Denken
Denken is een cognitief proces waarbij cognitieve representaties gemanipuleerd worden om de wereld te
begrijpen en problemen op te lossen
9.1 Problemen oplossen
Wanneer we probleem oplossen wordt eerst gekeken naar of oplossing al in geheugen staat. Onderscheid
tussen experts en niet-experts (novicen). Experts hebben veel meer oplossingen in geheugen opgeslagen
dan niet-experts.
Probleemruimte. Metafoor die wordt gebruikt bij onderzoek naar oplossen problemen. Oplossen probleem
vergeleken met pad in doolhof. Vinden juiste pad binnen probleemruimte.
Algoritmen
Algoritme. Strategie die gebruikt kan worden om probleem of deelprobleem
op te lossen. Reeks operaties die in theorie een oplossing van 't probleem
garanderen. Algoritme vooral interessant voor;
Volledig gestructureerd probleem (Toren van Hanoi): Probleem waarvan
oplossing vastligt en waarvan met zekerheid bekend is dat een
oplossingspad bestaat.
Ondergestructureerd probleem (negen-stippen-probleem): Men weet niet
zeker of er wel een oplossingspad bestaat en is het voor oplosser niet duidelijk hoe
doeltoestand er precies uitziet.
Algoritmen hebben drie beperkingen:
- Alleen van toepassing bij volledig gestructureerde problemen
- Toepassing verkeerd algoritme (vooral door novicen)
- Vaak omslachtig en vergen veel repetatief werk.
Heuristieken
Heuristieken zijn informele, intuïtieve en speculatieve oplossingsstrategieën, die mensen ontwikkelen om
bepaalde problemen aan te pakken. Strategieën die meestal oplossing opleveren voor specifiek probleem en
o.h.a. sneller werken dan volledig doorlopen probleemruimte. In tegenstelling tot algoritmen zijn heuristieken
ook van toepassing op ondergestructureerde problemen.
Meeste heuristieken zijn taak-specifiek. Echter ook aantal algemeen toepasbare heuristieken. Deze worden
ook wel genoemd:
- Subdoelanalyse: Proces waarbij complex probleem in reeks kleinere, overzichtelijker vragen opgedeeld
wordt.
- Middel-doelanalyse: Strategie waarbij oplosser reeks kleine stapjes maakt (tussendoelen stelt) en telkens
nagaat wat moet worden gedaan om afstand tot einddoel verder te verkleinen.
Zoeken naar een analogie
Analogie: Op zoek gaan naar soortgelijk probleem. Voorbeeld van proef met 8 ballen. 1 bal is zwaarder dan
andere. Op te lossen door eerst proef met 6 ballen op te lossen.
Instelling en functionele gefixeerdheid
Wanneer mensen herhaaldelijk met succes gebruikmaakt van eenzelfde heuristiek kan dit leiden tot rigide
verwachtingspatroon over oplossing probleem, een instelling, die juiste oplossing van probleem bemoeilijkt.
Functionele gefixeerdheid: Ander type van instelling waarbij men te zeer vastzit aan conventionele gebruik
van een voorwerp. (Kaars, punaises en luciferdoosje)
1
, Inzicht
Ook wel aha-erlebnis. Onderzoek naar inzichtelijk leren lang stilgelegen. Men stelde recentelijk vast dat dit
proces optreedt bij die problemen waar initieel grote aantrekking bestaat om een verkeerd oplossingspad te
kiezen.
Hoe kan men een instelling doorbreken? Twee tactieken:
1. Probleem enige tijd aan de kant schuiven. Fenomeen waarbij men plotseling probleem kan oplossen
nadat men het een tijdje aan de kant gezet heeft, wordt ook wel incubatie-effect genoemd. Vooral
effectief wanneer men een probleem volledig moet herstructureren.
2. Spuien van ideeën in het wilde weg. Dit kan alleen of in groep (brainstormen). Brainstormen in groep
niet bevorderlijk voor creativiteit.
Mentale modellen
Mentale modellen. Om problemen op te lossen maken mensen gebruik van 'naïeve theorieën' over hoe
dingen werken. Mentale modellen, gehelen van intuïties, kennis en overtuigingen die we hebben over een
bepaald onderwerp en die ons helpen om dat te begrijpen, erover na te denken en voorspellingen te maken.
Mentale modellen worden juister en meer gesofisticeerd naarmate kinderen groeien. Dit verschil is ook
aanwezig bij experts en novicen.
9.2 Redeneren
Redeneren is nauw verwant met probleemoplossend gedrag en heeft betrekking op 't evalueren van
waarheid of waarschijnlijkheid van verklaringen. Twee vormen:
- Deductief redeneren
- Inductief redeneren
Deductief redeneren
Deductief redeneren. Men trekt vanuit een reeks algemene premissen een conclusie over een specifieke
gebeurtenis. Soort redeneren dat we zullen gebruiken om ons op een gebeurtenis voor te bereiden. Bijv.
voorafgaand aan sollicitatiegesprek zijn aantal vragen al bekend. Drie grote vormen van deductief
redeneren:
- Voorwaardelijk redeneren
- Categorisch redeneren
- Lineair redeneren
Gewoonlijk giet men deductief probleem in vorm van syllogisme. Uitspraak van drie regels, waarvan eerste
twee premissen zijn en derde een besluit. Bijv.
Voorwaardelijk:
1. Als het geregend heeft, dan is straat nat
2. Het heeft geregend
3. Dus, de straat is nat
Categorisch:
1. Alle Fransen zijn chauvinistisch
2. Alle chauvinisten zijn zelfingenomen
3. Dus, alle Fransen zijn zelfingenomen
Lineair:
1. Jan is groter dan Dirk
2. Dirk is groter dan Wim
3. Dus, Jan is groter dan Wim
Drie factoren beïnvloeden of geldigheid van syllogisme juist beoordeeld wordt of niet.
- Type syllogisme.
- Of geldigheid syllogisme overeenkomt met geloofwaardigheid van het besluit.
- Personen die hoog scoren op IQ-test of die scholing hebben gehad, scoren beter dan hun tegenpolen.
Bovenstaande drie factoren zijn reden geweest voor psychologen op zoek te gaan naar andere verklaringen
waarom syllogismen wel of niet opgelost kunnen worden.
Verklaringen voor deductief redeneren
2
Denken is een cognitief proces waarbij cognitieve representaties gemanipuleerd worden om de wereld te
begrijpen en problemen op te lossen
9.1 Problemen oplossen
Wanneer we probleem oplossen wordt eerst gekeken naar of oplossing al in geheugen staat. Onderscheid
tussen experts en niet-experts (novicen). Experts hebben veel meer oplossingen in geheugen opgeslagen
dan niet-experts.
Probleemruimte. Metafoor die wordt gebruikt bij onderzoek naar oplossen problemen. Oplossen probleem
vergeleken met pad in doolhof. Vinden juiste pad binnen probleemruimte.
Algoritmen
Algoritme. Strategie die gebruikt kan worden om probleem of deelprobleem
op te lossen. Reeks operaties die in theorie een oplossing van 't probleem
garanderen. Algoritme vooral interessant voor;
Volledig gestructureerd probleem (Toren van Hanoi): Probleem waarvan
oplossing vastligt en waarvan met zekerheid bekend is dat een
oplossingspad bestaat.
Ondergestructureerd probleem (negen-stippen-probleem): Men weet niet
zeker of er wel een oplossingspad bestaat en is het voor oplosser niet duidelijk hoe
doeltoestand er precies uitziet.
Algoritmen hebben drie beperkingen:
- Alleen van toepassing bij volledig gestructureerde problemen
- Toepassing verkeerd algoritme (vooral door novicen)
- Vaak omslachtig en vergen veel repetatief werk.
Heuristieken
Heuristieken zijn informele, intuïtieve en speculatieve oplossingsstrategieën, die mensen ontwikkelen om
bepaalde problemen aan te pakken. Strategieën die meestal oplossing opleveren voor specifiek probleem en
o.h.a. sneller werken dan volledig doorlopen probleemruimte. In tegenstelling tot algoritmen zijn heuristieken
ook van toepassing op ondergestructureerde problemen.
Meeste heuristieken zijn taak-specifiek. Echter ook aantal algemeen toepasbare heuristieken. Deze worden
ook wel genoemd:
- Subdoelanalyse: Proces waarbij complex probleem in reeks kleinere, overzichtelijker vragen opgedeeld
wordt.
- Middel-doelanalyse: Strategie waarbij oplosser reeks kleine stapjes maakt (tussendoelen stelt) en telkens
nagaat wat moet worden gedaan om afstand tot einddoel verder te verkleinen.
Zoeken naar een analogie
Analogie: Op zoek gaan naar soortgelijk probleem. Voorbeeld van proef met 8 ballen. 1 bal is zwaarder dan
andere. Op te lossen door eerst proef met 6 ballen op te lossen.
Instelling en functionele gefixeerdheid
Wanneer mensen herhaaldelijk met succes gebruikmaakt van eenzelfde heuristiek kan dit leiden tot rigide
verwachtingspatroon over oplossing probleem, een instelling, die juiste oplossing van probleem bemoeilijkt.
Functionele gefixeerdheid: Ander type van instelling waarbij men te zeer vastzit aan conventionele gebruik
van een voorwerp. (Kaars, punaises en luciferdoosje)
1
, Inzicht
Ook wel aha-erlebnis. Onderzoek naar inzichtelijk leren lang stilgelegen. Men stelde recentelijk vast dat dit
proces optreedt bij die problemen waar initieel grote aantrekking bestaat om een verkeerd oplossingspad te
kiezen.
Hoe kan men een instelling doorbreken? Twee tactieken:
1. Probleem enige tijd aan de kant schuiven. Fenomeen waarbij men plotseling probleem kan oplossen
nadat men het een tijdje aan de kant gezet heeft, wordt ook wel incubatie-effect genoemd. Vooral
effectief wanneer men een probleem volledig moet herstructureren.
2. Spuien van ideeën in het wilde weg. Dit kan alleen of in groep (brainstormen). Brainstormen in groep
niet bevorderlijk voor creativiteit.
Mentale modellen
Mentale modellen. Om problemen op te lossen maken mensen gebruik van 'naïeve theorieën' over hoe
dingen werken. Mentale modellen, gehelen van intuïties, kennis en overtuigingen die we hebben over een
bepaald onderwerp en die ons helpen om dat te begrijpen, erover na te denken en voorspellingen te maken.
Mentale modellen worden juister en meer gesofisticeerd naarmate kinderen groeien. Dit verschil is ook
aanwezig bij experts en novicen.
9.2 Redeneren
Redeneren is nauw verwant met probleemoplossend gedrag en heeft betrekking op 't evalueren van
waarheid of waarschijnlijkheid van verklaringen. Twee vormen:
- Deductief redeneren
- Inductief redeneren
Deductief redeneren
Deductief redeneren. Men trekt vanuit een reeks algemene premissen een conclusie over een specifieke
gebeurtenis. Soort redeneren dat we zullen gebruiken om ons op een gebeurtenis voor te bereiden. Bijv.
voorafgaand aan sollicitatiegesprek zijn aantal vragen al bekend. Drie grote vormen van deductief
redeneren:
- Voorwaardelijk redeneren
- Categorisch redeneren
- Lineair redeneren
Gewoonlijk giet men deductief probleem in vorm van syllogisme. Uitspraak van drie regels, waarvan eerste
twee premissen zijn en derde een besluit. Bijv.
Voorwaardelijk:
1. Als het geregend heeft, dan is straat nat
2. Het heeft geregend
3. Dus, de straat is nat
Categorisch:
1. Alle Fransen zijn chauvinistisch
2. Alle chauvinisten zijn zelfingenomen
3. Dus, alle Fransen zijn zelfingenomen
Lineair:
1. Jan is groter dan Dirk
2. Dirk is groter dan Wim
3. Dus, Jan is groter dan Wim
Drie factoren beïnvloeden of geldigheid van syllogisme juist beoordeeld wordt of niet.
- Type syllogisme.
- Of geldigheid syllogisme overeenkomt met geloofwaardigheid van het besluit.
- Personen die hoog scoren op IQ-test of die scholing hebben gehad, scoren beter dan hun tegenpolen.
Bovenstaande drie factoren zijn reden geweest voor psychologen op zoek te gaan naar andere verklaringen
waarom syllogismen wel of niet opgelost kunnen worden.
Verklaringen voor deductief redeneren
2
