HC1: SES KLASSIEK: MAX WEBER’S
PROTESTANTE WERKETHIEK
Individu: Genen
Brein
Persoonlijkheid IS
W
Context: Opvoeding
Groep
Maatschappelijke context
Weber sociaaleconomische status & religie
De protestantse werkethiek (PWE)
1) ‘Zijn protestanten rijker dan katholieken, moslims of niet gelovigen (in
Nederland)?’
CBS mediaan vermogen protestanten rijker
2) ‘Waarom zijn protestanten, en in het bijzonder calvinisten, welvarender
en beter sociaal georganiseerd dan katholieken?’
Duitsland 19e eeuw:
o Eenwording
o Snelle industrialisatie
o Verstedelijking
o Stad = “killing machine’
o Kapitaal vs arbeid
Marx: Das Kapital 1876
o = verschillen in rijkdom, aanzien en macht zijn terug te voeren
op klassen-positie van mensen
o Economisch-politieke dynamiek voert tot explosie van
kapitalistisch systeem
Weber zoekt ook buiten economisch-politieke structuur naar
oorzaken van verschillen
Weber: Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus
(1920/21)
o Wortels kapitalisme?
o I.t.t. Marx niet klasse maar religie
o Verschillen in rijkdom hebben (ook) een oorsprong in een
protestantse werkethiek die spoort met een kapitalistische
mentaliteit
Weber PWE: Data
o Literatuurstudie
o Economische en demografische data
o Verdere bronnen: preken, geschriften van Calvijn en
calvinisten
Geest van het kapitalisme (Weber)
Benjamin Franklin: Advice to a young tradesman (1748)
o Plicht tot arbeid
, o Plicht tot vermeerderen van kapitaal
o Rationale aanwending van kapitaal en arbeid
o Fortuin is “goed”
DUS arbeid als roeping/plicht
Weber: KWE (katholieke werkethiek) naar PWE (protestantse werkethiek)
KWE Katholicisme:
o Arbeid minder belangrijk dan contemplatie (=beschouwing)
(Thomas van Aquino)
o Renteverbod
PWE Calvijn:
o Arbeid als plicht
o Rente, handel en winst toelaatbaar
Geest protestantisme
Bronnen:
o Martin Offenbacher (Konfession und sociale Schichtung 1900)
o Emile de Laveleye
o Matthew Arnold
o Henry Th. Buckle
Pessimisme
Godsvertrouwen
Hoop op hiernamaals
PWE: 4 protestantse stromingen
- Piëtisme
o (DU laat 17e – midden 18e eeuw)
- Methodisme
o (GB, VS midden 18e eeuw – nu)
- Baptistische secten
o Mennonieten (NL, VS midden 16e eeuw – nu)
o Quakers (GB, VS midden 17e eeuw – nu)
- Calvinisme
o (FA, Schotl., NL, GB midden 16e eeuw – nu)
PWE: belang “predestinatie”
Calvijn:
o Menselijke slechtheid
o Beperkte redding
o Geen sacramenteel heil (niet biechten etc.)
o Predestinatie
Weber concludeert:
o Innerlijke eenzaamheid (als gevolg)
o Pessimistisch individualisme (als gevolg)
GEVOLG Fatalisme?
, = God heeft het al bepaald, kan niks aan veranderen
Predestinatie: psychologische en gedragsmatige consequenties
Calvijn zelf: “Cerrtitudo salutis”
4 protestantse stromingen:
o ‘Toetsen staat van genade aan eigen positie in de wereld’
GEVOLG = geen fatalisme, MAAR
Werk als angstreductie
Succes/rijkdom als voorteken
Sociale activiteit
PWE: moraal en gedrag
1) Werk centraal, religieus gelegitimeerd gegeven, hard werken als plicht
2) Rationele levenshouding, planning van arbeid
Investeer in jezelf
Rente toelaatbaar
3) Vrije tijd en consumptie zijn verdacht
4) Succes is belangrijk
5) Goed burgerschap is plicht
Geest kapitalisme PWE
Plicht tot arbeid Hard werken als religieus
gelegitimeerde plicht
Rationele aanwending van kapitaal Rationele levenshouding, planning
en arbeid arbeid
Vrije tijd en consumptie verdacht Vrije tijd en consumptie verdacht
Plicht vermeerderen kapitaal Succes is belangrijk
Fortuin is “goed”
Goed burgerschap
1) PWE sluit naadloos aan op Geest Kapitalisme
PWE: maatschappelijke en culturele consequenties
1) Accumulatie van bezit: rijkdom
2) Economisch rationele levenshouding
3) Willige beroepsbevolking
4) Flexibele beroepsbevolking
5) Sobere, maar comfortabele levensstijl
2) PWE stimuleert kapitalisme
PWE geeft in landen met een grotere protestantse bevolking een
stimulans aan de economie
, Nederlanden 17e eeuw:
- Sterk verstedelijkt
- “Rijk”
- Magneet voor immigranten
- Politieke grootmacht
- !!! zeer calvinistisch
PWE debat in Nederland:
1) Sociologen en filosofen
- Pieter Diepenhorst: Calvijn en de economie (1904)
- Willem van Gunsteren: Kalvinismus and Kapitalismus (1934)
- Ernst Beins: Die Wirtschaftsethik der Calvinistischen Kirche der
Niederlanden 1565-1650 (1931)
- Egbert Beekman: Katholicisme, calvinisme, kapitalisme (1935)
- Jelle Riemersma: Religious factors in Early Dutch Capitalism 1550-
1650 (1970)
2) Historici
PROTESTANTE WERKETHIEK
Individu: Genen
Brein
Persoonlijkheid IS
W
Context: Opvoeding
Groep
Maatschappelijke context
Weber sociaaleconomische status & religie
De protestantse werkethiek (PWE)
1) ‘Zijn protestanten rijker dan katholieken, moslims of niet gelovigen (in
Nederland)?’
CBS mediaan vermogen protestanten rijker
2) ‘Waarom zijn protestanten, en in het bijzonder calvinisten, welvarender
en beter sociaal georganiseerd dan katholieken?’
Duitsland 19e eeuw:
o Eenwording
o Snelle industrialisatie
o Verstedelijking
o Stad = “killing machine’
o Kapitaal vs arbeid
Marx: Das Kapital 1876
o = verschillen in rijkdom, aanzien en macht zijn terug te voeren
op klassen-positie van mensen
o Economisch-politieke dynamiek voert tot explosie van
kapitalistisch systeem
Weber zoekt ook buiten economisch-politieke structuur naar
oorzaken van verschillen
Weber: Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus
(1920/21)
o Wortels kapitalisme?
o I.t.t. Marx niet klasse maar religie
o Verschillen in rijkdom hebben (ook) een oorsprong in een
protestantse werkethiek die spoort met een kapitalistische
mentaliteit
Weber PWE: Data
o Literatuurstudie
o Economische en demografische data
o Verdere bronnen: preken, geschriften van Calvijn en
calvinisten
Geest van het kapitalisme (Weber)
Benjamin Franklin: Advice to a young tradesman (1748)
o Plicht tot arbeid
, o Plicht tot vermeerderen van kapitaal
o Rationale aanwending van kapitaal en arbeid
o Fortuin is “goed”
DUS arbeid als roeping/plicht
Weber: KWE (katholieke werkethiek) naar PWE (protestantse werkethiek)
KWE Katholicisme:
o Arbeid minder belangrijk dan contemplatie (=beschouwing)
(Thomas van Aquino)
o Renteverbod
PWE Calvijn:
o Arbeid als plicht
o Rente, handel en winst toelaatbaar
Geest protestantisme
Bronnen:
o Martin Offenbacher (Konfession und sociale Schichtung 1900)
o Emile de Laveleye
o Matthew Arnold
o Henry Th. Buckle
Pessimisme
Godsvertrouwen
Hoop op hiernamaals
PWE: 4 protestantse stromingen
- Piëtisme
o (DU laat 17e – midden 18e eeuw)
- Methodisme
o (GB, VS midden 18e eeuw – nu)
- Baptistische secten
o Mennonieten (NL, VS midden 16e eeuw – nu)
o Quakers (GB, VS midden 17e eeuw – nu)
- Calvinisme
o (FA, Schotl., NL, GB midden 16e eeuw – nu)
PWE: belang “predestinatie”
Calvijn:
o Menselijke slechtheid
o Beperkte redding
o Geen sacramenteel heil (niet biechten etc.)
o Predestinatie
Weber concludeert:
o Innerlijke eenzaamheid (als gevolg)
o Pessimistisch individualisme (als gevolg)
GEVOLG Fatalisme?
, = God heeft het al bepaald, kan niks aan veranderen
Predestinatie: psychologische en gedragsmatige consequenties
Calvijn zelf: “Cerrtitudo salutis”
4 protestantse stromingen:
o ‘Toetsen staat van genade aan eigen positie in de wereld’
GEVOLG = geen fatalisme, MAAR
Werk als angstreductie
Succes/rijkdom als voorteken
Sociale activiteit
PWE: moraal en gedrag
1) Werk centraal, religieus gelegitimeerd gegeven, hard werken als plicht
2) Rationele levenshouding, planning van arbeid
Investeer in jezelf
Rente toelaatbaar
3) Vrije tijd en consumptie zijn verdacht
4) Succes is belangrijk
5) Goed burgerschap is plicht
Geest kapitalisme PWE
Plicht tot arbeid Hard werken als religieus
gelegitimeerde plicht
Rationele aanwending van kapitaal Rationele levenshouding, planning
en arbeid arbeid
Vrije tijd en consumptie verdacht Vrije tijd en consumptie verdacht
Plicht vermeerderen kapitaal Succes is belangrijk
Fortuin is “goed”
Goed burgerschap
1) PWE sluit naadloos aan op Geest Kapitalisme
PWE: maatschappelijke en culturele consequenties
1) Accumulatie van bezit: rijkdom
2) Economisch rationele levenshouding
3) Willige beroepsbevolking
4) Flexibele beroepsbevolking
5) Sobere, maar comfortabele levensstijl
2) PWE stimuleert kapitalisme
PWE geeft in landen met een grotere protestantse bevolking een
stimulans aan de economie
, Nederlanden 17e eeuw:
- Sterk verstedelijkt
- “Rijk”
- Magneet voor immigranten
- Politieke grootmacht
- !!! zeer calvinistisch
PWE debat in Nederland:
1) Sociologen en filosofen
- Pieter Diepenhorst: Calvijn en de economie (1904)
- Willem van Gunsteren: Kalvinismus and Kapitalismus (1934)
- Ernst Beins: Die Wirtschaftsethik der Calvinistischen Kirche der
Niederlanden 1565-1650 (1931)
- Egbert Beekman: Katholicisme, calvinisme, kapitalisme (1935)
- Jelle Riemersma: Religious factors in Early Dutch Capitalism 1550-
1650 (1970)
2) Historici
