omgevingsrecht
1) omgevingsrecht en het recht
1.1) situering in recht
vooral bestuursrecht, maar nog meer dan dat → dwarsdoorsnede vh recht
bestuursrecht m een ruimtelijk component
aanknopingspunten m veel traditionele rechtstakken: vergunningsplicht om te
bouwen, aansprakelijkheid, ecofiscaliteit etc
+ invloed op privaatrecht
bv bodemattest bij verkoop ve onroerend goed
omgevingsrecht = mileurecht en ruimtelijk bestuursrecht
milieubeleid
milieuhygiëne: bestrijding v verontreiniging
milieubeheer: beheer v natuurlijke rijkdommen bv bodem, water
natuurbehoud: behoud v natuurgebieden/wilde fauna en flora
ruimtelijke ordening = bestemming v ruimte
toekennen v functies aan gebieden bv wonen, landbouw
onroerend erfgoed: behoud bv monumenten
energierecht = regulering vd menselijke handelingen mbt productie, transport en
verbruik v energie
1.2) ontwikkelingen in België
voor 1970: ad hoc benadering ih “milieubeleid” → exploitatievergunningen
bv na olierampen, smogsituaties, zware ongelukken in chemische bedrijven =
uitwerken wetgeving om dit te vermijden
1970: sectorale benadering ih milieubeleid → aparte wetten ve verschillende
milieucompartimenten of milieusectoren
bv oppervlaktewater, lucht, bodem
op voorhand denken, een systeem aanpakken → geen totaalwetten
omgevingsrecht 1
, 1962: ruimtelijke ordening apart → °stedenbouwwet (vergunningen, planning) =
gebiedsdekkende ruimtelijke planning
hiervoor: beperkt overheidsoptreden = beperkt tot bepaalde steden
ontwikkeling
staatshervorming: ° grotendeels gewestelijke bevoegdheid
milieubeleid: sterk internationale en EU beïnvloeding
bv luchtkwaliteit, natuur, klimaat
niet ruimtelijke ordening = er is daar unanimiteit voor vereist, wat bijna
onmogelijk is
onderzoek: 90% vd maatregelen w beïnvloed door internationale/eu wetgeving
waarvan 70% europees
europees milieubeleid
⇒ historisch gegroeid disparaat v rechtsnormen
eind 1980: tendens naar integratie en codificatie milieurecht → recht efficiënter
maken
integratie v exploitatie en lozingsvergunningen = mileuvergunning 1985
invloed v werkstukken v proffen = °DABM 1995 → systematisch opgebouwd (1
vergunning)
→ versnippering v taken en controle door verschillende overheidsdiensten =
hinderpaal vr een doortastend milieubeleid
bv vervuiler verschuift vervuilingslast naar het minst gereguleerde
milieucompartiment
begin 21e E: tendens naar integratie en codificatie milieu en ruimtelijke ordening
integratie v stedenbouwkundige en milieuvergunningen = omgevingsvergunning
2014
°nieuwe term = omgevingsrecht
milieu is opnieuw meer antropocentrisch
in ander talen vaak maar 1 woord voor zowel milieu, als omgeving
terugdringen v administratieve lasten voor ondernemingen
omgevingsrecht 2
, fancy termen: smarter regulation, better regulation, fitness check →
omgevingsrecht moet steeds meer tegemoetkomen aan nieuwe uitdagingen
gevaar: milieubeleid afzwakken
verbeteren daadkracht en besluitvaardiging vd overheid
zeer recent: groene ambities EU → Green Deal
1.3) milieurecht en ruimtelijke ordening als vakgebied
jonge rechtstak → instrumentele functie vh recht = middel om beleid te voeren
milieubeleid
bescherming vd mens en h fysieke milieu t milieuverontreiniging
(milieuhygiëne)
duurzame aanwending v niet-levende natuurlijke rijkdommen (milieubeheer)
behoud v fauna en flora (natuurbescherming + landschapszorg)
ruimtelijke ordening: bescherming vd ruimtelijke kwaliteit of de beheersing vd
ruimtelijke ontwikkeling
eigen systematiek en instrumenten
milieu-effectenrapportage
kwaliteitsnorm
emissienorm
productnorm
afstandsregel
belangrijk voor welzijn en economie
vormt juridisch kader voor de overheid om toe te zien op de kwaliteit v ons
leefmilieu
belangrijk deel vh bestuursrecht vr de rs → aandacht vanuit wetenschappelijke hoek
boeken: Milieuzakboekjes
tijdschriften: STORM
bevoegdheidsverdeling: gewesten zijn bevoegd
ruimtelijke ordening, leefmilieu en waterbeleid, landinrichting en natuurbehoud,
dierenwelzijn, onteigening,…
omgevingsrecht 3
, behalve = federaal nog steeds bevoegd (voorbehouden en residuaire
bevoegdheid)
volksgezondheid, productnormen, in en uitvoer v uitheemse dieren/planten,
milieutaksen,…
uitoefeningen op het hele grondgebied
nieuwe thema’s: bevoegdheid zolang ze niet overlappen m de gewesten
administratieve organisatie
1.4) enkele dingen om te onthouden
formele (in de beslissing zelf) vs materiële (ih dossier = als er geen strengere
bepaling is) motivering → individuele besluiten
rechtsbescherming t besluiten
administratief beroep: tegen beslissing vd overheid
overheid (georganiseerd) of rechter (jurisdictioneel = enkel als
georganiseerd is uitgeput)
legaliteits- en opportuniteitstoetsing of enkel legaliteitstoets
nieuwe beslissing door beroepsinstantie of nieuwe beslissing door overheid
(bij vernietiging)
jurisdictioneel beroep: belanghebbende tegen besluiten v administratieve
overheden
RvS: na legaliteitstoest k de beslissing vernietigd of geschorst w
interne en externe wettigheidstoets
tenzij ander rechtscollege bevoegd (door de wet/decreetgever)
Raad voor Vergunningsbetwistingen: termijn v 45d ipv 60d → nadat
omgevingsvergunning geweigerd of verleend is
RvS afdeling bestuursrecht is dan cassatierechter
exceptie v onwettigheid art 159 Gw
rechter laat onwettige besluiten buiten toepassing
kan ten alle tijden w ingeroepen, tenzij na 60d na besluiten vd RvS
RvS: enkel onwettige verordenende besluiten buiten toepassing
omgevingsrecht 4
, 2) milieu, ruimte, beleid en recht
2.1) nood aan beleid
toenemende aantasting vh milieu → mileubeleid etc zijn noodzakelijk = als
tegengewicht voor de verstoring
steeds meer ruimtebeslag, versnippering vh natuurgebied,…
evolutie in de relatie tss de mens en de natuur
nomadisch leven: mens paste zich aan aan de natuur
landbouwsamenleving: onderwerping vd natuur aan de mens
IR: verstoring vh milieu → °vervuilingsproblemen = modeleren de natuur
nadelig juridisch statuut vh milieu
tragedy of the commons = illustratie art 544 en 714 oud BW →
verantwoordelijkheid bij de overheid
op een gemeeschappelijke wei laat een herder meerdere extra schapen
grazen, omdat de winst voor de individu is. Hierdoor ontstaat er een
overbegrazing en dus verlies ten laste van de gemeenschap. Het
ecosysteem gaat teloor. De individu vindt dit niet erg omdat de schade op
individueel niveau verwaarloosbaar is.
⇒ vrijemarkteconomie weerhoudt concurrenten niet van overexploitatie = het
systeem beloont juist degene die het meeste inpikken
meer bevolking = meer verzadiging
19e E = geen thema
art 714 oud BW: gemene zaken
art 544 oud BW: exclusief eigendomsrecht
gebrek aan kader : aantasting zelf in de hand werken → overheid moet het
oplossen
regeulerend optreden tegen de burgers
verbetering ih nieuw BW art 3.50,43,39 BW, maar kan nog steeds de mens niet
tegenhouden
ervoor: ordening vd bezitsaanspraken → probleem: individu streeft naar
winstmaximalisatie
omgevingsrecht 5
, we erkennen pas een probleem als we zelf de nadelen ondervinden
legitimatie omgevingsbeleid
art 3.50, 3.43 BW: regulerend optreden vd overheid tav eigendom, gemene
zaken en dieren
art 23 Gw: recht op bescherming ve gezond leefmilieu = sociaaleconomisch
grondrecht
overheid en de burger heeft plichten
art 7bis Gw: streven naar een duurzame ontwikkeling
algemene beginselen: sociale verzorgingsstaat
⇒ maar: overheid moet vooral nog regulerend optreden en specifieke wg
uitvaardigen om het nadlig juridisch statuur te compenseren
2.2) streven naar een duurzame ontwikkeling
‘70: eco groei ten nadele van het milieu
‘80: duurzame ontwikkeling ipv eco groei
begrip = ontwikkeling die voorziet in behoeften vd huidige generatie, zonder de
mogelijkheden in gevaar te brengen vr de toekomstige generaties om in hun
behoeften te voorzien
<> streven naar eco groei
idee v inter- en intragenerationele billijkheid
concept uit de wetenschap → soft law
bv Rapport vd Brundtland commissie 1987
milieu + sociale + eco dimensie
⇒ operationalisering vh concept = moeilijk
evolutie in de uitwerking
3e wereld: lange tijd id ban v recht op ontwikkeling
bv VN SDG’s, VN verklaring v Rio,…
nu: weer meer aandacht naar de ecologische basis v ons bestaan → transitie nr
een koolstofarme economie
probleem: ecolohical debt = uitputting vd grondstoffen
omgevingsrecht 6
1) omgevingsrecht en het recht
1.1) situering in recht
vooral bestuursrecht, maar nog meer dan dat → dwarsdoorsnede vh recht
bestuursrecht m een ruimtelijk component
aanknopingspunten m veel traditionele rechtstakken: vergunningsplicht om te
bouwen, aansprakelijkheid, ecofiscaliteit etc
+ invloed op privaatrecht
bv bodemattest bij verkoop ve onroerend goed
omgevingsrecht = mileurecht en ruimtelijk bestuursrecht
milieubeleid
milieuhygiëne: bestrijding v verontreiniging
milieubeheer: beheer v natuurlijke rijkdommen bv bodem, water
natuurbehoud: behoud v natuurgebieden/wilde fauna en flora
ruimtelijke ordening = bestemming v ruimte
toekennen v functies aan gebieden bv wonen, landbouw
onroerend erfgoed: behoud bv monumenten
energierecht = regulering vd menselijke handelingen mbt productie, transport en
verbruik v energie
1.2) ontwikkelingen in België
voor 1970: ad hoc benadering ih “milieubeleid” → exploitatievergunningen
bv na olierampen, smogsituaties, zware ongelukken in chemische bedrijven =
uitwerken wetgeving om dit te vermijden
1970: sectorale benadering ih milieubeleid → aparte wetten ve verschillende
milieucompartimenten of milieusectoren
bv oppervlaktewater, lucht, bodem
op voorhand denken, een systeem aanpakken → geen totaalwetten
omgevingsrecht 1
, 1962: ruimtelijke ordening apart → °stedenbouwwet (vergunningen, planning) =
gebiedsdekkende ruimtelijke planning
hiervoor: beperkt overheidsoptreden = beperkt tot bepaalde steden
ontwikkeling
staatshervorming: ° grotendeels gewestelijke bevoegdheid
milieubeleid: sterk internationale en EU beïnvloeding
bv luchtkwaliteit, natuur, klimaat
niet ruimtelijke ordening = er is daar unanimiteit voor vereist, wat bijna
onmogelijk is
onderzoek: 90% vd maatregelen w beïnvloed door internationale/eu wetgeving
waarvan 70% europees
europees milieubeleid
⇒ historisch gegroeid disparaat v rechtsnormen
eind 1980: tendens naar integratie en codificatie milieurecht → recht efficiënter
maken
integratie v exploitatie en lozingsvergunningen = mileuvergunning 1985
invloed v werkstukken v proffen = °DABM 1995 → systematisch opgebouwd (1
vergunning)
→ versnippering v taken en controle door verschillende overheidsdiensten =
hinderpaal vr een doortastend milieubeleid
bv vervuiler verschuift vervuilingslast naar het minst gereguleerde
milieucompartiment
begin 21e E: tendens naar integratie en codificatie milieu en ruimtelijke ordening
integratie v stedenbouwkundige en milieuvergunningen = omgevingsvergunning
2014
°nieuwe term = omgevingsrecht
milieu is opnieuw meer antropocentrisch
in ander talen vaak maar 1 woord voor zowel milieu, als omgeving
terugdringen v administratieve lasten voor ondernemingen
omgevingsrecht 2
, fancy termen: smarter regulation, better regulation, fitness check →
omgevingsrecht moet steeds meer tegemoetkomen aan nieuwe uitdagingen
gevaar: milieubeleid afzwakken
verbeteren daadkracht en besluitvaardiging vd overheid
zeer recent: groene ambities EU → Green Deal
1.3) milieurecht en ruimtelijke ordening als vakgebied
jonge rechtstak → instrumentele functie vh recht = middel om beleid te voeren
milieubeleid
bescherming vd mens en h fysieke milieu t milieuverontreiniging
(milieuhygiëne)
duurzame aanwending v niet-levende natuurlijke rijkdommen (milieubeheer)
behoud v fauna en flora (natuurbescherming + landschapszorg)
ruimtelijke ordening: bescherming vd ruimtelijke kwaliteit of de beheersing vd
ruimtelijke ontwikkeling
eigen systematiek en instrumenten
milieu-effectenrapportage
kwaliteitsnorm
emissienorm
productnorm
afstandsregel
belangrijk voor welzijn en economie
vormt juridisch kader voor de overheid om toe te zien op de kwaliteit v ons
leefmilieu
belangrijk deel vh bestuursrecht vr de rs → aandacht vanuit wetenschappelijke hoek
boeken: Milieuzakboekjes
tijdschriften: STORM
bevoegdheidsverdeling: gewesten zijn bevoegd
ruimtelijke ordening, leefmilieu en waterbeleid, landinrichting en natuurbehoud,
dierenwelzijn, onteigening,…
omgevingsrecht 3
, behalve = federaal nog steeds bevoegd (voorbehouden en residuaire
bevoegdheid)
volksgezondheid, productnormen, in en uitvoer v uitheemse dieren/planten,
milieutaksen,…
uitoefeningen op het hele grondgebied
nieuwe thema’s: bevoegdheid zolang ze niet overlappen m de gewesten
administratieve organisatie
1.4) enkele dingen om te onthouden
formele (in de beslissing zelf) vs materiële (ih dossier = als er geen strengere
bepaling is) motivering → individuele besluiten
rechtsbescherming t besluiten
administratief beroep: tegen beslissing vd overheid
overheid (georganiseerd) of rechter (jurisdictioneel = enkel als
georganiseerd is uitgeput)
legaliteits- en opportuniteitstoetsing of enkel legaliteitstoets
nieuwe beslissing door beroepsinstantie of nieuwe beslissing door overheid
(bij vernietiging)
jurisdictioneel beroep: belanghebbende tegen besluiten v administratieve
overheden
RvS: na legaliteitstoest k de beslissing vernietigd of geschorst w
interne en externe wettigheidstoets
tenzij ander rechtscollege bevoegd (door de wet/decreetgever)
Raad voor Vergunningsbetwistingen: termijn v 45d ipv 60d → nadat
omgevingsvergunning geweigerd of verleend is
RvS afdeling bestuursrecht is dan cassatierechter
exceptie v onwettigheid art 159 Gw
rechter laat onwettige besluiten buiten toepassing
kan ten alle tijden w ingeroepen, tenzij na 60d na besluiten vd RvS
RvS: enkel onwettige verordenende besluiten buiten toepassing
omgevingsrecht 4
, 2) milieu, ruimte, beleid en recht
2.1) nood aan beleid
toenemende aantasting vh milieu → mileubeleid etc zijn noodzakelijk = als
tegengewicht voor de verstoring
steeds meer ruimtebeslag, versnippering vh natuurgebied,…
evolutie in de relatie tss de mens en de natuur
nomadisch leven: mens paste zich aan aan de natuur
landbouwsamenleving: onderwerping vd natuur aan de mens
IR: verstoring vh milieu → °vervuilingsproblemen = modeleren de natuur
nadelig juridisch statuut vh milieu
tragedy of the commons = illustratie art 544 en 714 oud BW →
verantwoordelijkheid bij de overheid
op een gemeeschappelijke wei laat een herder meerdere extra schapen
grazen, omdat de winst voor de individu is. Hierdoor ontstaat er een
overbegrazing en dus verlies ten laste van de gemeenschap. Het
ecosysteem gaat teloor. De individu vindt dit niet erg omdat de schade op
individueel niveau verwaarloosbaar is.
⇒ vrijemarkteconomie weerhoudt concurrenten niet van overexploitatie = het
systeem beloont juist degene die het meeste inpikken
meer bevolking = meer verzadiging
19e E = geen thema
art 714 oud BW: gemene zaken
art 544 oud BW: exclusief eigendomsrecht
gebrek aan kader : aantasting zelf in de hand werken → overheid moet het
oplossen
regeulerend optreden tegen de burgers
verbetering ih nieuw BW art 3.50,43,39 BW, maar kan nog steeds de mens niet
tegenhouden
ervoor: ordening vd bezitsaanspraken → probleem: individu streeft naar
winstmaximalisatie
omgevingsrecht 5
, we erkennen pas een probleem als we zelf de nadelen ondervinden
legitimatie omgevingsbeleid
art 3.50, 3.43 BW: regulerend optreden vd overheid tav eigendom, gemene
zaken en dieren
art 23 Gw: recht op bescherming ve gezond leefmilieu = sociaaleconomisch
grondrecht
overheid en de burger heeft plichten
art 7bis Gw: streven naar een duurzame ontwikkeling
algemene beginselen: sociale verzorgingsstaat
⇒ maar: overheid moet vooral nog regulerend optreden en specifieke wg
uitvaardigen om het nadlig juridisch statuur te compenseren
2.2) streven naar een duurzame ontwikkeling
‘70: eco groei ten nadele van het milieu
‘80: duurzame ontwikkeling ipv eco groei
begrip = ontwikkeling die voorziet in behoeften vd huidige generatie, zonder de
mogelijkheden in gevaar te brengen vr de toekomstige generaties om in hun
behoeften te voorzien
<> streven naar eco groei
idee v inter- en intragenerationele billijkheid
concept uit de wetenschap → soft law
bv Rapport vd Brundtland commissie 1987
milieu + sociale + eco dimensie
⇒ operationalisering vh concept = moeilijk
evolutie in de uitwerking
3e wereld: lange tijd id ban v recht op ontwikkeling
bv VN SDG’s, VN verklaring v Rio,…
nu: weer meer aandacht naar de ecologische basis v ons bestaan → transitie nr
een koolstofarme economie
probleem: ecolohical debt = uitputting vd grondstoffen
omgevingsrecht 6
