Psychologie
Inhoud
Intro les..................................................................................................................................................3
Hoofdstuk 1. Homo sapiens: een veelzijdig studieonderwerp................................................................4
Een bijzonder paradox........................................................................................................................4
Het ontstaan van de wetenschappelijke psychologie.........................................................................4
Waarom psychologie voor economen?..............................................................................................5
Hoofdstuk 2. De wetenschappelijke methode........................................................................................6
Eigenschappen van de wetenschappen..............................................................................................6
De wetenschappelijke methode - theorievorming.............................................................................6
Praktische stappen in het verrichten van wetenschappelijk onderzoek.............................................7
Beschrijvend vs. experimenteel onderzoek........................................................................................7
Correlaties......................................................................................................................................7
Experimenteel Onderzoek..............................................................................................................8
Kritiek op experimentele designs...................................................................................................8
Meerdere onafhankelijke variabelen..............................................................................................8
Onderzoek evalueren.........................................................................................................................8
Vertekeningen....................................................................................................................................9
Belang van statistiek in de gedragswetenschappen...........................................................................9
Regressie naar het gemiddelde..........................................................................................................9
Hoofdstuk 3. Evolutie en gedrag.............................................................................................................9
Natuurlijke selectie.............................................................................................................................9
De Sociale Hersenen Hypothese.......................................................................................................10
Gedragsgenetica...............................................................................................................................12
Hoofdstuk 4. De biologische basis van het gedrag...............................................................................13
Brein.................................................................................................................................................13
Rol en werking van het zenuwstelsel................................................................................................13
Neurotransmitters............................................................................................................................14
Indeling van het zenuwstelsel en de hersenen.................................................................................15
Toepassing: Onderzoek in de neuro-economie................................................................................15
Hoofdstuk 5. Bewustzijn.......................................................................................................................17
Bewustzijnstoestanden – biologische definitie.................................................................................17
Psychologische eigenschappen van bewustzijn................................................................................18
Is bewustzijn een uniek menselijke eigenschap?..............................................................................19
, Bewuste gewaarwordingen (sensaties) versus bewuste waarnemingen (perceptie) versus bewuste
wil.....................................................................................................................................................19
Is het bewustzijn sturend?................................................................................................................21
Hoofdstuk 6. Emoties...........................................................................................................................22
Wat is een emotie?...........................................................................................................................22
Eigenschappen van emoties.............................................................................................................24
De functionele benadering van emoties...........................................................................................25
Hoofdstuk 7. Leerprocessen.................................................................................................................26
Verschillende (associatieve) leerstrategieën....................................................................................26
Reflexen........................................................................................................................................26
Klassieke (Pavloviaanse) conditionering.......................................................................................26
Cognitief leren (doelgericht, bewust, sociale leerprocessen).......................................................28
Verschil klassieke en operante conditionering (instrumenteel leren)..............................................29
Gedragsinterventie (veranderen van gedrag)...................................................................................29
Hoofdstuk 8. Cognitie...........................................................................................................................29
Geheugen.........................................................................................................................................30
Traditioneel Model van het geheugen (volgens Atkinson & Shiffrin)............................................30
Biologische onderbouw van het geheugen...................................................................................31
Informatie coderen (van KT naar LT)............................................................................................31
Informatie verwerken.......................................................................................................................32
Verschillen in keuze-economie en gedragseconomie...................................................................32
Beperkte rationaliteit.......................................................................................................................33
Hoofdstuk 9. Individuele verschillen.....................................................................................................34
Intelligentie definiëren.....................................................................................................................34
IQ testen (Simon & Binet; Wechsler)............................................................................................34
Gekristalliseerde versus vloeibare intelligentie (Cattell)...............................................................34
Algemene factor (Spearman’s g)...................................................................................................34
Probleemoplossend denken.............................................................................................................35
Persoonlijkheid definiëren................................................................................................................36
Trekbenadering van persoonlijkheid............................................................................................36
Procesbenadering van persoonlijkheid (4 theorieën)...................................................................36
Hoofdstuk 10. Mensen in groep...........................................................................................................40
De sociale werkelijkheid is subjectief...............................................................................................40
Sociale Perceptie..........................................................................................................................40
Sociale normen en categorisatie...................................................................................................40
Attitudevorming en veranderingen..............................................................................................41
, Causale Attributie.........................................................................................................................42
De sociale context beïnvloedt het gedrag........................................................................................42
Conformisme / Gehoorzaamheid.................................................................................................42
Bijstaander effect..........................................................................................................................42
Sociaal lanterfanten......................................................................................................................42
Groepsbeslissingen.......................................................................................................................43
Conflict en coöperatie......................................................................................................................43
Intro les
2020 niet zo’n goed jaar – vorig jaar maskers nog onbekend… Toekomst
Maar toekomst geen wit blad – vooruit met wat we hebben –
Cursus psychol helpt om te begrijpen wie we zijn, waar we vandaan komen, en waar we naar toe
kunnen
De toekomst is geen wit blad
Met wat moeten we vooruit? Bosbrand CA – overstroming Fr – Typhoon Philip /Natuurrampen
gekoppeld aan menselijk gedrag
Menselijke impact op natuur al lang bezig: klimaatverandering & verlies aan biodiversiteit
De pandemie is een sociaal dilemma
• = keuze tussen persoonlijk voordeel en collectief belang. Wanneer teveel mensen uit
eigenbelang handelen, verliest iedereen (Men kan nooit eigen voordeel en
gemeenschappelijke welvaart samen realiseren)
• Oplossing = afweging van behoefte om voor zichzelf te zorgen vs behoefte om bij groep te
horen.
• Massale gedragsaanpassingen om pandemie te onderdrukken: we zijn geen Homo
economicus
• Rekening kunnen houden met het perspectief van anderen = troef die grootschalige
coöperatie + oprichten maatschappijen mogelijk maakt
Ook democratie is een sociaal dilemma
• Democratische maatschappij kan niet bestaan zonder burgerzin
• Voorschriften en wetten (vb Covid maatregelen) komen tot stand via democratische
procedures en instellingen (vertegenwoordigen de maatschappij)
• Wanneer onvoldoende mensen deelnemen aan publiek debat (via stemrecht), riskeert
democratie ondermijnd te worden door machtsmisbruik.
Homo sapiens: een coöperatieve soort
• Indien het gedrag van mensen in genen gefixeerd zou zijn, dan zouden we over veel minder
flexibiliteit beschikken. De huidige mondiale situatie zou uitzichtloos zijn.
• Als we op één jaar tijd massaal ons gedrag kunnen aanpassen omwille van een pandemie,
dan zijn we ook uitgedost om de andere uitdagingen rond duurzaamheid aan te pakken.
• Vraagt inzicht in gedragswetenschappen en psychologie!
Psychologie is…
… de wetenschappelijke studie van het gedrag en alle factoren die het gedrag beïnvloeden.
“psyche” – wat er in ons brein omgaat.
niet observeerbaar; omvat gedachten, drijfveren, waarden, voorkeuren
Te reduceren tot neurofysiologische processen
bepaalt wie we zijn en wat we doen.
Niet gefixeerd in “genen” – voor een groot deel sociaal geconstrueerd
, Hoofdstuk 1. Homo sapiens: een veelzijdig
studieonderwerp
Een bijzonder paradox
= de mens, hun gedrag is vaak paradoxaal (zelfzuchtig <-> hulpvaardig, strategisch <-> meevoelend)
GEDRAG is observeerbaar: de drijfveren die gedrag veroorzaken zo kunnen we de omgeving die
altijd veranderd, iets beter leren begrijpen
- Combinatie intelligent en sociaal zorgt voor samenwerking in de maatschappij: soms worden
we destructief (doen anderen pijn), enorme sociale voetafdruk
Wij zijn een onevenaarbaar succes in biomassa, flexibiliteit, creativiteit, maar ook een neiging
tot geweld, destructie…
Het ontstaan van de wetenschappelijke psychologie
- Een huwelijk tussen rationalisme en empirie
Rationalisme = de theorievorming, een huis bouwen met de bakstenen van de empirie
Empirie = feitelijke kennis, data
RATIONALISME EMPIRISME
SOCRATES, denken en logica ARISTOTELES, kennis vergaren via ervaring en
DESCARTES, rede en reflectie belangrijker -+ observatie
zintuigelijke ervaringen onvoldoende om LOCKE, mensen worden geboren zonder enige
wetenschappelijke kennis te bereiken -+ je voorkennis, als een ‘tabula rasa’ -+ kennis
kan door je zintuigen worden gefopt en hij ontstaan door observaties en het opbouwen
rekt alles in twijfel -+ enkel aan je eigen van ervaringen
denken, kan je niet twijfelen -+ ‘ik denk, dus
ik ben’
¢ Hersenen staan in voor logisch
redeneren door te reageren op
zintuigelijke impulsen
Leidt tot theorievorming Leidt tot dataverzameling
Abstractie maken van ruimte en tijd
- Interesse voor bewustzijn door filosofische vragen te beantwoorden met methodes uit de
fysiologie (200 jaren geleden), ontstaan van wetenschappelijke psychologie
• Wilhelm Wundt: Bestudeer de onderdelen van het bewustzijn via introspectie
psychologie van de zintuigen gezet STRUCTURALISME (Experimenteel;
systematische en objectieve observaties van de bewuste ervaringen)
• Wiliam James: Bestudeer het bewustzijn in zijn geheel; Het bewustzijn stroomt. zijn
functie, wat doet het en niet hoe zit het in elkaar? FUNCTIONALISME (Invloed van
het Darwinisme; het bewustzijn heeft overlevingswaarde: het heeft een reden, het is
iets nuttigs)
Twee intellectuele scholen met een verschillende mening
Structuralisme (Wundt) Functionalisme (James)
Focus: het analyseren van de componenten van Focus: ligt in het onderzoek naar de functies of
het brein doelen van het bewustzijn
Invloed Darwinisme
Introspectie: systematische en objectieve Het bewustzijn stroomt: Het is onmogelijk om de
observatie van de bewuste ervaringen elementen van het bewustzijn apart te
bestuderen
Experimenteel Observatie
Inhoud
Intro les..................................................................................................................................................3
Hoofdstuk 1. Homo sapiens: een veelzijdig studieonderwerp................................................................4
Een bijzonder paradox........................................................................................................................4
Het ontstaan van de wetenschappelijke psychologie.........................................................................4
Waarom psychologie voor economen?..............................................................................................5
Hoofdstuk 2. De wetenschappelijke methode........................................................................................6
Eigenschappen van de wetenschappen..............................................................................................6
De wetenschappelijke methode - theorievorming.............................................................................6
Praktische stappen in het verrichten van wetenschappelijk onderzoek.............................................7
Beschrijvend vs. experimenteel onderzoek........................................................................................7
Correlaties......................................................................................................................................7
Experimenteel Onderzoek..............................................................................................................8
Kritiek op experimentele designs...................................................................................................8
Meerdere onafhankelijke variabelen..............................................................................................8
Onderzoek evalueren.........................................................................................................................8
Vertekeningen....................................................................................................................................9
Belang van statistiek in de gedragswetenschappen...........................................................................9
Regressie naar het gemiddelde..........................................................................................................9
Hoofdstuk 3. Evolutie en gedrag.............................................................................................................9
Natuurlijke selectie.............................................................................................................................9
De Sociale Hersenen Hypothese.......................................................................................................10
Gedragsgenetica...............................................................................................................................12
Hoofdstuk 4. De biologische basis van het gedrag...............................................................................13
Brein.................................................................................................................................................13
Rol en werking van het zenuwstelsel................................................................................................13
Neurotransmitters............................................................................................................................14
Indeling van het zenuwstelsel en de hersenen.................................................................................15
Toepassing: Onderzoek in de neuro-economie................................................................................15
Hoofdstuk 5. Bewustzijn.......................................................................................................................17
Bewustzijnstoestanden – biologische definitie.................................................................................17
Psychologische eigenschappen van bewustzijn................................................................................18
Is bewustzijn een uniek menselijke eigenschap?..............................................................................19
, Bewuste gewaarwordingen (sensaties) versus bewuste waarnemingen (perceptie) versus bewuste
wil.....................................................................................................................................................19
Is het bewustzijn sturend?................................................................................................................21
Hoofdstuk 6. Emoties...........................................................................................................................22
Wat is een emotie?...........................................................................................................................22
Eigenschappen van emoties.............................................................................................................24
De functionele benadering van emoties...........................................................................................25
Hoofdstuk 7. Leerprocessen.................................................................................................................26
Verschillende (associatieve) leerstrategieën....................................................................................26
Reflexen........................................................................................................................................26
Klassieke (Pavloviaanse) conditionering.......................................................................................26
Cognitief leren (doelgericht, bewust, sociale leerprocessen).......................................................28
Verschil klassieke en operante conditionering (instrumenteel leren)..............................................29
Gedragsinterventie (veranderen van gedrag)...................................................................................29
Hoofdstuk 8. Cognitie...........................................................................................................................29
Geheugen.........................................................................................................................................30
Traditioneel Model van het geheugen (volgens Atkinson & Shiffrin)............................................30
Biologische onderbouw van het geheugen...................................................................................31
Informatie coderen (van KT naar LT)............................................................................................31
Informatie verwerken.......................................................................................................................32
Verschillen in keuze-economie en gedragseconomie...................................................................32
Beperkte rationaliteit.......................................................................................................................33
Hoofdstuk 9. Individuele verschillen.....................................................................................................34
Intelligentie definiëren.....................................................................................................................34
IQ testen (Simon & Binet; Wechsler)............................................................................................34
Gekristalliseerde versus vloeibare intelligentie (Cattell)...............................................................34
Algemene factor (Spearman’s g)...................................................................................................34
Probleemoplossend denken.............................................................................................................35
Persoonlijkheid definiëren................................................................................................................36
Trekbenadering van persoonlijkheid............................................................................................36
Procesbenadering van persoonlijkheid (4 theorieën)...................................................................36
Hoofdstuk 10. Mensen in groep...........................................................................................................40
De sociale werkelijkheid is subjectief...............................................................................................40
Sociale Perceptie..........................................................................................................................40
Sociale normen en categorisatie...................................................................................................40
Attitudevorming en veranderingen..............................................................................................41
, Causale Attributie.........................................................................................................................42
De sociale context beïnvloedt het gedrag........................................................................................42
Conformisme / Gehoorzaamheid.................................................................................................42
Bijstaander effect..........................................................................................................................42
Sociaal lanterfanten......................................................................................................................42
Groepsbeslissingen.......................................................................................................................43
Conflict en coöperatie......................................................................................................................43
Intro les
2020 niet zo’n goed jaar – vorig jaar maskers nog onbekend… Toekomst
Maar toekomst geen wit blad – vooruit met wat we hebben –
Cursus psychol helpt om te begrijpen wie we zijn, waar we vandaan komen, en waar we naar toe
kunnen
De toekomst is geen wit blad
Met wat moeten we vooruit? Bosbrand CA – overstroming Fr – Typhoon Philip /Natuurrampen
gekoppeld aan menselijk gedrag
Menselijke impact op natuur al lang bezig: klimaatverandering & verlies aan biodiversiteit
De pandemie is een sociaal dilemma
• = keuze tussen persoonlijk voordeel en collectief belang. Wanneer teveel mensen uit
eigenbelang handelen, verliest iedereen (Men kan nooit eigen voordeel en
gemeenschappelijke welvaart samen realiseren)
• Oplossing = afweging van behoefte om voor zichzelf te zorgen vs behoefte om bij groep te
horen.
• Massale gedragsaanpassingen om pandemie te onderdrukken: we zijn geen Homo
economicus
• Rekening kunnen houden met het perspectief van anderen = troef die grootschalige
coöperatie + oprichten maatschappijen mogelijk maakt
Ook democratie is een sociaal dilemma
• Democratische maatschappij kan niet bestaan zonder burgerzin
• Voorschriften en wetten (vb Covid maatregelen) komen tot stand via democratische
procedures en instellingen (vertegenwoordigen de maatschappij)
• Wanneer onvoldoende mensen deelnemen aan publiek debat (via stemrecht), riskeert
democratie ondermijnd te worden door machtsmisbruik.
Homo sapiens: een coöperatieve soort
• Indien het gedrag van mensen in genen gefixeerd zou zijn, dan zouden we over veel minder
flexibiliteit beschikken. De huidige mondiale situatie zou uitzichtloos zijn.
• Als we op één jaar tijd massaal ons gedrag kunnen aanpassen omwille van een pandemie,
dan zijn we ook uitgedost om de andere uitdagingen rond duurzaamheid aan te pakken.
• Vraagt inzicht in gedragswetenschappen en psychologie!
Psychologie is…
… de wetenschappelijke studie van het gedrag en alle factoren die het gedrag beïnvloeden.
“psyche” – wat er in ons brein omgaat.
niet observeerbaar; omvat gedachten, drijfveren, waarden, voorkeuren
Te reduceren tot neurofysiologische processen
bepaalt wie we zijn en wat we doen.
Niet gefixeerd in “genen” – voor een groot deel sociaal geconstrueerd
, Hoofdstuk 1. Homo sapiens: een veelzijdig
studieonderwerp
Een bijzonder paradox
= de mens, hun gedrag is vaak paradoxaal (zelfzuchtig <-> hulpvaardig, strategisch <-> meevoelend)
GEDRAG is observeerbaar: de drijfveren die gedrag veroorzaken zo kunnen we de omgeving die
altijd veranderd, iets beter leren begrijpen
- Combinatie intelligent en sociaal zorgt voor samenwerking in de maatschappij: soms worden
we destructief (doen anderen pijn), enorme sociale voetafdruk
Wij zijn een onevenaarbaar succes in biomassa, flexibiliteit, creativiteit, maar ook een neiging
tot geweld, destructie…
Het ontstaan van de wetenschappelijke psychologie
- Een huwelijk tussen rationalisme en empirie
Rationalisme = de theorievorming, een huis bouwen met de bakstenen van de empirie
Empirie = feitelijke kennis, data
RATIONALISME EMPIRISME
SOCRATES, denken en logica ARISTOTELES, kennis vergaren via ervaring en
DESCARTES, rede en reflectie belangrijker -+ observatie
zintuigelijke ervaringen onvoldoende om LOCKE, mensen worden geboren zonder enige
wetenschappelijke kennis te bereiken -+ je voorkennis, als een ‘tabula rasa’ -+ kennis
kan door je zintuigen worden gefopt en hij ontstaan door observaties en het opbouwen
rekt alles in twijfel -+ enkel aan je eigen van ervaringen
denken, kan je niet twijfelen -+ ‘ik denk, dus
ik ben’
¢ Hersenen staan in voor logisch
redeneren door te reageren op
zintuigelijke impulsen
Leidt tot theorievorming Leidt tot dataverzameling
Abstractie maken van ruimte en tijd
- Interesse voor bewustzijn door filosofische vragen te beantwoorden met methodes uit de
fysiologie (200 jaren geleden), ontstaan van wetenschappelijke psychologie
• Wilhelm Wundt: Bestudeer de onderdelen van het bewustzijn via introspectie
psychologie van de zintuigen gezet STRUCTURALISME (Experimenteel;
systematische en objectieve observaties van de bewuste ervaringen)
• Wiliam James: Bestudeer het bewustzijn in zijn geheel; Het bewustzijn stroomt. zijn
functie, wat doet het en niet hoe zit het in elkaar? FUNCTIONALISME (Invloed van
het Darwinisme; het bewustzijn heeft overlevingswaarde: het heeft een reden, het is
iets nuttigs)
Twee intellectuele scholen met een verschillende mening
Structuralisme (Wundt) Functionalisme (James)
Focus: het analyseren van de componenten van Focus: ligt in het onderzoek naar de functies of
het brein doelen van het bewustzijn
Invloed Darwinisme
Introspectie: systematische en objectieve Het bewustzijn stroomt: Het is onmogelijk om de
observatie van de bewuste ervaringen elementen van het bewustzijn apart te
bestuderen
Experimenteel Observatie
