DEEL I: BRONNEN EN BEGINSELEN VAN HET RECHT
HOOFDSTUK 1: DEFINITIE VAN HET RECHT
Recht is een geheel van afdwingbare regels, normen en waarden die door de samenleving tot stand komen om
deze samenleving te ordenen en rechtszekerheid te bieden.
EEN GEHEEL VAN REGELS
Niet alleen wetteksten in de codex, ook bronnen van recht zie verder in volgend hoofdstuk
TOT STAND GEKOMEN DOOR SAMENLEVING
Recht komt er door onderlinge afspraken binnen een samenleving, in een democratie, parlement die regels
maakt, verkozen door de burgers wetgeving is een weerspiegeling van wat de samenleving wenst
Wanneer er geen democratie is: door dictator opgelegde regels
AFDWINGBAARHEID
Een rechtsregel houdt een gebod; verbod; of betalingsverplichting in.
Om een gedraging afdwingbaar te maken, voorzien van straffen en tussenkomst rechter
Recht is voor iedereen van toepassing
Er zijn dus technieken en sancties zodat wij de regels volgen.
HOOFDSTUK 2: BRONNEN VAN HET RECHT
Verschillende soorten wetten
1. Normatieve/ formele wetten: uitgevaardigd door wetgevende macht
2. Materiële wetten: uitgevaardigd door uitvoerende macht
Bronnen van het recht hiërarchisch geschikt
1. internationale en supranationale normen met directe werking en het Verdrag betreffende de Werking
van de Europese Unie, aangevuld met Protocol 1 en EVRM
2. grondwet en algemene rechtsbeginselen en gewoontes met grondwettelijke waarde
3. bijzondere meerderheidswetten
4. wet-decreet-ordonnantie algemene rechtsbeginselen met wettelijke aard
5. KB’s en besluiten van de gemeenschaps- en gewestregering
6. MB’s en besluiten van de leden van de gemeenschaps- en gewestregering
7. Provinciale besluiten en verordeningen
8. Gemeentelijke besluiten en verordeningen
Gevolg van hiërarchie:
Lagere overheid moet de normen van een hogere overheid eerbiedigen.
Een rechter moet de norm toepassen die het hoogst in de hiërarchie staat en de tegenstrijdige lagere
norm buiten beschouwing laten (NIET vernietigen).
Uitzondering: een rechter mag een wet of decreet niet toetsen aan de Grondwet en moet dus een wet
of decreet toepassen ook al is die in strijd met de Grondwet (prejudiciële vraag (= vraag voordat hij
=uitspraak doet) stellen aan het Grondwettelijk Hof).
,1. INTER- EN SUPRANATIONALE NORMEN
Internationaal (publiek) recht (Volkenrecht) is het recht dat geldt tussen Staten onderling.
Supranationale normen zijn afspraken en regels die internationale organisaties kunnen maken en
waaraan de landen die lid zijn, zich moeten houden.
o Vb. regels verenigde naties
De belangrijkste rechtsbron van het internationale recht is het Verdrag (zie verder).
o Een Verdrag is een internationale overeenkomst tussen één of meerdere Staten of
deelstaten, tussen andere subjecten van internationaal recht en Staten of tussen hen
onderling.
DIRECTE WERKING
Normen met directe werking staan boven de Grondwet.
o Verdrag betreffende Werking van Europese Unie
o Aanvullende protocol 1
o EVRM
Als een verdragsbepaling directe werking heeft, kan elke burger zich voor de nationale rechtbanken
op die bepaling beroepen.
Als een Belgische wet strijdig is met de tekst van een verdragsbepaling met directe werking, moet de
rechter die wet buiten beschouwing laten en het verdrag toepassen.
Niet alle verdragsbepalingen hebben directe werking. Opdat een artikel directe werking zou genieten,
moet aan een aantal voorwaarden voldaan zijn:
o Ten eerste moet een norm ‘self-executing’ zijn. De bepaling, die aan de Staat een
onthoudingsplicht of een plicht om op een bepaalde wijze te handelen oplegt, moet
voldoende duidelijk zijn zodat geen verdere reglementering noodzakelijk is ter
verduidelijking. De rechter moet haar meteen kunnen toepassen.
o Een tweede vereiste is dat de norm rechten en plichten doet ontstaan voor de burger.
o Ook moet gekeken worden naar de bedoeling van de partijen en of zij de directe werking niet
uitdrukkelijk uitsluiten.
Voorbeeld:
Artikel 5,2 EVRM: “Een ieder die gearresteerd is, moet onverwijld en in een taal die hij verstaat op de hoogte
gebracht worden van de redenen van zijn arrestatie en van alle beschuldigingen die tegen hem zijn ingebracht”.
De bepaling is duidelijk en er is geen verdere reglementering nodig om haar te kunnen toepassen. De burger
krijgt een recht op informatie bij aanhouding. Uit de formulering (‘moet’) blijkt dat het de bedoeling was van de
verdragsluitende partijen om dit recht onmiddellijk toe te kennen.
De bepaling heeft dus directe werking.
Aangezien men in België de directe werking aanvaardt van het Europees Verdrag tot bescherming van de
rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (hierna EVRM), spelen de nationale rechters een
belangrijke rol in de toepassing van het verdrag.
Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (hierna EHRM) speelt dus een aanvullende rol in de controle
op de naleving van het verdrag. Je kan pas een procedure beginnen voor het EHRM als er geen
beroepsmogelijkheden meer zijn voor de nationale hoven en rechtbanken.
,STAND STILL-EFFECT
Zoals hierboven werd uitgelegd, hebben niet alle verdragsbepalingen directe werking. Dat wil niet zeggen dat
ze helemaal geen waarde hebben in het nationale recht.
Sommige bepalingen hebben een stand still-effect. Dat wil zeggen dat de overheid geen maatregelen mag
nemen die afbreuk doen aan het doel van de bepaling of een achteruitgang betekenen voor de
rechtsbescherming.
Voorbeeld:
Artikel 13 van het Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele rechten (hierna ECOSOC
verdrag) bepaalt dat landen moeten streven naar kosteloze toegang tot het onderwijs. Dit artikel heeft geen
directe werking. ‘Streven naar’ wijst op een intentieverklaring en bovendien zijn verdere
uitvoeringsmaatregelen nodig. Eens er in een lidstaat van het verdrag kosteloos onderwijs gerealiseerd is, rust
op dit land de verplichting om dit in stand te houden.
Naast internationale en Europese Verdragen bestaat er nog andere Europese regelgeving, zoals o.m.
Verordeningen, Richtlijnen, Aanbevelingen…van de EU.
2. GRONDWET
De Grondwet legt de hoofdlijnen van de structuur en de organisatie van de Staat vast, evenals de fundamentele
rechten en vrijheden die er gelden.
3. ALGEMENE RECHTSBEGINSELEN
Algemene rechtsbeginselen zijn fundamentele opvattingen die tot het wezen van de samenleving behoren en
zo belangrijk geacht worden dat ze juridisch normerend en afdwingbaar zijn. Het algemeen rechtsbeginsel
vloeit voort uit een specifieke wettelijke bepaling maar moet niet ‘geschreven’ zijn.
Vb. scheiding der machten, staat niet in de grondwet, iedereen recht op verdediging, onschuldig tot onrecht is
bewezen
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen algemene rechtsbeginselen met grondwettelijke waarde, met
wettelijke waarde en met louter aanvullende waarde.
4. WET – DECREET – ORDONNANTIES (WETGEVENDE MACHT)
Wet wordt uitgevaardigd door het federale Parlement
Een Decreet door de Parlementen van de deelstaten (Gemeenschappen en Gewesten)
Een Ordonnantie door het Parlement van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
Algemene richtlijnen, worden verder uitgediept in besluiten
5. BESLUITEN (UITVOERENDE MACHT)
Koninklijk Besluit door federale regering
Ministerieel Besluit door minister van de federale of deelstatelijke regering
(Uitvoerings-)besluiten door de Regeringen van de deelstaten
Naast Besluiten worden ook Omzendbrieven door de verschillende Regeringen uitgevaardigd.
, 6. GEWOONTE
Hebben we niet echt in België
7. RECHTSPRAAK
Rechters gaan wetgeving toepassen. Kunnen wetgeving veranderen.
8. RECHTSLEER
Rechtsgeleerden die zich gaan verdiepen in recht.
9. BILLIJKHEID
HOOFDSTUK 1: DEFINITIE VAN HET RECHT
Recht is een geheel van afdwingbare regels, normen en waarden die door de samenleving tot stand komen om
deze samenleving te ordenen en rechtszekerheid te bieden.
EEN GEHEEL VAN REGELS
Niet alleen wetteksten in de codex, ook bronnen van recht zie verder in volgend hoofdstuk
TOT STAND GEKOMEN DOOR SAMENLEVING
Recht komt er door onderlinge afspraken binnen een samenleving, in een democratie, parlement die regels
maakt, verkozen door de burgers wetgeving is een weerspiegeling van wat de samenleving wenst
Wanneer er geen democratie is: door dictator opgelegde regels
AFDWINGBAARHEID
Een rechtsregel houdt een gebod; verbod; of betalingsverplichting in.
Om een gedraging afdwingbaar te maken, voorzien van straffen en tussenkomst rechter
Recht is voor iedereen van toepassing
Er zijn dus technieken en sancties zodat wij de regels volgen.
HOOFDSTUK 2: BRONNEN VAN HET RECHT
Verschillende soorten wetten
1. Normatieve/ formele wetten: uitgevaardigd door wetgevende macht
2. Materiële wetten: uitgevaardigd door uitvoerende macht
Bronnen van het recht hiërarchisch geschikt
1. internationale en supranationale normen met directe werking en het Verdrag betreffende de Werking
van de Europese Unie, aangevuld met Protocol 1 en EVRM
2. grondwet en algemene rechtsbeginselen en gewoontes met grondwettelijke waarde
3. bijzondere meerderheidswetten
4. wet-decreet-ordonnantie algemene rechtsbeginselen met wettelijke aard
5. KB’s en besluiten van de gemeenschaps- en gewestregering
6. MB’s en besluiten van de leden van de gemeenschaps- en gewestregering
7. Provinciale besluiten en verordeningen
8. Gemeentelijke besluiten en verordeningen
Gevolg van hiërarchie:
Lagere overheid moet de normen van een hogere overheid eerbiedigen.
Een rechter moet de norm toepassen die het hoogst in de hiërarchie staat en de tegenstrijdige lagere
norm buiten beschouwing laten (NIET vernietigen).
Uitzondering: een rechter mag een wet of decreet niet toetsen aan de Grondwet en moet dus een wet
of decreet toepassen ook al is die in strijd met de Grondwet (prejudiciële vraag (= vraag voordat hij
=uitspraak doet) stellen aan het Grondwettelijk Hof).
,1. INTER- EN SUPRANATIONALE NORMEN
Internationaal (publiek) recht (Volkenrecht) is het recht dat geldt tussen Staten onderling.
Supranationale normen zijn afspraken en regels die internationale organisaties kunnen maken en
waaraan de landen die lid zijn, zich moeten houden.
o Vb. regels verenigde naties
De belangrijkste rechtsbron van het internationale recht is het Verdrag (zie verder).
o Een Verdrag is een internationale overeenkomst tussen één of meerdere Staten of
deelstaten, tussen andere subjecten van internationaal recht en Staten of tussen hen
onderling.
DIRECTE WERKING
Normen met directe werking staan boven de Grondwet.
o Verdrag betreffende Werking van Europese Unie
o Aanvullende protocol 1
o EVRM
Als een verdragsbepaling directe werking heeft, kan elke burger zich voor de nationale rechtbanken
op die bepaling beroepen.
Als een Belgische wet strijdig is met de tekst van een verdragsbepaling met directe werking, moet de
rechter die wet buiten beschouwing laten en het verdrag toepassen.
Niet alle verdragsbepalingen hebben directe werking. Opdat een artikel directe werking zou genieten,
moet aan een aantal voorwaarden voldaan zijn:
o Ten eerste moet een norm ‘self-executing’ zijn. De bepaling, die aan de Staat een
onthoudingsplicht of een plicht om op een bepaalde wijze te handelen oplegt, moet
voldoende duidelijk zijn zodat geen verdere reglementering noodzakelijk is ter
verduidelijking. De rechter moet haar meteen kunnen toepassen.
o Een tweede vereiste is dat de norm rechten en plichten doet ontstaan voor de burger.
o Ook moet gekeken worden naar de bedoeling van de partijen en of zij de directe werking niet
uitdrukkelijk uitsluiten.
Voorbeeld:
Artikel 5,2 EVRM: “Een ieder die gearresteerd is, moet onverwijld en in een taal die hij verstaat op de hoogte
gebracht worden van de redenen van zijn arrestatie en van alle beschuldigingen die tegen hem zijn ingebracht”.
De bepaling is duidelijk en er is geen verdere reglementering nodig om haar te kunnen toepassen. De burger
krijgt een recht op informatie bij aanhouding. Uit de formulering (‘moet’) blijkt dat het de bedoeling was van de
verdragsluitende partijen om dit recht onmiddellijk toe te kennen.
De bepaling heeft dus directe werking.
Aangezien men in België de directe werking aanvaardt van het Europees Verdrag tot bescherming van de
rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (hierna EVRM), spelen de nationale rechters een
belangrijke rol in de toepassing van het verdrag.
Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (hierna EHRM) speelt dus een aanvullende rol in de controle
op de naleving van het verdrag. Je kan pas een procedure beginnen voor het EHRM als er geen
beroepsmogelijkheden meer zijn voor de nationale hoven en rechtbanken.
,STAND STILL-EFFECT
Zoals hierboven werd uitgelegd, hebben niet alle verdragsbepalingen directe werking. Dat wil niet zeggen dat
ze helemaal geen waarde hebben in het nationale recht.
Sommige bepalingen hebben een stand still-effect. Dat wil zeggen dat de overheid geen maatregelen mag
nemen die afbreuk doen aan het doel van de bepaling of een achteruitgang betekenen voor de
rechtsbescherming.
Voorbeeld:
Artikel 13 van het Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele rechten (hierna ECOSOC
verdrag) bepaalt dat landen moeten streven naar kosteloze toegang tot het onderwijs. Dit artikel heeft geen
directe werking. ‘Streven naar’ wijst op een intentieverklaring en bovendien zijn verdere
uitvoeringsmaatregelen nodig. Eens er in een lidstaat van het verdrag kosteloos onderwijs gerealiseerd is, rust
op dit land de verplichting om dit in stand te houden.
Naast internationale en Europese Verdragen bestaat er nog andere Europese regelgeving, zoals o.m.
Verordeningen, Richtlijnen, Aanbevelingen…van de EU.
2. GRONDWET
De Grondwet legt de hoofdlijnen van de structuur en de organisatie van de Staat vast, evenals de fundamentele
rechten en vrijheden die er gelden.
3. ALGEMENE RECHTSBEGINSELEN
Algemene rechtsbeginselen zijn fundamentele opvattingen die tot het wezen van de samenleving behoren en
zo belangrijk geacht worden dat ze juridisch normerend en afdwingbaar zijn. Het algemeen rechtsbeginsel
vloeit voort uit een specifieke wettelijke bepaling maar moet niet ‘geschreven’ zijn.
Vb. scheiding der machten, staat niet in de grondwet, iedereen recht op verdediging, onschuldig tot onrecht is
bewezen
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen algemene rechtsbeginselen met grondwettelijke waarde, met
wettelijke waarde en met louter aanvullende waarde.
4. WET – DECREET – ORDONNANTIES (WETGEVENDE MACHT)
Wet wordt uitgevaardigd door het federale Parlement
Een Decreet door de Parlementen van de deelstaten (Gemeenschappen en Gewesten)
Een Ordonnantie door het Parlement van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
Algemene richtlijnen, worden verder uitgediept in besluiten
5. BESLUITEN (UITVOERENDE MACHT)
Koninklijk Besluit door federale regering
Ministerieel Besluit door minister van de federale of deelstatelijke regering
(Uitvoerings-)besluiten door de Regeringen van de deelstaten
Naast Besluiten worden ook Omzendbrieven door de verschillende Regeringen uitgevaardigd.
, 6. GEWOONTE
Hebben we niet echt in België
7. RECHTSPRAAK
Rechters gaan wetgeving toepassen. Kunnen wetgeving veranderen.
8. RECHTSLEER
Rechtsgeleerden die zich gaan verdiepen in recht.
9. BILLIJKHEID
