ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
DEEL 1: EMOTIONELE ONTWIKKELING
INLEIDING
In hedendaagse literatuur is emotie cognitivistische visie die verder gaat dan behavioristische visie.
Binnen cognitivistische visie plaats voor belang van de behoeften en verlangens in ontstaan van emoties.
1 BESCHRIJVING VAN DE STRUCTUUR VAN DE EMOTIONELE ONTWIKKELING
Wanneer we over emotionele ontwikkeling spreken à wordt er verband gelegd met sociale ontwikkeling.
Emotionele ontwikkeling bestaat uit:
Ø Evolutie van eigen gevoelens
Ø Inzicht in emoties van anderen
Beide factoren noodzakelijk om tot gezonde ontwikkeling te komen die mens toestaat om goed te functioneren
in omgeving.
Sociale omgeving zal sterke invloed hebben op ontwikkeling van beide factoren.
EVOLUTIE VAN EIGEN EMOTIES
Onderscheiden van twee elementen: zelfbewustzijn en zelfregulatie.
Zelfbewustzijn
De zuigeling
Pasgeborene maakt geen onderscheid tussen zichzelf en buitenwereld en is op zichzelf gericht.
Wel gevoelig voor omgeving à pasgeborenen huilen meer in omgeving waar andere baby’s huilen.
Gevoel is voornamelijk opwinding à ontstaat door senso-motorische ervaringen die meestal door lust of onlust
gekleurd worden.
Na 2 maand: gevoelens duurzamen. à stemmingen kunnen variëren tussen opgeruimdheid en neerslachtigheid.
Na 3 maand: zintuigen zodanig ontwikkeld dat baby op ontdekking gaat in buitenwerelnd: kijken, luisteren,
grijpen, proeven …
→ Affectief leven vaker lustvol gekleurd.
→ 3 drijfveren onderscheiden die voldaan moeten worden:
o Genotsdrang: lust wordt herhaald, onlust vermeden
o Sensatiedrang: kijken en (mond-)voelen
o Activiteitsdrang: speldrang, nabootsingdrang (van zichzelf en anderen)
Louise van Loon 1 2022-2023
,Rond 6 maanden: baby bewuster van andere mensen en wil buurt vertoeven. à meer gedifferentieerde
gevoelens ervaren.
Rond 1 jaar: kind kan vrij goed bepaalde gevoelens uitdrukken via lichamelijkheid: huilen, lachen, gebrek aan
eetlust, rumoerigheid …
Peuter stapt, kan dingen gewild grijpen en hanteren en wil deelnemen aan sociale leven en meespelen met
anderen.
In die periode komt zelfbewustzijn stilaan tot ontwikkeling. à daardoor koppig tonen, agressies, soms brutaal.
Evengoed ook affectie.
→ Gevoelens zijn directe uitingen op wat zich in omgeving voordoet.
De kleuter
Ontwikkeling van het Ik-beleven
Aan einde van peuterfase à onderscheid tussen “ik” en “niet-ik”.
→ Brengt consequenties mee naar gevoelens over eigen bezit en van anderen, ook naar
eigenmachtsgevoel.
Alle gevoelens geconcentreerd op eigen ik en egocentrisme wordt bijzonder kenmerk van periode.
Kind ziet zichzelf als middelpunt van wereld. à zoals hij voelt en denkt, zo voelen en denken ook de anderen
volgens hem.
Egocentrisme komt op verschillende deelgebieden tot uiting: spel, fantasie, motieven voor gedrag …
Uitbreiding van sociale contacten en gevoelens
Kind wordt op school meer gedwongen te leren omgaan met kinderen van uiteenlopende aard, afkomst en
cultuur, vaak anders opgevoed worden.
→ Nieuwe situatie kan in begin bedreigend overkomen.
Woord van kleuterleidster = heilig.
Juf is buiten gezin eerste volwassene die in hun leven belangrijke rol heeft en waar ze zich aan hechten.
Ontstaan in periode ook behoefte aan contact met leeftijdsgenootjes.
Prestatiegedrag en initiatiefname
Rond jaar: kind komt tot prestatiegericht gedrag à prestaties vergelijken met anderen en gestimuleerd om
beter te doen à meer initiatieven nemen.
Meisje wilt goedkeuring en lof horen, bij jongen staan prestaties centraal.
Belangrijk: opgavebewustzijn verwerven à leren onderscheid maken tussen wat ze willen bereiken en wat ze
verwachten te bereiken.
Als kleuter zich overschat à geconfronteerd met mislukking en teleurstelling en gaat aan zichzelf twijfelen à
leidt vaak tot overcompensatie.
Louise van Loon 2 2022-2023
, Lagere schoolkind
Komt in andere wereld terecht.
Leren eigen prestaties beoordelen waardoor weer nieuwe reeks van gevoelens ontstaat.
Zelfwaardegevoel sterk verbonden met prestaties en wat buitenwereld daarvan denkt.
Worden gevoelig voor positieve als negatieve opmerkingen over zichzelf, wat ze doen of over milieu.
Vergelijking met anderen leidt tot gevoelens over die anderen à bv. bewondering, spot, leedvermaak en
ijverzucht.
______________________________________________________________________________________
Samenvatting lagere schoolkind: spreken over uitbreiding van sociale gevoelens en ontstaan van morele
gevoelens.
______________________________________________________________________________________
Gevoelens van schoolkind bereiken weinig diepgang à verklaart uitlachen van zieke of misvormde kameraadjes
of pijnigen van dieren, soms uit nieuwsgierigheid.
Naast aangeboren temperament, sociale omgeving belangrijke functie in ontstaan van emoties.
Emotionele zelfregulatie
= strategieën die we gebruiken om onze emoties aan te passen tot een comfortabele intsensiteit zodat we onze
doelen kunnen bereiken.
Prefontale cortex (of hersenschors) à belangrijke rol in vaardigheid om emoties te controleren.
Bij baby nauwelijks ontwikkeld, geen mogelijkheden om gevoelens te controleren.
Kleuters ontdekken dat ze iets anders kunnen doen en zo tot andere gevoelens kunnen komen à ontwikkeling
van taal en die leren gebruiken is belangrijke factor.
Lagere schoolkind is in staat om onderscheid te maken tussen probleemgerichte coping en emotiegerichte
coping
→ wanneer zij ervaren dat situatie die onaangenaam is, veranderbaar is à kiezen om probleem aan te
pakken à gevoel weinig veranderen? staan zichzelf toe emoties die daarbij horen te ervaren.
Rond 12 jaar periode van synaptische groei in prefontale hersenzone.
Rond 17 jaar opnieuw periode van synaptogenese in temporale hersenzone à worden meer verbanden gelegd
in taalgebied waardoor adolescent meer in staat is om complexe emoties om te zetten in taal.
EVOLUTIE VAN HET INZICHT IN EMOTIES VAN ANDEREN
Temperament
______________________________________________________________________________________
Temperament is aangeboren tendens om op prikkels te reageren.
______________________________________________________________________________________
Prikkels komen van binnen en buitenuit.
Louise van Loon 3 2022-2023
, Hoe hevig prikkels zijn en hoe hevig daarmee omgegaan wordt is temperament en geeft aan hoe hevig we
emoties voelen of er op reageren.
Gerichtheid op prikkels buitenaf is noodzakelijk om signalen van andere mensen op te vangen en op te
reageren.
Temperament speelt rol in hoe intens signalen binnenkomen en hoe rustig of hoe hevig we reageren.
Social referencing
Baby zoekt vaak steun bij volwassenen in ontdekkingstocht à oorspronkelijk puur fysieke nabijheid.
Een baby non-verbale signalen van anderen begrijpt à in onzekere situaties steun zoeken door kijken naar
ouders of verzorgingsfiguur.
→ Vb. baby speelt met melkkannetje en hij gaat kijken naar uitdrukking op gezicht van mama. Als die
walging uitdrukt zal baby er korter mee spelen en verkleint kans dat baby er in de toekomst nog mee
speelt à social referencing
__________________________________________________________________________
Social referencing: doelbewust zoeken naar informatie over de gevoelens van anderen om onduidelijke
omstandigheden en gebeurtenissen te kunnen plaatsen.
______________________________________________________________________________________
Nog niet duidelijk of social referencing mogelijk is:
• Doordat baby’s dezelfde emotie ervaren als ze gezichtsuitdrukking waarnemen, wat zou verwijzen naar
vroege vorm van empathie.
Of
• Dat hij enkel nodige informatie haalt uit deze gezichtsuitdrukking
Empathie
_________________________________________________________________________
Empathie: emotionele respons die correspondeert met gevoelens van andere persoon.
______________________________________________________________________________________
Wanneer je getuige bent van situatie die voor ander pijnlijk, genant, eng … is zal je zelf gevoel van onbehagen
ervaren = empathic distress.
Baby’s ervaren reeds vorm van empathic distress wanneer iemand uit omgeving negatieve gevoelens uit.
Andere baby huilt à beginnen zelf ook te huilen of gaan troost zoeken.
Gedrag dat baby’s stellen bij voelen van onbehagen is reactie op eigen gevoel en geen emotionele respons ten
aanzien van ander.
Volgende stap in ontwikkeling hangt samen met beginnen in te zien dat anderen gedrag kunnen stellen met
bepaald doel voor ogen.
Op 2jarige leeftijd beginnen kinderen eerste sporen van empathie te vertonen wanneer ze vb. droevig peutertje
troosten.
Louise van Loon 4 2022-2023
DEEL 1: EMOTIONELE ONTWIKKELING
INLEIDING
In hedendaagse literatuur is emotie cognitivistische visie die verder gaat dan behavioristische visie.
Binnen cognitivistische visie plaats voor belang van de behoeften en verlangens in ontstaan van emoties.
1 BESCHRIJVING VAN DE STRUCTUUR VAN DE EMOTIONELE ONTWIKKELING
Wanneer we over emotionele ontwikkeling spreken à wordt er verband gelegd met sociale ontwikkeling.
Emotionele ontwikkeling bestaat uit:
Ø Evolutie van eigen gevoelens
Ø Inzicht in emoties van anderen
Beide factoren noodzakelijk om tot gezonde ontwikkeling te komen die mens toestaat om goed te functioneren
in omgeving.
Sociale omgeving zal sterke invloed hebben op ontwikkeling van beide factoren.
EVOLUTIE VAN EIGEN EMOTIES
Onderscheiden van twee elementen: zelfbewustzijn en zelfregulatie.
Zelfbewustzijn
De zuigeling
Pasgeborene maakt geen onderscheid tussen zichzelf en buitenwereld en is op zichzelf gericht.
Wel gevoelig voor omgeving à pasgeborenen huilen meer in omgeving waar andere baby’s huilen.
Gevoel is voornamelijk opwinding à ontstaat door senso-motorische ervaringen die meestal door lust of onlust
gekleurd worden.
Na 2 maand: gevoelens duurzamen. à stemmingen kunnen variëren tussen opgeruimdheid en neerslachtigheid.
Na 3 maand: zintuigen zodanig ontwikkeld dat baby op ontdekking gaat in buitenwerelnd: kijken, luisteren,
grijpen, proeven …
→ Affectief leven vaker lustvol gekleurd.
→ 3 drijfveren onderscheiden die voldaan moeten worden:
o Genotsdrang: lust wordt herhaald, onlust vermeden
o Sensatiedrang: kijken en (mond-)voelen
o Activiteitsdrang: speldrang, nabootsingdrang (van zichzelf en anderen)
Louise van Loon 1 2022-2023
,Rond 6 maanden: baby bewuster van andere mensen en wil buurt vertoeven. à meer gedifferentieerde
gevoelens ervaren.
Rond 1 jaar: kind kan vrij goed bepaalde gevoelens uitdrukken via lichamelijkheid: huilen, lachen, gebrek aan
eetlust, rumoerigheid …
Peuter stapt, kan dingen gewild grijpen en hanteren en wil deelnemen aan sociale leven en meespelen met
anderen.
In die periode komt zelfbewustzijn stilaan tot ontwikkeling. à daardoor koppig tonen, agressies, soms brutaal.
Evengoed ook affectie.
→ Gevoelens zijn directe uitingen op wat zich in omgeving voordoet.
De kleuter
Ontwikkeling van het Ik-beleven
Aan einde van peuterfase à onderscheid tussen “ik” en “niet-ik”.
→ Brengt consequenties mee naar gevoelens over eigen bezit en van anderen, ook naar
eigenmachtsgevoel.
Alle gevoelens geconcentreerd op eigen ik en egocentrisme wordt bijzonder kenmerk van periode.
Kind ziet zichzelf als middelpunt van wereld. à zoals hij voelt en denkt, zo voelen en denken ook de anderen
volgens hem.
Egocentrisme komt op verschillende deelgebieden tot uiting: spel, fantasie, motieven voor gedrag …
Uitbreiding van sociale contacten en gevoelens
Kind wordt op school meer gedwongen te leren omgaan met kinderen van uiteenlopende aard, afkomst en
cultuur, vaak anders opgevoed worden.
→ Nieuwe situatie kan in begin bedreigend overkomen.
Woord van kleuterleidster = heilig.
Juf is buiten gezin eerste volwassene die in hun leven belangrijke rol heeft en waar ze zich aan hechten.
Ontstaan in periode ook behoefte aan contact met leeftijdsgenootjes.
Prestatiegedrag en initiatiefname
Rond jaar: kind komt tot prestatiegericht gedrag à prestaties vergelijken met anderen en gestimuleerd om
beter te doen à meer initiatieven nemen.
Meisje wilt goedkeuring en lof horen, bij jongen staan prestaties centraal.
Belangrijk: opgavebewustzijn verwerven à leren onderscheid maken tussen wat ze willen bereiken en wat ze
verwachten te bereiken.
Als kleuter zich overschat à geconfronteerd met mislukking en teleurstelling en gaat aan zichzelf twijfelen à
leidt vaak tot overcompensatie.
Louise van Loon 2 2022-2023
, Lagere schoolkind
Komt in andere wereld terecht.
Leren eigen prestaties beoordelen waardoor weer nieuwe reeks van gevoelens ontstaat.
Zelfwaardegevoel sterk verbonden met prestaties en wat buitenwereld daarvan denkt.
Worden gevoelig voor positieve als negatieve opmerkingen over zichzelf, wat ze doen of over milieu.
Vergelijking met anderen leidt tot gevoelens over die anderen à bv. bewondering, spot, leedvermaak en
ijverzucht.
______________________________________________________________________________________
Samenvatting lagere schoolkind: spreken over uitbreiding van sociale gevoelens en ontstaan van morele
gevoelens.
______________________________________________________________________________________
Gevoelens van schoolkind bereiken weinig diepgang à verklaart uitlachen van zieke of misvormde kameraadjes
of pijnigen van dieren, soms uit nieuwsgierigheid.
Naast aangeboren temperament, sociale omgeving belangrijke functie in ontstaan van emoties.
Emotionele zelfregulatie
= strategieën die we gebruiken om onze emoties aan te passen tot een comfortabele intsensiteit zodat we onze
doelen kunnen bereiken.
Prefontale cortex (of hersenschors) à belangrijke rol in vaardigheid om emoties te controleren.
Bij baby nauwelijks ontwikkeld, geen mogelijkheden om gevoelens te controleren.
Kleuters ontdekken dat ze iets anders kunnen doen en zo tot andere gevoelens kunnen komen à ontwikkeling
van taal en die leren gebruiken is belangrijke factor.
Lagere schoolkind is in staat om onderscheid te maken tussen probleemgerichte coping en emotiegerichte
coping
→ wanneer zij ervaren dat situatie die onaangenaam is, veranderbaar is à kiezen om probleem aan te
pakken à gevoel weinig veranderen? staan zichzelf toe emoties die daarbij horen te ervaren.
Rond 12 jaar periode van synaptische groei in prefontale hersenzone.
Rond 17 jaar opnieuw periode van synaptogenese in temporale hersenzone à worden meer verbanden gelegd
in taalgebied waardoor adolescent meer in staat is om complexe emoties om te zetten in taal.
EVOLUTIE VAN HET INZICHT IN EMOTIES VAN ANDEREN
Temperament
______________________________________________________________________________________
Temperament is aangeboren tendens om op prikkels te reageren.
______________________________________________________________________________________
Prikkels komen van binnen en buitenuit.
Louise van Loon 3 2022-2023
, Hoe hevig prikkels zijn en hoe hevig daarmee omgegaan wordt is temperament en geeft aan hoe hevig we
emoties voelen of er op reageren.
Gerichtheid op prikkels buitenaf is noodzakelijk om signalen van andere mensen op te vangen en op te
reageren.
Temperament speelt rol in hoe intens signalen binnenkomen en hoe rustig of hoe hevig we reageren.
Social referencing
Baby zoekt vaak steun bij volwassenen in ontdekkingstocht à oorspronkelijk puur fysieke nabijheid.
Een baby non-verbale signalen van anderen begrijpt à in onzekere situaties steun zoeken door kijken naar
ouders of verzorgingsfiguur.
→ Vb. baby speelt met melkkannetje en hij gaat kijken naar uitdrukking op gezicht van mama. Als die
walging uitdrukt zal baby er korter mee spelen en verkleint kans dat baby er in de toekomst nog mee
speelt à social referencing
__________________________________________________________________________
Social referencing: doelbewust zoeken naar informatie over de gevoelens van anderen om onduidelijke
omstandigheden en gebeurtenissen te kunnen plaatsen.
______________________________________________________________________________________
Nog niet duidelijk of social referencing mogelijk is:
• Doordat baby’s dezelfde emotie ervaren als ze gezichtsuitdrukking waarnemen, wat zou verwijzen naar
vroege vorm van empathie.
Of
• Dat hij enkel nodige informatie haalt uit deze gezichtsuitdrukking
Empathie
_________________________________________________________________________
Empathie: emotionele respons die correspondeert met gevoelens van andere persoon.
______________________________________________________________________________________
Wanneer je getuige bent van situatie die voor ander pijnlijk, genant, eng … is zal je zelf gevoel van onbehagen
ervaren = empathic distress.
Baby’s ervaren reeds vorm van empathic distress wanneer iemand uit omgeving negatieve gevoelens uit.
Andere baby huilt à beginnen zelf ook te huilen of gaan troost zoeken.
Gedrag dat baby’s stellen bij voelen van onbehagen is reactie op eigen gevoel en geen emotionele respons ten
aanzien van ander.
Volgende stap in ontwikkeling hangt samen met beginnen in te zien dat anderen gedrag kunnen stellen met
bepaald doel voor ogen.
Op 2jarige leeftijd beginnen kinderen eerste sporen van empathie te vertonen wanneer ze vb. droevig peutertje
troosten.
Louise van Loon 4 2022-2023
