Medische psychologie – De mens als individu
PERSOONLIJKHEID
Inleiding
Mensen reageren verschillend op ziekte of op boodschap van ziekte verschillend wat betreft
gevoelens, gedachten en gedrag Weerspiegelen verschil in persoonlijkheid
Persoonlijkheidspsychologie = Onderzoek naar verschillen tussen mensen; exploreren waarom men
zich anders gedraagt in gelijke situaties
Belangrijke begrippen
Persoonlijkheid= de stabiele aspecten van het individuele gedrag
• Persoon onderscheidt zich hiermee van anderen
• Mogelijk om hierdoor voorspellingen te doen over het gedrag van iemand deze
voorspellingen spelen vaak mee in omgang met patiënten
Binnen persoonlijkheidstheorie onderscheid ‘state’ (toestand) en ‘trait’ (trek):
Trait: stabiele kenmerken (bv agressief, sociaal, introvert) – blijft consistent over situatie en
tijd – beïnvloeden gedrag, gedachten en gevoelens
State: tijdelijke toestand (bv verheugd, beschaamd, woest) – niet consistent over situatie en
tijd
Oude benaderingen van persoonlijkheid
Oude’ persoonlijkheidstheorieën vaak typologie-benadering: personen worden gecategoriseerd in
termen van alles of niets en personen binnen eenzelfde categorie worden als gelijk gezien er
wordt gesproken over types vaak klein aantal categorieën en iedereen valt binnen een categorie
Vb: Hippocrates; Sheldon; type A- B- C persoonlijkheid; enneagram
Echter: Menselijk gedrag veel te complex om tot een aantal categorieën te worden gereduceerd!!
VOORBEELD: HIPPOCRATES (460 V.C. – 370 V.C.)
Psychologische typologieën koppelen aan lichaamssappen
– Gezondheid afhankelijk van balans tss lichaamssappen – onbalans: ziekte
– Menselijk lichaam: 4 lichaamssappen slijm, bloed, gele gal, zwarte gal
– Fysieke toestand, temperament en ziekte verklaard vanuit gehalte aan sappen
• Teveel slijm: een flegmatisch of kalm temperament
• Teveel bloed: een sanguïnisch of optimistisch, gepassioneerd temperament
• Teveel gele gal: cholerisch of prikkelbaar, opvliegend temperament
• Teveel zwarte gal: melancholisch, depressief temperament
Flegmaticus Cholericus
- Rustig, kalm - Druk, opvliegend
- Laten niet veel mensen toe - Vasthoudend
- Dromerig - Actief
- Hebben veel tijd nodig - Duidelijk doel
- Nemen de leiding
- Gefocust op toekomst
Sanguinicus Melancholicus
- Opgewekt, vrolijk - Zwaarmoedig, somber, ernstig
- Oppervlakkig - Zorgelijk
- Snel afgeleid - Houden van overzicht
- Veel interesses - Onthouden goed
- Altijd tijd te kort - Veel denken
, Medische psychologie – De mens als individu
Voorbeelden:
Sheldon (1898-1977): psychologische typologieën koppelen aan lichaamsbouw
– Viscerotone temperament: relaxe, comfortabele, genietende levenshouding eet, drinkt,
slaapt graag
gelinkt aan endomorfe lichaamsbouw: dominantie spijs- verteringsstelsel; zwakheid
spieren en beenderen
– Somatotone temperament: energieke, agressieve, actieve levenshouding is luidruchtig,
leeft in het heden, heeft schrik van oud worden
Gelinkt aan mesomorfe lichaamsbouw: driehoekige lichaamsbouw; stevige spieren
en beenderen; atletisch type
– Cerebrotone temperament: teruggetrokken, ingehouden, geestesintensieve levenshouding
ontwaakt moeilijk, ‘s avonds op zijn best; denkt en droomt veel
Gelinkt aan ectomorfe lichaamsbouw: zwak ontwikkelde spijsverteringsorganen,
beenderen en spieren; lange extremiteiten, platte borst
Typologiebenadering:
- Type A persoonlijkheid: verhoogde competitiedrang, grote werklust, preocucupatie met
schema’s en termijnen, chronische gejaagdheid, veeleisend
- Type B persoonlijkheid: meer ontspannen en minder jachtig gedragspatroon, meer
genietend, rustig, vaak goed geluimd
- Type C persoonlijkheid: moeite met het uiten van emoties, rationaliserende instelling,
conformisme, neiging om met hulpeloosheid te reageren op stress
- Type D persoonlijkheid: combinatie negatieve affectiviteit (piekeren, zwaarmoedig,
prikkelbaarheid,…) en sociale inhibitie (terughoudendheid en gebrek aan zelfvertrouwen)
‘Hedendaags’ voorbeeld: Enneagram
Deelt persoonlijkheid onder in 9 types met elk sterktes en zwaktes
• Type 1: De perfectionist:
– realistisch, consciëntieus en principieel
• Type 2: De Gever (of helper)
– Warm, betrokken, verzorgend en gevoelig voor de behoeftes van anderen
• Type 3: De succesvolle werker (of presteerder)
– Energiek, optimistisch, zelfverzekerd en doelgericht
• Type 4: De romanticus:
– Gevoelig, warm en scherpzinnig
• Type 5: De waarnemer (of observeerder):
– Introvert, leergierig, analytisch en inzichtelijk
• Type 6: De loyalist:
– Verantwoordelijk, betwijfelend, betrouwbaar en loyaal
• Type 7: De levensgenieter:
– Energiek, levendig en optimistisch
• Type 8: De baas (of leider):
– Direct, onafhankelijk, zelfverzekerd en beschermend
• Type 9: De bemiddelaar (of vredesstichter):
– Ontvankelijk, goedaardig en ondersteunend
PERSOONLIJKHEID
Inleiding
Mensen reageren verschillend op ziekte of op boodschap van ziekte verschillend wat betreft
gevoelens, gedachten en gedrag Weerspiegelen verschil in persoonlijkheid
Persoonlijkheidspsychologie = Onderzoek naar verschillen tussen mensen; exploreren waarom men
zich anders gedraagt in gelijke situaties
Belangrijke begrippen
Persoonlijkheid= de stabiele aspecten van het individuele gedrag
• Persoon onderscheidt zich hiermee van anderen
• Mogelijk om hierdoor voorspellingen te doen over het gedrag van iemand deze
voorspellingen spelen vaak mee in omgang met patiënten
Binnen persoonlijkheidstheorie onderscheid ‘state’ (toestand) en ‘trait’ (trek):
Trait: stabiele kenmerken (bv agressief, sociaal, introvert) – blijft consistent over situatie en
tijd – beïnvloeden gedrag, gedachten en gevoelens
State: tijdelijke toestand (bv verheugd, beschaamd, woest) – niet consistent over situatie en
tijd
Oude benaderingen van persoonlijkheid
Oude’ persoonlijkheidstheorieën vaak typologie-benadering: personen worden gecategoriseerd in
termen van alles of niets en personen binnen eenzelfde categorie worden als gelijk gezien er
wordt gesproken over types vaak klein aantal categorieën en iedereen valt binnen een categorie
Vb: Hippocrates; Sheldon; type A- B- C persoonlijkheid; enneagram
Echter: Menselijk gedrag veel te complex om tot een aantal categorieën te worden gereduceerd!!
VOORBEELD: HIPPOCRATES (460 V.C. – 370 V.C.)
Psychologische typologieën koppelen aan lichaamssappen
– Gezondheid afhankelijk van balans tss lichaamssappen – onbalans: ziekte
– Menselijk lichaam: 4 lichaamssappen slijm, bloed, gele gal, zwarte gal
– Fysieke toestand, temperament en ziekte verklaard vanuit gehalte aan sappen
• Teveel slijm: een flegmatisch of kalm temperament
• Teveel bloed: een sanguïnisch of optimistisch, gepassioneerd temperament
• Teveel gele gal: cholerisch of prikkelbaar, opvliegend temperament
• Teveel zwarte gal: melancholisch, depressief temperament
Flegmaticus Cholericus
- Rustig, kalm - Druk, opvliegend
- Laten niet veel mensen toe - Vasthoudend
- Dromerig - Actief
- Hebben veel tijd nodig - Duidelijk doel
- Nemen de leiding
- Gefocust op toekomst
Sanguinicus Melancholicus
- Opgewekt, vrolijk - Zwaarmoedig, somber, ernstig
- Oppervlakkig - Zorgelijk
- Snel afgeleid - Houden van overzicht
- Veel interesses - Onthouden goed
- Altijd tijd te kort - Veel denken
, Medische psychologie – De mens als individu
Voorbeelden:
Sheldon (1898-1977): psychologische typologieën koppelen aan lichaamsbouw
– Viscerotone temperament: relaxe, comfortabele, genietende levenshouding eet, drinkt,
slaapt graag
gelinkt aan endomorfe lichaamsbouw: dominantie spijs- verteringsstelsel; zwakheid
spieren en beenderen
– Somatotone temperament: energieke, agressieve, actieve levenshouding is luidruchtig,
leeft in het heden, heeft schrik van oud worden
Gelinkt aan mesomorfe lichaamsbouw: driehoekige lichaamsbouw; stevige spieren
en beenderen; atletisch type
– Cerebrotone temperament: teruggetrokken, ingehouden, geestesintensieve levenshouding
ontwaakt moeilijk, ‘s avonds op zijn best; denkt en droomt veel
Gelinkt aan ectomorfe lichaamsbouw: zwak ontwikkelde spijsverteringsorganen,
beenderen en spieren; lange extremiteiten, platte borst
Typologiebenadering:
- Type A persoonlijkheid: verhoogde competitiedrang, grote werklust, preocucupatie met
schema’s en termijnen, chronische gejaagdheid, veeleisend
- Type B persoonlijkheid: meer ontspannen en minder jachtig gedragspatroon, meer
genietend, rustig, vaak goed geluimd
- Type C persoonlijkheid: moeite met het uiten van emoties, rationaliserende instelling,
conformisme, neiging om met hulpeloosheid te reageren op stress
- Type D persoonlijkheid: combinatie negatieve affectiviteit (piekeren, zwaarmoedig,
prikkelbaarheid,…) en sociale inhibitie (terughoudendheid en gebrek aan zelfvertrouwen)
‘Hedendaags’ voorbeeld: Enneagram
Deelt persoonlijkheid onder in 9 types met elk sterktes en zwaktes
• Type 1: De perfectionist:
– realistisch, consciëntieus en principieel
• Type 2: De Gever (of helper)
– Warm, betrokken, verzorgend en gevoelig voor de behoeftes van anderen
• Type 3: De succesvolle werker (of presteerder)
– Energiek, optimistisch, zelfverzekerd en doelgericht
• Type 4: De romanticus:
– Gevoelig, warm en scherpzinnig
• Type 5: De waarnemer (of observeerder):
– Introvert, leergierig, analytisch en inzichtelijk
• Type 6: De loyalist:
– Verantwoordelijk, betwijfelend, betrouwbaar en loyaal
• Type 7: De levensgenieter:
– Energiek, levendig en optimistisch
• Type 8: De baas (of leider):
– Direct, onafhankelijk, zelfverzekerd en beschermend
• Type 9: De bemiddelaar (of vredesstichter):
– Ontvankelijk, goedaardig en ondersteunend
