Hoorcolleges/thema’s Forensische
aspecten van kindermishandeling
Inhoudsopgave
Thema 1 – Seksueel misbruik......................................................................................................................... 2
Deel A: Hoe vaak komt zwijgen voor?..................................................................................................................2
Deel B: welke factoren hangen samen met (non)disclosure?..............................................................................3
Deel C: Hoe zit het met (non)disclosure bij andere vormen van kindermishandeling?........................................5
Deel D: Het belang van disclosure en mogelijkheden om de kans op disclosure te verhogen.............................6
Thema 2 – Betrouwbaarheid van verklaringen van slachtoffers......................................................................8
Deel A: ontwikkeling van het autobiografisch geheugen....................................................................................8
Deel B: hervonden herinneringen.........................................................................................................................9
Deel C: beïnvloedbaarheid van het geheugen...................................................................................................12
Thema 3 – Het kindverhoor.......................................................................................................................... 14
Thema 4 – medisch- forensische aspecten.................................................................................................... 17
Gastcollege Dhr. Wouter Karst – forensisch arts...............................................................................................19
Thema 5 – daders: typen, profielen en eigenschappen.................................................................................24
Deel A: pleger profielen en risicofactoren..........................................................................................................24
Deel B: fatale kindermishandeling en filicide.....................................................................................................27
Thema 6 – behandeling van daders en recidive.............................................................................................30
Deel A – behandeling van daders.......................................................................................................................30
Deel B: recidive...................................................................................................................................................34
Gastcollege bij thema 6................................................................................................................................ 36
Thema 7 – Cycle of Violence......................................................................................................................... 38
1
,Thema 1 – Seksueel misbruik
Deel A en B: Slachtoffer van misbruik: Wel of niet vertellen?
Dat slachtoffers zwijgen (voor lange tijd) na misbruik komt vaak voor.
Na de #metoo beweging kwamen steeds meer mensen naar voren met hun ervaringen met
seksueel misbruik, maar dit is wel achteraf, soms na jaren.
Docu tip: 2Doc ‘Niks aan de Hand’ (over Miranda).
Hoofdvragen van dit college:
Deel A: Hoe vaak komt zwijgen door slachtoffers voor? En hoe onderzoek je dat?
Deel B: Wat zijn de drempels om het wel te vertellen?
Disclosure = verklaring, dus het wel vertellen (niet per sé richting de politie, maar aan
iemand het vertellen)
Non-disclosure = aan niemand vertellen, dus zwijgen.
Als iemand als kind is misbruikt (of mishandeld) en pas als volwassene aan iemand vertelt
dat dit is gebeurd, dan heet dit delayed disclosure. Dit is ook als het nog wel als kind wordt
verteld maar pas een paar jaar later bijv.
Deel A: Hoe vaak komt zwijgen voor?
Summit (psychiater) ondervond in 1983 dat alle slachtoffers aanvankelijk zwegen, wat hij
opvallend vond. Hij onderzocht dit:
Dit is een patroon van slachtoffers, genaamd de Child Sexual Abuse Accomodation
Syndrome (CSAAS): slachtoffers zwijgen omdat zij schuldgevoelens, schaamte en angst
ervaren, wat hen tegenhoudt in het vertellen. Door die angst en schaamte/schuld
gevoelens wordt het idee van disclosure steeds teruggetrokken. Summit zegt:
disclosure is een proces, niet 1 gebeurtenis.
Alaggia, 2005: Er wordt geschat dat tussen de 30 en 80 % van de (kind-)slachtoffers het niet
vertelt. Dit blijft over de tijd zo, daarom worden deze cijfers aangehouden. Hierin is een
variatie in aantallen.
Artikel London et al. (2005): keek naar onderzoeken met retrospectieve eigenschappen naar
disclosure door kinderen bij seksueel misbruik.
Studie Arate (1998): 24% heeft misbruik meegemaakt voor de leeftijd van 14, maar
31% daarvan heeft het ook vertelt rond de tijd van het incident.
Studie Finkelhor et al. (1990): jongeren die onder de leeftijd van 16 misbruik
meemaakten was 27% vrouwen en 16% mannen. Daarvan disclosure binnen 1 jaar na
het incident 42%. Alsnog dus delayed disclosure.
Studie Fergusson et al. (1996): kinderen misbruik meegemaakt onder 16 jaar 10%,
daavan disclosure voor 18 jaar 87%. Dus ook delayed disclosure.
Er is dus tot 2/3 non-disclosure. En disclosure gebeurt vaker in de vorm van delayed
disclosure.
2
, Kritiek op deze studie is dat alle studies retrospectief waren, dus terugkijken erop (wat is dan
de invloed van je geheugen; thema 2). Ook dat er alleen zelfrapportage is gebruikt, dus
alleen van de personen zelf zonder steunbewijs. Daarnaast kritiek op ‘wat betekent precies
non-disclosure?’: dit kan betekenen het zelf geheim houden, of ook ontkennen bij directe
vragen hierover. Daartussen zitten methodologische verschillen.
Bij zaken over misbruik ontbreekt vaak bewijs, daarom zijn verklaringen van slachtoffers erg
belangrijk.
Daarnaast zijn er zaken van onlinemisbruik: hiervoor zou als bewijs chatgeschiedenis en
beeldmateriaal kunnen zijn, maar ook hier is de verklaring van een kind nodig.
Voorbeeld van een studie waar er ‘per toeval’ bewijs is gevonden bij een dader van
misbruik. Het ging eigenlijk om een zaak over een drugsdealer. De politie doorzocht
een huis van de verdachte, maar de politie vond in dit huis bewijs in de vorm van
beeldmateriaal voor misbruik van 17 kinderen. Hiervan waren niet alle 17 kinderen
bekend bij de politie, oftewel niet alle kinderen hadden (met hun ouders) aangifte
gedaan. Hierna zijn 8 kinderen ondervraagd, welke tussen de 3 en 10 jaar oud waren
tijdens het misbruik. In onderzoek hiernaar (Leander et al., 2007) bleek dat de ‘time to
disclosure’ (dus de tijd tussen het event en dat een kind wat vertelde) of heel kort was
(een aantal dagen), of heel lang is (een paar jaar). Dit is een patroon dat in veel
onderzoeken hiernaar naar voren komt.
De helft van de kinderen die slachtoffer waren in deze zaak zijn dus nog niet
gevonden, wat betekent dat er voor hen toch een drempel is om het te vertellen. De
kinderen die het wel vertellen, vertellen vaak weinig over het misbruik zelf.
Het harde bewijs in deze zaak/studie is uitzonderlijk, want dit is er vaak niet. Andere studies
met meer bewijs dan alleen slachtoffer verklaringen zijn klinische studies, waar bijvoorbeeld
bij kinderen geslachtsziektes gevonden kunnen worden o.i.d.
Een voorbeeld van een klinische studie met evidentie voor misbruik is die van Lawson &
Chaffin (1992):
28 kinderen (gemiddelde leeftijd 7 jaar) met een geslachtsziekte, wat begint met
ouders die met kinderen met klachten naar de dokter gaan en daarbij een diagnose
gesteld wordt van een geslachtsziekte.
De procedure was als volgt:
Van de 28 kids zwegen 16 kinderen en 12 kinderen vertelde het wel. Dus ondanks
bewijs voor het misbruik, kunnen slachtoffers/kinderen als nog ontkennen van het
misbruik, dus dan kan er alsnog non-disclusure zijn. Ook als er sterk bewijs is blijft er
een mate van non-disclosure. Wel iets meer disclosure bij (sterk) bewijs dan wanneer
er geen of zwakker bewijs is. Dit komt overeen met de studie van London et al. (2005).
Een andere studie (naar online misbruik met bewijs) laat ook zien dat bewijs geen garantie is
voor disclosure. Maar welke factoren zijn drempels voor disclosure? = deel B.
Deel B: welke factoren hangen samen met (non)disclosure?
Factoren die disclosure belemmeren kun je bekijken in het ecologisch model van
Bronfenbrenner, dus op verschillende niveaus: individueel, micro, meso, exo, macro.
Individuele factoren:
3
aspecten van kindermishandeling
Inhoudsopgave
Thema 1 – Seksueel misbruik......................................................................................................................... 2
Deel A: Hoe vaak komt zwijgen voor?..................................................................................................................2
Deel B: welke factoren hangen samen met (non)disclosure?..............................................................................3
Deel C: Hoe zit het met (non)disclosure bij andere vormen van kindermishandeling?........................................5
Deel D: Het belang van disclosure en mogelijkheden om de kans op disclosure te verhogen.............................6
Thema 2 – Betrouwbaarheid van verklaringen van slachtoffers......................................................................8
Deel A: ontwikkeling van het autobiografisch geheugen....................................................................................8
Deel B: hervonden herinneringen.........................................................................................................................9
Deel C: beïnvloedbaarheid van het geheugen...................................................................................................12
Thema 3 – Het kindverhoor.......................................................................................................................... 14
Thema 4 – medisch- forensische aspecten.................................................................................................... 17
Gastcollege Dhr. Wouter Karst – forensisch arts...............................................................................................19
Thema 5 – daders: typen, profielen en eigenschappen.................................................................................24
Deel A: pleger profielen en risicofactoren..........................................................................................................24
Deel B: fatale kindermishandeling en filicide.....................................................................................................27
Thema 6 – behandeling van daders en recidive.............................................................................................30
Deel A – behandeling van daders.......................................................................................................................30
Deel B: recidive...................................................................................................................................................34
Gastcollege bij thema 6................................................................................................................................ 36
Thema 7 – Cycle of Violence......................................................................................................................... 38
1
,Thema 1 – Seksueel misbruik
Deel A en B: Slachtoffer van misbruik: Wel of niet vertellen?
Dat slachtoffers zwijgen (voor lange tijd) na misbruik komt vaak voor.
Na de #metoo beweging kwamen steeds meer mensen naar voren met hun ervaringen met
seksueel misbruik, maar dit is wel achteraf, soms na jaren.
Docu tip: 2Doc ‘Niks aan de Hand’ (over Miranda).
Hoofdvragen van dit college:
Deel A: Hoe vaak komt zwijgen door slachtoffers voor? En hoe onderzoek je dat?
Deel B: Wat zijn de drempels om het wel te vertellen?
Disclosure = verklaring, dus het wel vertellen (niet per sé richting de politie, maar aan
iemand het vertellen)
Non-disclosure = aan niemand vertellen, dus zwijgen.
Als iemand als kind is misbruikt (of mishandeld) en pas als volwassene aan iemand vertelt
dat dit is gebeurd, dan heet dit delayed disclosure. Dit is ook als het nog wel als kind wordt
verteld maar pas een paar jaar later bijv.
Deel A: Hoe vaak komt zwijgen voor?
Summit (psychiater) ondervond in 1983 dat alle slachtoffers aanvankelijk zwegen, wat hij
opvallend vond. Hij onderzocht dit:
Dit is een patroon van slachtoffers, genaamd de Child Sexual Abuse Accomodation
Syndrome (CSAAS): slachtoffers zwijgen omdat zij schuldgevoelens, schaamte en angst
ervaren, wat hen tegenhoudt in het vertellen. Door die angst en schaamte/schuld
gevoelens wordt het idee van disclosure steeds teruggetrokken. Summit zegt:
disclosure is een proces, niet 1 gebeurtenis.
Alaggia, 2005: Er wordt geschat dat tussen de 30 en 80 % van de (kind-)slachtoffers het niet
vertelt. Dit blijft over de tijd zo, daarom worden deze cijfers aangehouden. Hierin is een
variatie in aantallen.
Artikel London et al. (2005): keek naar onderzoeken met retrospectieve eigenschappen naar
disclosure door kinderen bij seksueel misbruik.
Studie Arate (1998): 24% heeft misbruik meegemaakt voor de leeftijd van 14, maar
31% daarvan heeft het ook vertelt rond de tijd van het incident.
Studie Finkelhor et al. (1990): jongeren die onder de leeftijd van 16 misbruik
meemaakten was 27% vrouwen en 16% mannen. Daarvan disclosure binnen 1 jaar na
het incident 42%. Alsnog dus delayed disclosure.
Studie Fergusson et al. (1996): kinderen misbruik meegemaakt onder 16 jaar 10%,
daavan disclosure voor 18 jaar 87%. Dus ook delayed disclosure.
Er is dus tot 2/3 non-disclosure. En disclosure gebeurt vaker in de vorm van delayed
disclosure.
2
, Kritiek op deze studie is dat alle studies retrospectief waren, dus terugkijken erop (wat is dan
de invloed van je geheugen; thema 2). Ook dat er alleen zelfrapportage is gebruikt, dus
alleen van de personen zelf zonder steunbewijs. Daarnaast kritiek op ‘wat betekent precies
non-disclosure?’: dit kan betekenen het zelf geheim houden, of ook ontkennen bij directe
vragen hierover. Daartussen zitten methodologische verschillen.
Bij zaken over misbruik ontbreekt vaak bewijs, daarom zijn verklaringen van slachtoffers erg
belangrijk.
Daarnaast zijn er zaken van onlinemisbruik: hiervoor zou als bewijs chatgeschiedenis en
beeldmateriaal kunnen zijn, maar ook hier is de verklaring van een kind nodig.
Voorbeeld van een studie waar er ‘per toeval’ bewijs is gevonden bij een dader van
misbruik. Het ging eigenlijk om een zaak over een drugsdealer. De politie doorzocht
een huis van de verdachte, maar de politie vond in dit huis bewijs in de vorm van
beeldmateriaal voor misbruik van 17 kinderen. Hiervan waren niet alle 17 kinderen
bekend bij de politie, oftewel niet alle kinderen hadden (met hun ouders) aangifte
gedaan. Hierna zijn 8 kinderen ondervraagd, welke tussen de 3 en 10 jaar oud waren
tijdens het misbruik. In onderzoek hiernaar (Leander et al., 2007) bleek dat de ‘time to
disclosure’ (dus de tijd tussen het event en dat een kind wat vertelde) of heel kort was
(een aantal dagen), of heel lang is (een paar jaar). Dit is een patroon dat in veel
onderzoeken hiernaar naar voren komt.
De helft van de kinderen die slachtoffer waren in deze zaak zijn dus nog niet
gevonden, wat betekent dat er voor hen toch een drempel is om het te vertellen. De
kinderen die het wel vertellen, vertellen vaak weinig over het misbruik zelf.
Het harde bewijs in deze zaak/studie is uitzonderlijk, want dit is er vaak niet. Andere studies
met meer bewijs dan alleen slachtoffer verklaringen zijn klinische studies, waar bijvoorbeeld
bij kinderen geslachtsziektes gevonden kunnen worden o.i.d.
Een voorbeeld van een klinische studie met evidentie voor misbruik is die van Lawson &
Chaffin (1992):
28 kinderen (gemiddelde leeftijd 7 jaar) met een geslachtsziekte, wat begint met
ouders die met kinderen met klachten naar de dokter gaan en daarbij een diagnose
gesteld wordt van een geslachtsziekte.
De procedure was als volgt:
Van de 28 kids zwegen 16 kinderen en 12 kinderen vertelde het wel. Dus ondanks
bewijs voor het misbruik, kunnen slachtoffers/kinderen als nog ontkennen van het
misbruik, dus dan kan er alsnog non-disclusure zijn. Ook als er sterk bewijs is blijft er
een mate van non-disclosure. Wel iets meer disclosure bij (sterk) bewijs dan wanneer
er geen of zwakker bewijs is. Dit komt overeen met de studie van London et al. (2005).
Een andere studie (naar online misbruik met bewijs) laat ook zien dat bewijs geen garantie is
voor disclosure. Maar welke factoren zijn drempels voor disclosure? = deel B.
Deel B: welke factoren hangen samen met (non)disclosure?
Factoren die disclosure belemmeren kun je bekijken in het ecologisch model van
Bronfenbrenner, dus op verschillende niveaus: individueel, micro, meso, exo, macro.
Individuele factoren:
3
