bedoeld als eerstelijnshulp (kenbaarheidsprincipe à eerst ervoor
zorgen dat de overheid zelf weet dat je een klacht hebt = klachtenmanagement is dus
de vorm van eerstelijnshulp; dit zijn de facto de administratieve berepen): hij biedt
slechts tweedellijnsbijstand (“beroepsinstantie wanneer eerste contact fout loopt)
Let op: ook voor een ombudspersoon bestaat een termijn!
Kenmerken::
- Autonomie
- Onafhankelijk en onpartijdig
- Lage toegangsdrempel
- Deskundigheid (dus niet om het even wie kan ombudspersoon worden)
3
, - Treedt bemiddelend op (verzoenen)
- Controleren en adviseren
Administratieve rechtsbescherming
Preventief (pro memorie)
à Beginselen van behoorlijk bestuur
à Motiveringsplicht
à Diverse inspraak- en adviesvormen
A posteriori
à Klachtrecht voor Vlaanderen (zie wetgeving)
= geïntroduceerd door en decreet, vandaag in Bestuursdecreetà parallel met
ombudswerking: dus zeer ruim; niet per sé bestuurshandelingen maar alle mogelijke
klachten (bv. ook over wachttijden in een woonzorgcentrum)
Ontstaan vanuit idee dat elke overheidsdienst de plicht heeft om te streven naar
optimale en werkelijke dienstverlening
Iedereen (ook RP) kan kosteloos een klacht indienen bij een overheidsinstantie;
voorwerp = een handeling die de overheidsinstantie heeft verricht of de werking van
die overheidsinstantie (kan dus ook gewoon feitelijke handeling zijn zoals een
ambtenaar die een burger afsnauwt). Kan mondeling als schriftelijk
à Administratieve beroepen
Dit zijn beroepen ingesteld bij een orgaan van het actief bestuur en strekt ertoe een
beslissing van dat orgaan zelf, van een hiërarchisch ondergeschikt orgaan, van een
onder toezicht staand orgaan of van een andere administratieve overheid, te doen
intrekken, te vernietigen, te wijzigen of, indien geen dergelijke beslissing werd
genomen, alsnog een beslissing te bewerkstelligen
Ze worden in de titeltjes hieronder uiteengezet
Beroep: niet-georganiseerd
Administratief beroep
Begrip: beroepen ingesteld bij bestuurlijke overheid (dus NIET bij een rechtsprekend
orgaann!), die erop gericht zijn om een bestuurshandeling ongedaan te maken of te wijzigen
op een of andere manier. Voorwerp = een administratieve overheidshandeling
Bestuurshandeling met gebonden bevoegdheid: inhoud van een beslissing is
gedicteerd door wetgever; geen beoordelingsmarge voor overheid
Bestuurshandeling met discretionaire bevoegdheid: ook wel wetgeving van belang,
vooral voor een kader, maar er wordt niet gedicteerd hoe de details er moeten
uitzien: er is wel beoordelingsmarge en controlebevoegdheid voor de overheid
à SDM: als uitvoerende overheid is hier beleidsbevoegdheid (= UM) (idem bij
beroepsinstanties voor een administratief beroep): gevolg à beroepsindiener
4
Legaliteitsbeginsel
Uitgangspunt: rechtsstaat → administratief legaliteitsbeginsel (= een ARB):
- Handelen van overheid vereist een juridische grondslag (cf. bevoegdheden zijn
“toegewezen”) (itt. particulier: die mag alles doen, behalve wat verboden is)
- Overheidsoptreden moet regelmatig zijn (= in overeenstemming met de wetgeving
en algemene rechtsbeginsels en gewoonterecht) = rechtmatigheidsbeginsel
Dit om willekeur tegen te gaan: cruciaal binnen rechtstaat
Legaliteitsbeginsel vereist handhaving
à Noodzaak aan rechtsdwang
à Rechtsdwang is soms niet mogelijk (behalve via dwangsom: pecuniair)
Conclusie: afdwingen van recht moet worden beschouwd als het aanwenden van technieken
tot voorkomen (preventief) of herstellen (curatief) van rechtsschendingen
= sanctionering
= rechtshandhaving
= rechtsbescherming
Rechtsbescherming tegen de overheid
Rechtsbescherming tegen de overheid
= anders dan bij burgers onderling; waarom eigenlijk?
Omdat…: overheid is feitelijk veel machtiger
Cf.: kan bestuurshandeling nemen (= administratieve rechtshandeling)
à Is eenzijdig bindend
à Privilège de la décision exécutoire = “voorrecht van de uitvoerbaarheid” /
onmiddellijke uitvoerbaarheid (de bestuurshandelingen zijn uit zichzelf uitvoerbaar:
geen vonnis voor uitvoerbare titel nodig voor bv. beslag)
à Privilège du préalable (→ obéir d’abord, réclamer ensuite) = “voorrecht van het
voorafgaande”: indien niet akkoord als burger, moet de burger het proces in gang
zetten, niet de overheid (bv. een burger die niet een belasting betaalt zal zelf naar de
rechter moeten stappen om de rechter dat laten vaststellen): dit is dus een omkering
van het procesinitiatief (bij burgers is het degene die niet betaald wordt die naar de
rechter zal moeten stappen; niet de niet-betalende)
Bestuursgeschil = geschillen tussen burger en bestuur of tussen besturen onderling over
handelingen die in beginsel uitgaan van een administratieve overheid en door het
publiekrecht worden beheerst
1
,Technieken van rechtsbescherming
Preventieve rechtsbescherming vs. rechtsbescherming a posteriori (zie hieronder)
Rechtsbescherming door
- “Wetgevende” overheid (vertegenwoordigende organen) → politieke
rechtsbescherming
- Administratieve overheid → administratieve rechtsbescherming
- (administratieve) Jurisdictionele overheid → jurisdictionele rechtsbescherming (=
door administratieve rechters)
Een administratief rechtscollege is geen administratieve overheid! De rechtskracht
van een rechter gaat verder dan die van een overheid; daarnaast kan een overheid
aan opportuniteitscontrole doen, en de rechter niet (of slechts in zeer beperkte
mate)
Einddoel: rechtsherstel…
- In natura
- Bij equivalent
Preventieve rechtsbescherming
Dit is de uitbouw van een “administratieve procedure in niet-betwiste zaken” = het geheel
van modaliteiten die het bestuur in acht moet nemen bij het uitwerken van een
bestuurshandeling
- Doel: zorgvuldige besluitvorming van de overheid
- Toep.: formele inspraakmogelijkheden voor de burger
Toep.: beginselen van behoorlijk bestuur
Toep.: openbaar onderzoek met mogelijkheid tot bezwaren bij verlenen van
omgevingsvergunning (zie omgevingsrecht)
Evolutie:
Algemeen deel van het bestuursrecht, maar nog geen algemeen wetboek
Belangrijke plaats voor rechtspraak: voornamelijk de beginselen van behoorlijk bestuur
Wel al een aantal wetgevende initiatieven:
- Disparate materiegebonden bepalingen
- Algemene wetgevende initiatieven: formele motiveringsplicht en
openbaarheidswetgeving
Rechtsbescherming a posteriori
= rechtsbescherming eens een bestuurshandeling is gesteld (en een bestuursgeschil is
ontstaan)
Indeling naargelang instantie die rechtsbescherming biedt:
- Politieke rechtsbescherming
2
, - Administratieve rechtsbescherming
- Jurisdictionele rechtsbescherming
Politieke rechtsbescherming
= bescherming door democratisch verkozen (= politieke) organen op de diverse
beleidsniveaus
Politieke controle
à Kenmerk: individueel rechtsherstel weegt zelden door op algemene politieke
overwegingen
Directe controle wordt bv. uitgeoefend door interpellaties, parlementaire onderzoeken of
vragen
Indirecte controle zijn bv. goedkeuring van belastingen, begrotingen en rekeningen
Dienstbetoon
à vandaag zeer sterk beperkt (vooral vroeger belangrijk): was te veel gericht op individuen
(en niet op het algemeen belang); “niet van wakker liggen”
De ombudsman/-vrouw
een van het bestuur onafhankelijke instantie die optreedt als bemiddelaar daar war het
contact tussen een individu en een organisatie mank loopt. Treet op bij het onbehoorlijk
(NIET ONRECHTMATIG) optreden van de overheid
à “wel van wakker liggen”: behoort tot politieke rechtsbescherming omdat deze aangesteld
wordt door het politiek vertegenwoordigend (dus NIET uitvoerende macht) orgaan (bv.
Vlaams parlement), niet door een of andere minister
Bemiddelingsfunctie: Hij kan bemiddelen (partijen proberen verzoenen, burger
beschermen), maar kan NIET beslechten
Controlefunctie: Heeft tot doel de werking van de overheid te controleren en te
verbeteren (behandelt klachten met betrekking op “de handelingen en werking”)
Let op: dit gaat ruimer dan louter bestuursgeschillen à alle mogelijke klachten m.b.t.
optreden van de overheid kunnen bij een ombudspersoon worden gebracht
Hij/zij is niet bedoeld als eerstelijnshulp (kenbaarheidsprincipe à eerst ervoor
zorgen dat de overheid zelf weet dat je een klacht hebt = klachtenmanagement is dus
de vorm van eerstelijnshulp; dit zijn de facto de administratieve berepen): hij biedt
slechts tweedellijnsbijstand (“beroepsinstantie wanneer eerste contact fout loopt)
Let op: ook voor een ombudspersoon bestaat een termijn!
Kenmerken::
- Autonomie
- Onafhankelijk en onpartijdig
- Lage toegangsdrempel
- Deskundigheid (dus niet om het even wie kan ombudspersoon worden)
3
, - Treedt bemiddelend op (verzoenen)
- Controleren en adviseren
Administratieve rechtsbescherming
Preventief (pro memorie)
à Beginselen van behoorlijk bestuur
à Motiveringsplicht
à Diverse inspraak- en adviesvormen
A posteriori
à Klachtrecht voor Vlaanderen (zie wetgeving)
= geïntroduceerd door en decreet, vandaag in Bestuursdecreetà parallel met
ombudswerking: dus zeer ruim; niet per sé bestuurshandelingen maar alle mogelijke
klachten (bv. ook over wachttijden in een woonzorgcentrum)
Ontstaan vanuit idee dat elke overheidsdienst de plicht heeft om te streven naar
optimale en werkelijke dienstverlening
Iedereen (ook RP) kan kosteloos een klacht indienen bij een overheidsinstantie;
voorwerp = een handeling die de overheidsinstantie heeft verricht of de werking van
die overheidsinstantie (kan dus ook gewoon feitelijke handeling zijn zoals een
ambtenaar die een burger afsnauwt). Kan mondeling als schriftelijk
à Administratieve beroepen
Dit zijn beroepen ingesteld bij een orgaan van het actief bestuur en strekt ertoe een
beslissing van dat orgaan zelf, van een hiërarchisch ondergeschikt orgaan, van een
onder toezicht staand orgaan of van een andere administratieve overheid, te doen
intrekken, te vernietigen, te wijzigen of, indien geen dergelijke beslissing werd
genomen, alsnog een beslissing te bewerkstelligen
Ze worden in de titeltjes hieronder uiteengezet
Beroep: niet-georganiseerd
Administratief beroep
Begrip: beroepen ingesteld bij bestuurlijke overheid (dus NIET bij een rechtsprekend
orgaann!), die erop gericht zijn om een bestuurshandeling ongedaan te maken of te wijzigen
op een of andere manier. Voorwerp = een administratieve overheidshandeling
Bestuurshandeling met gebonden bevoegdheid: inhoud van een beslissing is
gedicteerd door wetgever; geen beoordelingsmarge voor overheid
Bestuurshandeling met discretionaire bevoegdheid: ook wel wetgeving van belang,
vooral voor een kader, maar er wordt niet gedicteerd hoe de details er moeten
uitzien: er is wel beoordelingsmarge en controlebevoegdheid voor de overheid
à SDM: als uitvoerende overheid is hier beleidsbevoegdheid (= UM) (idem bij
beroepsinstanties voor een administratief beroep): gevolg à beroepsindiener
4
