De lage landen
Veranderingen 11e – 13e eeuw:
Door de veranderde landbouw (veel ontginningen, drieslagstelsel, uitvindingen) groeit de bevolking
aanzienlijk. Enkele gevolgen hiervan:
- heropleving van de handel en ambacht
- ontstaan/groei van steden (mensen van het platteland trekken naar de stad)
- herstel van de monetaire economie (economie met geld of goud was er eigenlijk alleen bij
de heren/edelen.)
Gevolg voor de Nederlanden: Vlaanderen wordt een van de meest verstedelijkte gebieden van
Europa (Atrecht, Brugge, Gent, Brussel, Antwerpen)
Door: rivieren, havens, handelspunten, landwegen
Brugge ligt aan de noordzee veel contacten
Meer voedsel meer mensen specialisatiemeer handelmonotaire economie
Ontwikkeling van de stad (algemeen):
1. handelaren en ambachtslieden trekken naar elkaar en vormen een stad
2. stedelingen kopen stadsrechten (meestal van een landsheer, inkomsten verkreeg
(belasting!)
3. Steden vormen vanwege hun marktfunctie een netwerk met andere steden (bijv. Hanze)
4. Steden zorgen ervoor dat er steeds meer kapitaalkrachtige nieuwe poorters/inwoners in de
stad komen wonen (nieuw geld + kennis)
Hanze: een samenwerkingsverband van handelssteden in noord-Eu.
Inwoners van steden: burgers/poorters/burgerij met burgerrecht
Ontwikkeling van de stad in de (zuidelijke) Nederlanden:
- belangrijkste stad in de 12e eeuw is Atrecht vanwege de lakennijverheid. Laken was mogelijk
door de bloeiende schapenhouderij in de regio en verkochten hun laken op jaarmarkten.
- In steden organiseerden de kooplieden zich in gilden (=vakverenigingen van mensen met
hetzelfde beroep). Binnen een gilde waren er regels over prijs, kwaliteit, sociaal vangnet in
mindere tijden.
- Door de bloeiende handel nam, de geldhandel enorm toe. Er ontstonden financiële
instellingen
- leiders van de gilden vormden met de bankiers al snel het stadsbestuur in de steden.
- de burgerlijke elite in de stad, patriciërs, gedroegen zich met hun rijke levensstijl als een
soort nieuwe edelen. Hierdoor ontstonden spanningen tussen de rijke patriciërs en het arme
‘gemeen’, de gewone ambachtslieden.
- ondertussen had Brugge en Atrecht overvleugeld als centrum van nijverheid en handel. Al
snel hadden zij een betere verbinding met het noorden via de Hanze/zee
- aanhoudende botsingen tussen patriciërs/Franse leger en het ;gemeen’ leidt in 1302 tot de
Guldensporenslag,. Het ‘gemeen’ wint!
Kooplieden kregen machtspositie in ruil voor geld aan edelen
, Marktrecht: recht om aantal keer per jaar een veilige markt te houden
Verzorgingsgebied: het gebied rondom een stad, waarvoor die stad een economische functie heeft.
Amsterdam bijvoorbeeld had in de 13e eeuw stadsrechten gekregen, 14e eeuw een belangrijke
haven door de handel in graan met het Oostzeebied. Die graanhandel (ook wel moedernegotie
genoemd, omdat dit het begin van de Amsterdamse handel was) was ontstaan omdat in Holland
graanverbouw niet mogelijk was en dus import van graan. Boeren stapten over op meer commerciële
producten (dus voor de markt), omdat ze geld nodig hadden om graan te kopen.
In latere tijd zou Antwerpen de andere steden voorbijstreven. Dit kwam vooral door de gunstige
ligging (de Schelde), maar ook omdat door de ontdekking van handelsroutes. Daarna kwam
Amsterdam.
Stedelijke burgerij wordt steeds belangrijker:
Ondertussen werden de steden groter en nam de macht van de stedelijke burgerij flink toe. Rijke
burgers ontfermden zich volgens het idee van bonum commune (het algemeen belang ) bijvoorbeeld
richtten weeshuizen/scholen/rol van kerk.
Grote geldbedragen+ lange afstanden; wisselbrief
Wisselbrief: document waarin handelaren afspraken vastlegden over geld.
Moderne Devotie
Geestelijken in de steden zich aan want zij zagen in dat gemeenschappelijke zorg en ‘zorgen voor
elkaar’ belangrijker waren dan de pracht en macht van de Kerk. Geestelijken richtten daarom
begijnhoven = vrouwen woonden samen en religie uitoefende en bedelorden = monniken/nonnen
zonder bezittingen en van liefdadigheid leven. Deze ideeën aan bij de Moderne Devotie: een
religieuze stroming die uitgang van de individuele geloofsbeleving, nadruk legde op het uitoefenen
van het (sobere) geloof, in plaats van de uitbundige levenswijze van de Katholieke Kerk.
Moderne devotie voorganger van de reformatie
Protestantisme: alle verschillende bewegingen die de kerk wilden hervormen; luther/calvijn
Centralisatie vs particularisme:
landsheren zagen in de rijke steden een uitstekende manier om belastingen te heffen en zij hoopten
deze steden te verenigen in een groot rijk. De steden behielden graag hun zelfstandigheid. De
Bourgondiërs probeerden centraliserend te besturen.
De Habsburgers nemen de macht over (Karel V). Hij was koning van Spanje en had veel
machtsposities. Zetten de centralisatiepolitiek voort (Brussel werd de hoofdstad). Dit stuitte meer en
meer op weerstand van het particularisme: steden die zoveel mogelijk zelfstandige beslissingen
willen nemen op basis van eigen belang.
Centralisatie beperkt macht steden
De strijd tegen het centralisme werd versterkt door het geloof. De katholieke Karel V wilden dat er
één centraal geloof was, het katholicisme, maar ondertussen was in de Nederlanden calvinisme
gegroeid. Deze Calvijn/als Luther vond alleen de Bijbel van echt belang was. Geestelijken zoals de
bisschoppen en de paus waren in zijn ogen niet belangrijk. Filips II (de zoon van Karel V) verbood
calvinisten om hun geloof uit te oefenen->Beeldenstorm-> Alva orde handhaven-> opstand
Veranderingen 11e – 13e eeuw:
Door de veranderde landbouw (veel ontginningen, drieslagstelsel, uitvindingen) groeit de bevolking
aanzienlijk. Enkele gevolgen hiervan:
- heropleving van de handel en ambacht
- ontstaan/groei van steden (mensen van het platteland trekken naar de stad)
- herstel van de monetaire economie (economie met geld of goud was er eigenlijk alleen bij
de heren/edelen.)
Gevolg voor de Nederlanden: Vlaanderen wordt een van de meest verstedelijkte gebieden van
Europa (Atrecht, Brugge, Gent, Brussel, Antwerpen)
Door: rivieren, havens, handelspunten, landwegen
Brugge ligt aan de noordzee veel contacten
Meer voedsel meer mensen specialisatiemeer handelmonotaire economie
Ontwikkeling van de stad (algemeen):
1. handelaren en ambachtslieden trekken naar elkaar en vormen een stad
2. stedelingen kopen stadsrechten (meestal van een landsheer, inkomsten verkreeg
(belasting!)
3. Steden vormen vanwege hun marktfunctie een netwerk met andere steden (bijv. Hanze)
4. Steden zorgen ervoor dat er steeds meer kapitaalkrachtige nieuwe poorters/inwoners in de
stad komen wonen (nieuw geld + kennis)
Hanze: een samenwerkingsverband van handelssteden in noord-Eu.
Inwoners van steden: burgers/poorters/burgerij met burgerrecht
Ontwikkeling van de stad in de (zuidelijke) Nederlanden:
- belangrijkste stad in de 12e eeuw is Atrecht vanwege de lakennijverheid. Laken was mogelijk
door de bloeiende schapenhouderij in de regio en verkochten hun laken op jaarmarkten.
- In steden organiseerden de kooplieden zich in gilden (=vakverenigingen van mensen met
hetzelfde beroep). Binnen een gilde waren er regels over prijs, kwaliteit, sociaal vangnet in
mindere tijden.
- Door de bloeiende handel nam, de geldhandel enorm toe. Er ontstonden financiële
instellingen
- leiders van de gilden vormden met de bankiers al snel het stadsbestuur in de steden.
- de burgerlijke elite in de stad, patriciërs, gedroegen zich met hun rijke levensstijl als een
soort nieuwe edelen. Hierdoor ontstonden spanningen tussen de rijke patriciërs en het arme
‘gemeen’, de gewone ambachtslieden.
- ondertussen had Brugge en Atrecht overvleugeld als centrum van nijverheid en handel. Al
snel hadden zij een betere verbinding met het noorden via de Hanze/zee
- aanhoudende botsingen tussen patriciërs/Franse leger en het ;gemeen’ leidt in 1302 tot de
Guldensporenslag,. Het ‘gemeen’ wint!
Kooplieden kregen machtspositie in ruil voor geld aan edelen
, Marktrecht: recht om aantal keer per jaar een veilige markt te houden
Verzorgingsgebied: het gebied rondom een stad, waarvoor die stad een economische functie heeft.
Amsterdam bijvoorbeeld had in de 13e eeuw stadsrechten gekregen, 14e eeuw een belangrijke
haven door de handel in graan met het Oostzeebied. Die graanhandel (ook wel moedernegotie
genoemd, omdat dit het begin van de Amsterdamse handel was) was ontstaan omdat in Holland
graanverbouw niet mogelijk was en dus import van graan. Boeren stapten over op meer commerciële
producten (dus voor de markt), omdat ze geld nodig hadden om graan te kopen.
In latere tijd zou Antwerpen de andere steden voorbijstreven. Dit kwam vooral door de gunstige
ligging (de Schelde), maar ook omdat door de ontdekking van handelsroutes. Daarna kwam
Amsterdam.
Stedelijke burgerij wordt steeds belangrijker:
Ondertussen werden de steden groter en nam de macht van de stedelijke burgerij flink toe. Rijke
burgers ontfermden zich volgens het idee van bonum commune (het algemeen belang ) bijvoorbeeld
richtten weeshuizen/scholen/rol van kerk.
Grote geldbedragen+ lange afstanden; wisselbrief
Wisselbrief: document waarin handelaren afspraken vastlegden over geld.
Moderne Devotie
Geestelijken in de steden zich aan want zij zagen in dat gemeenschappelijke zorg en ‘zorgen voor
elkaar’ belangrijker waren dan de pracht en macht van de Kerk. Geestelijken richtten daarom
begijnhoven = vrouwen woonden samen en religie uitoefende en bedelorden = monniken/nonnen
zonder bezittingen en van liefdadigheid leven. Deze ideeën aan bij de Moderne Devotie: een
religieuze stroming die uitgang van de individuele geloofsbeleving, nadruk legde op het uitoefenen
van het (sobere) geloof, in plaats van de uitbundige levenswijze van de Katholieke Kerk.
Moderne devotie voorganger van de reformatie
Protestantisme: alle verschillende bewegingen die de kerk wilden hervormen; luther/calvijn
Centralisatie vs particularisme:
landsheren zagen in de rijke steden een uitstekende manier om belastingen te heffen en zij hoopten
deze steden te verenigen in een groot rijk. De steden behielden graag hun zelfstandigheid. De
Bourgondiërs probeerden centraliserend te besturen.
De Habsburgers nemen de macht over (Karel V). Hij was koning van Spanje en had veel
machtsposities. Zetten de centralisatiepolitiek voort (Brussel werd de hoofdstad). Dit stuitte meer en
meer op weerstand van het particularisme: steden die zoveel mogelijk zelfstandige beslissingen
willen nemen op basis van eigen belang.
Centralisatie beperkt macht steden
De strijd tegen het centralisme werd versterkt door het geloof. De katholieke Karel V wilden dat er
één centraal geloof was, het katholicisme, maar ondertussen was in de Nederlanden calvinisme
gegroeid. Deze Calvijn/als Luther vond alleen de Bijbel van echt belang was. Geestelijken zoals de
bisschoppen en de paus waren in zijn ogen niet belangrijk. Filips II (de zoon van Karel V) verbood
calvinisten om hun geloof uit te oefenen->Beeldenstorm-> Alva orde handhaven-> opstand
