Inhoudsopgave
Voorafgaande opmerkingen.................................................................................................................................................... 3
Verlichting, humanisme en postmodernisme........................................................................................................................... 3
Moderniteit > postmoderniteit........................................................................................................................................................3
Moderniteit als historische fase..................................................................................................................................................3
Modernisme als cognitief denkkader..........................................................................................................................................4
Modernisme als artistieke stroming............................................................................................................................................5
Kritische stemmen in/ over moderniteit.....................................................................................................................................5
Postmoderniteit als historische fase...........................................................................................................................................6
Postmodernisme als denkkader..................................................................................................................................................6
Postmodernisme als artistieke stroming.....................................................................................................................................7
Kritische beschouwingen en permanente in vraagstelling.........................................................................................................8
Alles in context zien..........................................................................................................................................................................8
Belang duiding en kadering.........................................................................................................................................................8
Het communicatieproces ontleed............................................................................................................................................ 8
Evolutie in onderzoeksvragen................................................................................................................................................ 10
Ontstaan communicatiewetenschappen.......................................................................................................................................10
Kritieken op discipline...............................................................................................................................................................10
Ontwikkeling in andere en aanverwante disciplines.................................................................................................................10
Institutionalisering van de communicatiewetenschappen...................................................................................................... 14
Verschillende aanleidingen............................................................................................................................................................14
Communicatiewetenschappen in Vlaanderen..........................................................................................................................15
Netwerken, conferenties en journals.............................................................................................................................................16
Belangrijke cx-netwerken en congressen..................................................................................................................................16
Heuristiek van de complexiteit............................................................................................................................................... 17
Pleidooi voor heuristiek van de complexiteit.................................................................................................................................17
1. Interdisciplinair: complex causaliteitsbeginsel......................................................................................................................17
2. Einde van dichotomisch denken............................................................................................................................................18
3. Concepten de départ ipv concept terminus..........................................................................................................................18
4. Geen zelfgenoegzaamheid maar zelfkritiek en reflectie.......................................................................................................20
Kritische paradigma............................................................................................................................................................... 21
Mainstream paradigma vs kritische paradigma............................................................................................................................21
Ontstaan (in grote lijnen)...............................................................................................................................................................21
Marxistische benadering: elementaire bouwstenen......................................................................................................................21
Kapitalistische productiewijze...................................................................................................................................................22
Ideologie, vals bewustzijn, macht.............................................................................................................................................22
Ideologie: marx, gramsci en althusser.......................................................................................................................................23
Maxistische benadering toegepast op media...........................................................................................................................24
Frankfurter Schule..........................................................................................................................................................................24
Cultuurindustrie.........................................................................................................................................................................24
‘Hoge’ cultuur vs ‘lage’ cultuur..................................................................................................................................................25
Kritieken.....................................................................................................................................................................................25
Politieke economie/ cultural studies..............................................................................................................................................25
Scholenstrijd of complementair................................................................................................................................................25
Politieke economie van de media (PEM)...................................................................................................................................25
Cultural studies...................................................................................................................................................................... 29
In relatie tot marxistische benaderingen.......................................................................................................................................29
, Wat?...............................................................................................................................................................................................29
Onderzoeksprogramma.................................................................................................................................................................29
Paradigma’s...................................................................................................................................................................................29
Du Gay’s circuit of culture..............................................................................................................................................................32
Evolutie...........................................................................................................................................................................................33
Kritieken.........................................................................................................................................................................................33
Politieke economie als kritische benadering.................................................................................................................................34
Cultural studies vs politieke economie......................................................................................................................................34
Over taal, betekenis en representatie.................................................................................................................................... 35
Betekenis en representatie.............................................................................................................................................................35
Hoe komt betekenis tot stand?.................................................................................................................................................35
Hoe werkt representatie?..........................................................................................................................................................35
Evolutie constructivistische visie op betekenis.........................................................................................................................36
Communicator en medium.................................................................................................................................................... 41
Communicator................................................................................................................................................................................41
Het medium....................................................................................................................................................................................42
Gaming -> invloed op de samenleving......................................................................................................................................43
4 axioma’s ten aanzien van niet-technische onderzoek naar media........................................................................................43
Innovatie en de verspreiding ervan...........................................................................................................................................44
Publiek en publiekstudies...................................................................................................................................................... 46
Effectenonderzoek en almacht van de media (paradigma 1)........................................................................................................46
Klapper: model van beperkte effecten (paradigma 2)...................................................................................................................47
Two step flow of communication..............................................................................................................................................47
Publieksonderzoek (paradigma 3).................................................................................................................................................48
De stem van de vluchteling (ter illustratie)....................................................................................................................................51
,Communicatiewetenschappen 2
Verhaal in meervoud: inleidende beschouwingen
HOC 1
Voorafgaande opmerkingen
- 3 I’s:
o Interdisciplinair
o Internationaal
o Intersectoraal
- Wetenschap als slingerbeweging, geen lineaire vooruitgang, geen waarheidsaanspraken, er zijn
breuklijnen: niet meer 1 waarheid, maar meerdere
- En/en- benadering -> meer bevragingen -> open blik -> kritisch zijn
- Reflectie rond eigen positie als wetenschapper: wie spreekt/ kijkt naar maatschappelijke
fenomenen
Verlichting, humanisme en postmodernisme
Moderniteit > postmoderniteit
- Modernisme
o Als historische fase
o Als cognitief denkkader
o Als artistieke stroming
- Keerzijde en kritische stemmen
- Postmodernisme
o Als historische fase
o Als cognitief denkkader
Stromingen binnen postmoderne denken
o Als artistieke stroming (niet kennen)
TEKST: Lewis
Moderniteit als historische fase
Moderniteit: historische periode vanaf Europese verlichtingsdenken (17 e E) – ten minste jaren 1980
- Belang rede (wetenschap) ipv geloof
- Geloof in maakbaarheid vd maatschappij
- Humanisme: vrijheid, gelijkheid, verbondenheid
- Wereldbeeld verklaard door wetenschap
- Sociologische processen (zie verder)
, Zijn dit de sociologische processen?
- Secularisering:
o Einde dominante religieuze autoriteit
o Werd vervangen door rationeel wetenschappelijk denken
- Rationalisering:
o Efficiëntie, voorspelbaarheid, controle over proces, berekenbaarheid -> lopende band
- Kapitalisme:
o Door alles automatisch te maken, meer winst maken
o Winstmaximalisatie en vrije markt
- Industrialisering: landbouw eerst belangrijk, maar wordt vervangen
o Machines om mens en dier te vervangen
o Technologische ontwikkelingen: ontginnen fossiele brandstoffen, staalproductie en –
bewerking, …
- Urbanisering:
o Door industrialisering grootschalige verhuis van landelijke naar verstedelijkt gebied
o Toename bevolkingsdichtheid in steden
o Meer individualisme -> moeilijk iedereen kennen
- Bureaucratisering
o Hiërarchische organisatie obv geschreven regels, procedures en aanspreekpunten
o Vb: onderwijs, gezondheidszorg, openbaar vervoer
o Onpersoonlijk door gestandaardiseerde procedures die in de regel geen uitzonderingen
toelaten
- Democratisering
o Inspraak en medezeggenschap (stemrecht)
o Parlementair stelsel
o Vrijheid van meningsuiting, vrouwenstemrecht, democratisering onderwijs, feminisme
- Globalisering:
o Samenlevingen bestaan minder in isolatie
o Transnationale productie, handel en consumptie
o Personen zijn ook minder mobiel
- Consumentisme:
o Verlangen naar consumptie wirdt als positief beschouwd -> persoonlijke voldoening
o Materialisme en massaconsumptie -> later marketing
o Streven naar gevoel van vervulling, aangewakkerd door marketingcommunicatie
o Middel om status en identiteit uit te drukken (eigenlijk maar symbolische waarde
Modernisme als cognitief denkkader
- Verlichting en vooruitgangsdenken: klemtoon op universele, rationele en ware kennis
Voorafgaande opmerkingen.................................................................................................................................................... 3
Verlichting, humanisme en postmodernisme........................................................................................................................... 3
Moderniteit > postmoderniteit........................................................................................................................................................3
Moderniteit als historische fase..................................................................................................................................................3
Modernisme als cognitief denkkader..........................................................................................................................................4
Modernisme als artistieke stroming............................................................................................................................................5
Kritische stemmen in/ over moderniteit.....................................................................................................................................5
Postmoderniteit als historische fase...........................................................................................................................................6
Postmodernisme als denkkader..................................................................................................................................................6
Postmodernisme als artistieke stroming.....................................................................................................................................7
Kritische beschouwingen en permanente in vraagstelling.........................................................................................................8
Alles in context zien..........................................................................................................................................................................8
Belang duiding en kadering.........................................................................................................................................................8
Het communicatieproces ontleed............................................................................................................................................ 8
Evolutie in onderzoeksvragen................................................................................................................................................ 10
Ontstaan communicatiewetenschappen.......................................................................................................................................10
Kritieken op discipline...............................................................................................................................................................10
Ontwikkeling in andere en aanverwante disciplines.................................................................................................................10
Institutionalisering van de communicatiewetenschappen...................................................................................................... 14
Verschillende aanleidingen............................................................................................................................................................14
Communicatiewetenschappen in Vlaanderen..........................................................................................................................15
Netwerken, conferenties en journals.............................................................................................................................................16
Belangrijke cx-netwerken en congressen..................................................................................................................................16
Heuristiek van de complexiteit............................................................................................................................................... 17
Pleidooi voor heuristiek van de complexiteit.................................................................................................................................17
1. Interdisciplinair: complex causaliteitsbeginsel......................................................................................................................17
2. Einde van dichotomisch denken............................................................................................................................................18
3. Concepten de départ ipv concept terminus..........................................................................................................................18
4. Geen zelfgenoegzaamheid maar zelfkritiek en reflectie.......................................................................................................20
Kritische paradigma............................................................................................................................................................... 21
Mainstream paradigma vs kritische paradigma............................................................................................................................21
Ontstaan (in grote lijnen)...............................................................................................................................................................21
Marxistische benadering: elementaire bouwstenen......................................................................................................................21
Kapitalistische productiewijze...................................................................................................................................................22
Ideologie, vals bewustzijn, macht.............................................................................................................................................22
Ideologie: marx, gramsci en althusser.......................................................................................................................................23
Maxistische benadering toegepast op media...........................................................................................................................24
Frankfurter Schule..........................................................................................................................................................................24
Cultuurindustrie.........................................................................................................................................................................24
‘Hoge’ cultuur vs ‘lage’ cultuur..................................................................................................................................................25
Kritieken.....................................................................................................................................................................................25
Politieke economie/ cultural studies..............................................................................................................................................25
Scholenstrijd of complementair................................................................................................................................................25
Politieke economie van de media (PEM)...................................................................................................................................25
Cultural studies...................................................................................................................................................................... 29
In relatie tot marxistische benaderingen.......................................................................................................................................29
, Wat?...............................................................................................................................................................................................29
Onderzoeksprogramma.................................................................................................................................................................29
Paradigma’s...................................................................................................................................................................................29
Du Gay’s circuit of culture..............................................................................................................................................................32
Evolutie...........................................................................................................................................................................................33
Kritieken.........................................................................................................................................................................................33
Politieke economie als kritische benadering.................................................................................................................................34
Cultural studies vs politieke economie......................................................................................................................................34
Over taal, betekenis en representatie.................................................................................................................................... 35
Betekenis en representatie.............................................................................................................................................................35
Hoe komt betekenis tot stand?.................................................................................................................................................35
Hoe werkt representatie?..........................................................................................................................................................35
Evolutie constructivistische visie op betekenis.........................................................................................................................36
Communicator en medium.................................................................................................................................................... 41
Communicator................................................................................................................................................................................41
Het medium....................................................................................................................................................................................42
Gaming -> invloed op de samenleving......................................................................................................................................43
4 axioma’s ten aanzien van niet-technische onderzoek naar media........................................................................................43
Innovatie en de verspreiding ervan...........................................................................................................................................44
Publiek en publiekstudies...................................................................................................................................................... 46
Effectenonderzoek en almacht van de media (paradigma 1)........................................................................................................46
Klapper: model van beperkte effecten (paradigma 2)...................................................................................................................47
Two step flow of communication..............................................................................................................................................47
Publieksonderzoek (paradigma 3).................................................................................................................................................48
De stem van de vluchteling (ter illustratie)....................................................................................................................................51
,Communicatiewetenschappen 2
Verhaal in meervoud: inleidende beschouwingen
HOC 1
Voorafgaande opmerkingen
- 3 I’s:
o Interdisciplinair
o Internationaal
o Intersectoraal
- Wetenschap als slingerbeweging, geen lineaire vooruitgang, geen waarheidsaanspraken, er zijn
breuklijnen: niet meer 1 waarheid, maar meerdere
- En/en- benadering -> meer bevragingen -> open blik -> kritisch zijn
- Reflectie rond eigen positie als wetenschapper: wie spreekt/ kijkt naar maatschappelijke
fenomenen
Verlichting, humanisme en postmodernisme
Moderniteit > postmoderniteit
- Modernisme
o Als historische fase
o Als cognitief denkkader
o Als artistieke stroming
- Keerzijde en kritische stemmen
- Postmodernisme
o Als historische fase
o Als cognitief denkkader
Stromingen binnen postmoderne denken
o Als artistieke stroming (niet kennen)
TEKST: Lewis
Moderniteit als historische fase
Moderniteit: historische periode vanaf Europese verlichtingsdenken (17 e E) – ten minste jaren 1980
- Belang rede (wetenschap) ipv geloof
- Geloof in maakbaarheid vd maatschappij
- Humanisme: vrijheid, gelijkheid, verbondenheid
- Wereldbeeld verklaard door wetenschap
- Sociologische processen (zie verder)
, Zijn dit de sociologische processen?
- Secularisering:
o Einde dominante religieuze autoriteit
o Werd vervangen door rationeel wetenschappelijk denken
- Rationalisering:
o Efficiëntie, voorspelbaarheid, controle over proces, berekenbaarheid -> lopende band
- Kapitalisme:
o Door alles automatisch te maken, meer winst maken
o Winstmaximalisatie en vrije markt
- Industrialisering: landbouw eerst belangrijk, maar wordt vervangen
o Machines om mens en dier te vervangen
o Technologische ontwikkelingen: ontginnen fossiele brandstoffen, staalproductie en –
bewerking, …
- Urbanisering:
o Door industrialisering grootschalige verhuis van landelijke naar verstedelijkt gebied
o Toename bevolkingsdichtheid in steden
o Meer individualisme -> moeilijk iedereen kennen
- Bureaucratisering
o Hiërarchische organisatie obv geschreven regels, procedures en aanspreekpunten
o Vb: onderwijs, gezondheidszorg, openbaar vervoer
o Onpersoonlijk door gestandaardiseerde procedures die in de regel geen uitzonderingen
toelaten
- Democratisering
o Inspraak en medezeggenschap (stemrecht)
o Parlementair stelsel
o Vrijheid van meningsuiting, vrouwenstemrecht, democratisering onderwijs, feminisme
- Globalisering:
o Samenlevingen bestaan minder in isolatie
o Transnationale productie, handel en consumptie
o Personen zijn ook minder mobiel
- Consumentisme:
o Verlangen naar consumptie wirdt als positief beschouwd -> persoonlijke voldoening
o Materialisme en massaconsumptie -> later marketing
o Streven naar gevoel van vervulling, aangewakkerd door marketingcommunicatie
o Middel om status en identiteit uit te drukken (eigenlijk maar symbolische waarde
Modernisme als cognitief denkkader
- Verlichting en vooruitgangsdenken: klemtoon op universele, rationele en ware kennis
