Inhoud
1 Intelligentie en cognitieve vaardigheden doorheen de volwassenheid................................................................8
Inleiding.................................................................................................................................................................8
Definitie volgens Leek...........................................................................................................................................9
Definitie volgens experts.....................................................................................................................................10
Symposia van 1921 en 1986............................................................................................................................10
Operationele definitie van Boring (1923)........................................................................................................10
Intelligentie en IQ................................................................................................................................................11
Francis Galton (1822-1911).............................................................................................................................11
Alfred Binet (1857-1911).................................................................................................................................11
IQ - William Stern (1912).................................................................................................................................12
David WECHSLER (1896-1981)........................................................................................................................13
IQ.....................................................................................................................................................................14
Robert Yerkes (1876-1956).............................................................................................................................14
IQ: het meten van intelligentie...........................................................................................................................15
Robert Yerkes (1876-1956).............................................................................................................................15
Robert Yerkes (1876-1956).............................................................................................................................15
Wechsler..........................................................................................................................................................15
Progressive matrices: ontwikkeld door Schotse psycholoog John Raven.......................................................17
Intelligentie..........................................................................................................................................................18
2 Factoranalyse.......................................................................................................................................................19
Correlatie.............................................................................................................................................................19
Probleemstelling.................................................................................................................................................20
Algemeen probleem........................................................................................................................................20
Onze interesse: cognitieve vaardigheden...........................................................................................................21
Factoranalyse: op zoek naar een verklaring voor de correlaties........................................................................22
Uitgangspunt: 1 factor model.........................................................................................................................22
Hoe dit model schatten.......................................................................................................................................26
Bovendien: waarom maar 1 factor?....................................................................................................................27
Een formele statistische beschrijving – toegepast op intelligentie....................................................................28
Factormodel met 1 factor...............................................................................................................................28
Toegepast op intelligentietest.............................................................................................................................31
Correlatietabel WAIS.......................................................................................................................................31
Factormodel met 2 factoren...........................................................................................................................32
2 factor-oplossing voor WAIS correlatiematrix...............................................................................................35
Rotaties van factoren......................................................................................................................................36
1
, Welk model kiezen? Welk model ‘past het best’?..........................................................................................40
Tot slot: enkele overschouwende bedenkingen.................................................................................................44
3 De structuur van intelligentie...............................................................................................................................45
Inleiding...............................................................................................................................................................45
Psychometrische modellen.................................................................................................................................47
Spearman........................................................................................................................................................47
Vernon.............................................................................................................................................................49
NB. Cyril Burt.......................................................................................................................................................51
Thurstone............................................................................................................................................................52
Thurstone: primary mental abilities: vertrekpunt & principes.......................................................................52
Guilford................................................................................................................................................................55
Guilford: structure of intellect........................................................................................................................55
Cattell..................................................................................................................................................................58
Cattell: multiple 2de-orde factoren..................................................................................................................58
Carroll..................................................................................................................................................................60
Carroll: heranalyses.........................................................................................................................................60
Evaluatie Factoranalytisch onderzoek.................................................................................................................62
Gegevens-subjecten........................................................................................................................................63
Gegevens – tests.............................................................................................................................................63
Verwerking..........................................................................................................................................................63
Theoretische modellen........................................................................................................................................64
Gardner: multiple intelligences: vertrekpunt en theorie................................................................................64
Sternberg.............................................................................................................................................................66
Evaluatie theoretisch onderzoek.........................................................................................................................69
Elementaire processen........................................................................................................................................69
Elementaire processen algemene intelligentie...............................................................................................70
Elementaire processen verbale intelligentie...................................................................................................72
Cognitieve compontenten...................................................................................................................................73
Synthese..............................................................................................................................................................75
4 Geslachtsverschillen in intelligentie.....................................................................................................................76
5 Levensloopperspectief, ontwikkelingstaken en hersenontwikkeling..................................................................78
Ontwikkelingstaken.............................................................................................................................................78
bronnen van ontwikkelingstaken....................................................................................................................78
Uitdagingen, bepalingen en kansen................................................................................................................78
Ontwikkeling als levenslang................................................................................................................................79
Levensloop.......................................................................................................................................................79
Ontwikkeling als multidimensioneel en multidirectioneel.................................................................................79
2
, Dimensies van ontwikkeling............................................................................................................................79
De levenstrap hoe het gaat.............................................................................................................................79
Leeftijdsverschillen in verwerkingssnelheid....................................................................................................79
Leeftijdsverschillen in verbale bekwaamheid.................................................................................................80
Leeftijd en positieve gevoelens.......................................................................................................................80
Ontwikkeling als plastisch...................................................................................................................................80
Ontwikkeling beïnvloed door veelvoudige, intragerende krachten...................................................................82
Cognitieve neurowetenschappen van de ontwikkeling..................................................................................82
Wat ontwikkelt zich op zenuwstelselniveau?.................................................................................................82
Welke factoren bepalen de ontwikkeling.......................................................................................................83
Navigeren door het menselijk brein................................................................................................................83
Secties: 3 orthogonale vlakken door de hersenen..........................................................................................83
Witte en grijze stof..........................................................................................................................................84
Sensorische en associatieve cortexen.............................................................................................................85
Frontale cortex....................................................................................................................................................85
Hersenen van pasgeboren en volwassenen....................................................................................................85
Ontwikkeling van het menselijk brein tot de jonge volwassenheid...............................................................86
Postnatale hersengroei...................................................................................................................................86
Eliminatie van synapsen (snoeien/pruning)....................................................................................................86
Tijdsverloop van postnatale ontwikkeling......................................................................................................87
Het complexe samenspel van sociaaleconomische status (SES) en hersenontwikkeling...................................87
6 Neurocognitieve ontwikkeling in de adolescentie...............................................................................................88
Adolescentie: wat en wanneer?..........................................................................................................................88
Ontwikkelingstaken van de adolescentie............................................................................................................88
Van ‘Storm and Stress’ naar een versie van de 21ste eeuw...........................................................................88
Cognitieve ontwikkeling in de adolescentie........................................................................................................88
Vertrekpunten en verwezenlijkingen..............................................................................................................88
Topics overzicht...............................................................................................................................................89
Theorie van Piaget: formeel operationele fase...................................................................................................89
Hypothetisch-deductief redeneren: Piagets pendulumprobleem..................................................................89
Propositioneel denken....................................................................................................................................89
Vervolgonderzoek op formeel operationeel denken......................................................................................90
Verbeterde informatieverwerking in de adolescentie: cognitieve controle & executieve functies...................90
Gevolgen van abstract redeneren: zelfbewustzijn & focus op ‘zelf’ (I)..............................................................90
Andere gevolgen van abstract redeneren.......................................................................................................90
Onderliggende hersenfuncties bij impulsief gedrag van de adolescent.............................................................91
Geslachtsverschillen in mentale bekwaamheden...............................................................................................91
3
, Geslachtsverschillen in lezen en schrijven......................................................................................................91
Geslachtsverschillen in wiskundige taken zijn afhankelijk van type informatieverwerking...........................91
Op perceptie gebaseerde representaties: mentale rotatie............................................................................91
Biologische invloeden op geslachtsverschillen in ruimtelijke bekwaamheden..............................................92
Ervaringsinvloeden op geslachtsverschillen in ruimtelijke bekwaamheden..................................................92
Culturele factoren bij geslachtsverschillen in mentale bekwaamheden........................................................92
Gebruik van digitale media.................................................................................................................................92
Media Gebruik en Media Multitasking...........................................................................................................93
Cognitief presteren bij HMM’s........................................................................................................................93
Multitasking verstoort leren...........................................................................................................................93
Is je smartphone al onderdeel van jouw lichaam?.........................................................................................93
Preventie vroegtijdig school verlaten.................................................................................................................94
Huidige Stand van Zaken en Fundamentele Vragen...........................................................................................94
Onderliggende hersenfuncties bij impulsief gedrag van de adolescent.............................................................94
Hersenontwikkeling in de adolescentie..............................................................................................................95
Longitudinale veranderingen in witte massa en grijze massa volumen.............................................................95
Ontwikkeling van het menselijk brein tot de jonge volwassenheid...............................................................95
De ‘Duale-systemen’ Benadering van Adolescentie...........................................................................................96
Het Sociaal-emotionele Netwerk....................................................................................................................96
Lymbisch systeem (Kwab)...............................................................................................................................96
Cognitieve Controle.........................................................................................................................................96
Onbalans in rijping van duale-systemen.........................................................................................................97
Hersenactiviteit tijdens het bekijken van angstige en neutrale gezichten.........................................................97
Verhoogde Beloningsgevoeligheid bij Adolescenten..........................................................................................97
Nucleus Accumbens weerspiegelt de omvang van de beloning bij adolescenten.........................................98
Risico's nemen en de rol van de Aanwezigheid van Peers: Het ‘Stoplicht rij-spel’.............................................98
Adolescenten nemen meer Risicobeslissingen en veroorzaken meer Botsingen in de Aanwezigheid van
Peers................................................................................................................................................................98
Activatie van de hersenen tijdens het ‘Stoplicht rij-spel’...............................................................................98
‘Warme’ en ‘Koude’ Contexten voor Besluitvorming.........................................................................................99
Implicaties voor Interventies en het Sociale Leven.............................................................................................99
Leerdoelstellingen en te stellen vragen: Cognitieve ontwikkeling tijdens de adolescentie...............................99
Te Stellen Vragen: Neurocognitieve Ontwikkeling in de Adolescentie.............................................................100
6.1 Cognitieve ontwikkeling in de middelbare en late volwassenheid.................................................................101
Wat is de jongvolwassenheid?..........................................................................................................................101
Overzicht cognitieve ontwikkeling....................................................................................................................101
Perry: Epistemische cognitie.............................................................................................................................101
4
1 Intelligentie en cognitieve vaardigheden doorheen de volwassenheid................................................................8
Inleiding.................................................................................................................................................................8
Definitie volgens Leek...........................................................................................................................................9
Definitie volgens experts.....................................................................................................................................10
Symposia van 1921 en 1986............................................................................................................................10
Operationele definitie van Boring (1923)........................................................................................................10
Intelligentie en IQ................................................................................................................................................11
Francis Galton (1822-1911).............................................................................................................................11
Alfred Binet (1857-1911).................................................................................................................................11
IQ - William Stern (1912).................................................................................................................................12
David WECHSLER (1896-1981)........................................................................................................................13
IQ.....................................................................................................................................................................14
Robert Yerkes (1876-1956).............................................................................................................................14
IQ: het meten van intelligentie...........................................................................................................................15
Robert Yerkes (1876-1956).............................................................................................................................15
Robert Yerkes (1876-1956).............................................................................................................................15
Wechsler..........................................................................................................................................................15
Progressive matrices: ontwikkeld door Schotse psycholoog John Raven.......................................................17
Intelligentie..........................................................................................................................................................18
2 Factoranalyse.......................................................................................................................................................19
Correlatie.............................................................................................................................................................19
Probleemstelling.................................................................................................................................................20
Algemeen probleem........................................................................................................................................20
Onze interesse: cognitieve vaardigheden...........................................................................................................21
Factoranalyse: op zoek naar een verklaring voor de correlaties........................................................................22
Uitgangspunt: 1 factor model.........................................................................................................................22
Hoe dit model schatten.......................................................................................................................................26
Bovendien: waarom maar 1 factor?....................................................................................................................27
Een formele statistische beschrijving – toegepast op intelligentie....................................................................28
Factormodel met 1 factor...............................................................................................................................28
Toegepast op intelligentietest.............................................................................................................................31
Correlatietabel WAIS.......................................................................................................................................31
Factormodel met 2 factoren...........................................................................................................................32
2 factor-oplossing voor WAIS correlatiematrix...............................................................................................35
Rotaties van factoren......................................................................................................................................36
1
, Welk model kiezen? Welk model ‘past het best’?..........................................................................................40
Tot slot: enkele overschouwende bedenkingen.................................................................................................44
3 De structuur van intelligentie...............................................................................................................................45
Inleiding...............................................................................................................................................................45
Psychometrische modellen.................................................................................................................................47
Spearman........................................................................................................................................................47
Vernon.............................................................................................................................................................49
NB. Cyril Burt.......................................................................................................................................................51
Thurstone............................................................................................................................................................52
Thurstone: primary mental abilities: vertrekpunt & principes.......................................................................52
Guilford................................................................................................................................................................55
Guilford: structure of intellect........................................................................................................................55
Cattell..................................................................................................................................................................58
Cattell: multiple 2de-orde factoren..................................................................................................................58
Carroll..................................................................................................................................................................60
Carroll: heranalyses.........................................................................................................................................60
Evaluatie Factoranalytisch onderzoek.................................................................................................................62
Gegevens-subjecten........................................................................................................................................63
Gegevens – tests.............................................................................................................................................63
Verwerking..........................................................................................................................................................63
Theoretische modellen........................................................................................................................................64
Gardner: multiple intelligences: vertrekpunt en theorie................................................................................64
Sternberg.............................................................................................................................................................66
Evaluatie theoretisch onderzoek.........................................................................................................................69
Elementaire processen........................................................................................................................................69
Elementaire processen algemene intelligentie...............................................................................................70
Elementaire processen verbale intelligentie...................................................................................................72
Cognitieve compontenten...................................................................................................................................73
Synthese..............................................................................................................................................................75
4 Geslachtsverschillen in intelligentie.....................................................................................................................76
5 Levensloopperspectief, ontwikkelingstaken en hersenontwikkeling..................................................................78
Ontwikkelingstaken.............................................................................................................................................78
bronnen van ontwikkelingstaken....................................................................................................................78
Uitdagingen, bepalingen en kansen................................................................................................................78
Ontwikkeling als levenslang................................................................................................................................79
Levensloop.......................................................................................................................................................79
Ontwikkeling als multidimensioneel en multidirectioneel.................................................................................79
2
, Dimensies van ontwikkeling............................................................................................................................79
De levenstrap hoe het gaat.............................................................................................................................79
Leeftijdsverschillen in verwerkingssnelheid....................................................................................................79
Leeftijdsverschillen in verbale bekwaamheid.................................................................................................80
Leeftijd en positieve gevoelens.......................................................................................................................80
Ontwikkeling als plastisch...................................................................................................................................80
Ontwikkeling beïnvloed door veelvoudige, intragerende krachten...................................................................82
Cognitieve neurowetenschappen van de ontwikkeling..................................................................................82
Wat ontwikkelt zich op zenuwstelselniveau?.................................................................................................82
Welke factoren bepalen de ontwikkeling.......................................................................................................83
Navigeren door het menselijk brein................................................................................................................83
Secties: 3 orthogonale vlakken door de hersenen..........................................................................................83
Witte en grijze stof..........................................................................................................................................84
Sensorische en associatieve cortexen.............................................................................................................85
Frontale cortex....................................................................................................................................................85
Hersenen van pasgeboren en volwassenen....................................................................................................85
Ontwikkeling van het menselijk brein tot de jonge volwassenheid...............................................................86
Postnatale hersengroei...................................................................................................................................86
Eliminatie van synapsen (snoeien/pruning)....................................................................................................86
Tijdsverloop van postnatale ontwikkeling......................................................................................................87
Het complexe samenspel van sociaaleconomische status (SES) en hersenontwikkeling...................................87
6 Neurocognitieve ontwikkeling in de adolescentie...............................................................................................88
Adolescentie: wat en wanneer?..........................................................................................................................88
Ontwikkelingstaken van de adolescentie............................................................................................................88
Van ‘Storm and Stress’ naar een versie van de 21ste eeuw...........................................................................88
Cognitieve ontwikkeling in de adolescentie........................................................................................................88
Vertrekpunten en verwezenlijkingen..............................................................................................................88
Topics overzicht...............................................................................................................................................89
Theorie van Piaget: formeel operationele fase...................................................................................................89
Hypothetisch-deductief redeneren: Piagets pendulumprobleem..................................................................89
Propositioneel denken....................................................................................................................................89
Vervolgonderzoek op formeel operationeel denken......................................................................................90
Verbeterde informatieverwerking in de adolescentie: cognitieve controle & executieve functies...................90
Gevolgen van abstract redeneren: zelfbewustzijn & focus op ‘zelf’ (I)..............................................................90
Andere gevolgen van abstract redeneren.......................................................................................................90
Onderliggende hersenfuncties bij impulsief gedrag van de adolescent.............................................................91
Geslachtsverschillen in mentale bekwaamheden...............................................................................................91
3
, Geslachtsverschillen in lezen en schrijven......................................................................................................91
Geslachtsverschillen in wiskundige taken zijn afhankelijk van type informatieverwerking...........................91
Op perceptie gebaseerde representaties: mentale rotatie............................................................................91
Biologische invloeden op geslachtsverschillen in ruimtelijke bekwaamheden..............................................92
Ervaringsinvloeden op geslachtsverschillen in ruimtelijke bekwaamheden..................................................92
Culturele factoren bij geslachtsverschillen in mentale bekwaamheden........................................................92
Gebruik van digitale media.................................................................................................................................92
Media Gebruik en Media Multitasking...........................................................................................................93
Cognitief presteren bij HMM’s........................................................................................................................93
Multitasking verstoort leren...........................................................................................................................93
Is je smartphone al onderdeel van jouw lichaam?.........................................................................................93
Preventie vroegtijdig school verlaten.................................................................................................................94
Huidige Stand van Zaken en Fundamentele Vragen...........................................................................................94
Onderliggende hersenfuncties bij impulsief gedrag van de adolescent.............................................................94
Hersenontwikkeling in de adolescentie..............................................................................................................95
Longitudinale veranderingen in witte massa en grijze massa volumen.............................................................95
Ontwikkeling van het menselijk brein tot de jonge volwassenheid...............................................................95
De ‘Duale-systemen’ Benadering van Adolescentie...........................................................................................96
Het Sociaal-emotionele Netwerk....................................................................................................................96
Lymbisch systeem (Kwab)...............................................................................................................................96
Cognitieve Controle.........................................................................................................................................96
Onbalans in rijping van duale-systemen.........................................................................................................97
Hersenactiviteit tijdens het bekijken van angstige en neutrale gezichten.........................................................97
Verhoogde Beloningsgevoeligheid bij Adolescenten..........................................................................................97
Nucleus Accumbens weerspiegelt de omvang van de beloning bij adolescenten.........................................98
Risico's nemen en de rol van de Aanwezigheid van Peers: Het ‘Stoplicht rij-spel’.............................................98
Adolescenten nemen meer Risicobeslissingen en veroorzaken meer Botsingen in de Aanwezigheid van
Peers................................................................................................................................................................98
Activatie van de hersenen tijdens het ‘Stoplicht rij-spel’...............................................................................98
‘Warme’ en ‘Koude’ Contexten voor Besluitvorming.........................................................................................99
Implicaties voor Interventies en het Sociale Leven.............................................................................................99
Leerdoelstellingen en te stellen vragen: Cognitieve ontwikkeling tijdens de adolescentie...............................99
Te Stellen Vragen: Neurocognitieve Ontwikkeling in de Adolescentie.............................................................100
6.1 Cognitieve ontwikkeling in de middelbare en late volwassenheid.................................................................101
Wat is de jongvolwassenheid?..........................................................................................................................101
Overzicht cognitieve ontwikkeling....................................................................................................................101
Perry: Epistemische cognitie.............................................................................................................................101
4