YAM Sociale geografie 1
2020-2021 VIVES Torhout
Sociale Geografie 1
Inhoudsopgave
HOOFDSTUK 1: INLEIDING ......................................................................................................................................... 4
1 INLEIDING TOT DE CURSUS BEVOLKINGSGEOGRAFIE ................................................................................................. 4
2 WAT IS BEVOLKINGSGEOGRAFIE ................................................................................................................................ 4
3 BEVOLKINGSGEOGRAFIE IN HET SECUNDAIR ONDERWIJS ......................................................................................... 4
4 ALGEMENE DOELSTELLINGEN ..................................................................................................................................... 4
HOOFDSTUK 2: BEVOLKINGSGEGEVENS: BRONNEN EN KAARTEN .............................................................................. 5
1 BRONNEN ................................................................................................................................................................... 5
2 CARTOGRAFISCHE VOORSTELLING VAN BEVOLKINGSGEGEVENS............................................................................... 6
HOOFDSTUK 3: EVOLUTIE VAN DE WERELDBEVOLKING ............................................................................................. 8
1 DE EVOLUTIE VAN DE WERELDBEVOLKING TOT DE 18E EEUW ................................................................................... 8
2 DE RECENTE EVOLUTIE VAN DE WERELDBEVOLKING VAN DE 17E EEUW TOT NU ..................................................... 8
3 BEREKENING EN PROGNOSE VAN DE BEVOLKINGSEVOLUTIE .................................................................................... 9
4 OEFENINGEN............................................................................................................................................................... 9
HOOFDSTUK 4: DE BEVOLKINGSSPREIDING OVER DE AARDE ................................................................................... 10
1 HET BEGRIP OECUMENE ........................................................................................................................................... 10
2 ALGEMENE KENMERKEN VAN DE BEVOLKINGSSPREIDING ...................................................................................... 10
3 DE REDENEN VAN DICHTHEIDSVERSCHILLEN ........................................................................................................... 11
4 BEVOLKINGSSPREIDING IN DE VERSCHILLENDE WERELDDELEN............................................................................... 14
5 BEVOLKING IN DE EUROPESE UNIE ........................................................................................................................... 15
6 DE BEVOLKING IN BELGIË ......................................................................................................................................... 15
7 OEFENINGEN............................................................................................................................................................. 15
HOOFDSTUK 5: DEMOGRAFISCHE KERNGETALLEN................................................................................................... 16
1 UIT DE ACTUALITEIT .................................................................................................................................................. 16
2 BEGRIPPEN................................................................................................................................................................ 16
3 OEFENINGEN............................................................................................................................................................. 17
4 DE STERFTE ............................................................................................................................................................... 18
5 DE VRUCHTBAARHEID............................................................................................................................................... 18
6 HET DEMOGRAFISCH ONTWIKKELINGSMODEL ........................................................................................................ 20
7 OEFENINGEN............................................................................................................................................................. 22
HOOFDSTUK 6: DE LEEFTIJDSOPBOUW VAN DE BEVOLKING .................................................................................... 23
1 HET BEVOLKINGSHISTOGRAM .................................................................................................................................. 23
1
,YAM Sociale geografie 1
2020-2021 VIVES Torhout
2 ENKELE KERNGETALLEN ............................................................................................................................................ 24
3 DE VERGRIJZING VAN DE BEVOLKING ....................................................................................................................... 24
4 OEFENINGEN............................................................................................................................................................. 24
HOOFDSTUK 7: MIGRATIE ....................................................................................................................................... 25
1 BEGRIPPEN................................................................................................................................................................ 25
2 TYPOLOGIE VAN MIGRATIES ..................................................................................................................................... 25
3 ENKELE BEGRIPPEN: WIE IS WIE? ............................................................................................................................. 26
4 MIGRATIES VOOR WO II............................................................................................................................................ 27
5 DE HUIDIGE VLUCHTELINGENCRISIS ......................................................................................................................... 28
6 OEFENINGEN GEOGRAFIE DOET DENKEN – MIGRATIE ............................................................................................. 28
HOOFDSTUK 8: STAD EN STEDELIJKE ONTWIKKELING .............................................................................................. 29
1 ALGEMEEN ................................................................................................................................................................ 29
2 DE STAD, GEEN EENDUIDIG BEGRIP.......................................................................................................................... 29
3 DE MAATSCHAPPELIJKE EVOLUTIE BEPAALT DE ONTWIKKELING VAN DE STAD ...................................................... 29
HOOFDSTUK 9: VERSTEDELIJKING............................................................................................................................ 32
1 VERALGEMEENDE VERSTEDELIJKING VANAF DE 19DE EEUW .................................................................................... 32
2 VERSTEDELIJKINGSPROCES ....................................................................................................................................... 33
3 EVOLUTIE VD VERSTEDELIJKING IN DE WERELD ....................................................................................................... 33
4 HET FENOMEEN MEGASTEDEN ................................................................................................................................ 34
5 MEGASTAD OF WERELDSTAD ................................................................................................................................... 34
6 WEST-EUROPA, OP WEG NAAR ÉÉN MEGAPOLIS? ................................................................................................... 35
HOOFDSTUK 10: STEDENHIËRARCHIE ...................................................................................................................... 36
1 STEDEN ZIJN CENTRA MET VERSCHILLENDE UITRUSTING EN INVLOEDSSFEREN...................................................... 36
2 THEORIE VAN CHRISTALLER ...................................................................................................................................... 36
3 STEDELIJKE RELATIES LEIDEN TOT DE VORMINGEN VAN EEN STEDENNET IN BELGIË .............................................. 37
4 STEDELIJKE HIERARCHIE IN BELGIE, 1998 ................................................................................................................. 38
HOOFDSTUK 11: STADSGEWESTEN .......................................................................................................................... 39
1 VAN STAD TOT STADSGEWEST DOOR SUBURBANISATIE .......................................................................................... 39
2 VAN WOONKERN TOT STADSKERN ........................................................................................................................... 39
3 OPBOUW EN DEFINITIES VAN EEN STADSGEWEST ................................................................................................... 40
4 AFBAKENING VAN DE VERSCHILLENDE GELEDINGEN ............................................................................................... 41
5 CARTOGRAFISCHE VOORSTELLING-SYNTHESEKAART ............................................................................................... 42
6 DE BELANGRIJKSTE KENMERKEN VAN DE STADSGEWESTEN EN DE STEDELIJKE LEEFCOMPLEXEN.......................... 43
7 STADSGEWESTEN INTERNATIONAAL ........................................................................................................................ 43
HOOFDSTUK 12: PROCESSEN EN PROBLEMEN IN STEDEN ....................................................................................... 44
2
,YAM Sociale geografie 1
2020-2021 VIVES Torhout
1 DE UITGEHOLDE STAD .............................................................................................................................................. 44
2 FINANCIËLE DRAAGKRACHT...................................................................................................................................... 44
3 INTERNE STRIJD OM RUIMTE IN DE STADSGEWESTEN ............................................................................................. 44
HOOFDSTUK 13: INTERNE STADSDIFFERNTIATIE – niet kenne.................................................................................. 46
HOOFDSTUK 14: RUIMTELIJKE ORDENING ............................................................................................................... 46
1 INLEIDING: WAT IS RUIMTELIJKE ORDENING............................................................................................................ 46
2 DE SITUATIE IN VLAANDEREN ................................................................................................................................... 46
3 HISTORIEK VD RUIMTELIJKE ORDENING ................................................................................................................... 47
4 HET RUIMTELIJK STRUCTUURPLAN VLAANDEREN .................................................................................................... 48
3
, YAM Sociale geografie 1
2020-2021 VIVES Torhout
HOOFDSTUK 1: INLEIDING
1 INLEIDING TOT DE CURSUS BEVOLKINGSGEOGRAFIE
Elk hoofdstuk begint met theorie, dan oefeningen en een laatste onderdeel is actualiteit. Bevolkingsgeografie
met accent op de spreiding, evolutie, natuurlijke aangroei, migraties en leeftijdsopbouw. De informatie in
deze cursus is snel veroudert en vaak een schatting. Dus steeds kritisch werken.
2 WAT IS BEVOLKINGSGEOGRAFIE
Demografie Bevolkingsgeografie
Demografie ¹ bevolkingsgeografie
= de wetenschap die de opbouw en de dynamiek van de = demografie + ruimtelijke interpretatie
bevolking op een kwantitatieve wijze beschrijft en verklaart. = Bevolkingsgeografie is een tak van de sociale geografie
= de wetenschap die de oorzaken en gevolgen can met nadruk op de problemen van spreiding en ontwikkeling.
verandering in omvang en samenstelling van de bevolking (ontwikkeling: groei, samenstelling, processen, patronen,
statistisch beschrijft. Gericht op verleden en heden. structuur, bewegingen en onderliggende relaties)
Hoe: = Aandacht vooral gericht op de beschrijving en verklaring
- Verzamelen van statistische gegevens van regionale verschillen in demografische verschijnselen.
- Toetsen en verwerken van die gegevens = gevoelig voor tijd!
- Opbouw van adequaat beeld demografie
- Verklaren via onderzoek van oorzaken en gevolgen
Bevolkingsspreiding
= de verdeling/ spreiding van de mensen over een bepaald gebied of land.
De bevolkingsspreiding is zeer ongelijkmatig als in het ene deel v h gebied zeer veel mensen wonen en in het
andere zeer weinig. Bij een ongelijkmatige bevolkingsspreiding zijn er gebieden met een hoge
bevolkingsdichtheid (dichtbevolkt) en gebieden met een lage bevolkingsdichtheid (dunbevolkt). Is de meeste
landen is er sprake van een ongelijke bevolkingsspreiding met bijna “lege” gebieden en gebieden met grote
bevolkingsconcentraties (= een gebied waar veel mensen dicht bij elkaar wonen vb een stad).
Bevolkingsdichtheid
= gem aantal inwoners per km2 in een land of gebied.
De gem bevolkingsdichtheid per land, deelstaat… geeft een goed beeld van de spreiding van de bevolking.
3 BEVOLKINGSGEOGRAFIE IN HET SECUNDAIR ONDERWIJS
Zie p 10-12
4 ALGEMENE DOELSTELLINGEN
- Adhv de ruime achtergrond v d cursus, aangevuld met andere bronnen voldoende informatie halen voor lessen over het onderwerp in de 1e en
2e graad van het SO.
- Algemene terminologie beheersen v d bevolkingsgeografie
- Versch probleemstellingen v d bevolkingsgeografie beschrijven in eigen woorden met correct vakjargon
- Een eenvoudig onderzoek adhv statistische gegevens uitvoeren
- Vlot beheersen v d leerstof mbt: bevolkingsgegevens, bevolkingsspreiding, evolutie v d wereldbevolking, demografische kerngetallen,
geboorteoverschot, migraties, leeftijdsopbouw.
- Actuele problemen of veranderingen kritisch benaderen
- Grafieken, figuren, foto’s, tabellen en kaarten ivm bevolking analyseren en aanmaken
4
2020-2021 VIVES Torhout
Sociale Geografie 1
Inhoudsopgave
HOOFDSTUK 1: INLEIDING ......................................................................................................................................... 4
1 INLEIDING TOT DE CURSUS BEVOLKINGSGEOGRAFIE ................................................................................................. 4
2 WAT IS BEVOLKINGSGEOGRAFIE ................................................................................................................................ 4
3 BEVOLKINGSGEOGRAFIE IN HET SECUNDAIR ONDERWIJS ......................................................................................... 4
4 ALGEMENE DOELSTELLINGEN ..................................................................................................................................... 4
HOOFDSTUK 2: BEVOLKINGSGEGEVENS: BRONNEN EN KAARTEN .............................................................................. 5
1 BRONNEN ................................................................................................................................................................... 5
2 CARTOGRAFISCHE VOORSTELLING VAN BEVOLKINGSGEGEVENS............................................................................... 6
HOOFDSTUK 3: EVOLUTIE VAN DE WERELDBEVOLKING ............................................................................................. 8
1 DE EVOLUTIE VAN DE WERELDBEVOLKING TOT DE 18E EEUW ................................................................................... 8
2 DE RECENTE EVOLUTIE VAN DE WERELDBEVOLKING VAN DE 17E EEUW TOT NU ..................................................... 8
3 BEREKENING EN PROGNOSE VAN DE BEVOLKINGSEVOLUTIE .................................................................................... 9
4 OEFENINGEN............................................................................................................................................................... 9
HOOFDSTUK 4: DE BEVOLKINGSSPREIDING OVER DE AARDE ................................................................................... 10
1 HET BEGRIP OECUMENE ........................................................................................................................................... 10
2 ALGEMENE KENMERKEN VAN DE BEVOLKINGSSPREIDING ...................................................................................... 10
3 DE REDENEN VAN DICHTHEIDSVERSCHILLEN ........................................................................................................... 11
4 BEVOLKINGSSPREIDING IN DE VERSCHILLENDE WERELDDELEN............................................................................... 14
5 BEVOLKING IN DE EUROPESE UNIE ........................................................................................................................... 15
6 DE BEVOLKING IN BELGIË ......................................................................................................................................... 15
7 OEFENINGEN............................................................................................................................................................. 15
HOOFDSTUK 5: DEMOGRAFISCHE KERNGETALLEN................................................................................................... 16
1 UIT DE ACTUALITEIT .................................................................................................................................................. 16
2 BEGRIPPEN................................................................................................................................................................ 16
3 OEFENINGEN............................................................................................................................................................. 17
4 DE STERFTE ............................................................................................................................................................... 18
5 DE VRUCHTBAARHEID............................................................................................................................................... 18
6 HET DEMOGRAFISCH ONTWIKKELINGSMODEL ........................................................................................................ 20
7 OEFENINGEN............................................................................................................................................................. 22
HOOFDSTUK 6: DE LEEFTIJDSOPBOUW VAN DE BEVOLKING .................................................................................... 23
1 HET BEVOLKINGSHISTOGRAM .................................................................................................................................. 23
1
,YAM Sociale geografie 1
2020-2021 VIVES Torhout
2 ENKELE KERNGETALLEN ............................................................................................................................................ 24
3 DE VERGRIJZING VAN DE BEVOLKING ....................................................................................................................... 24
4 OEFENINGEN............................................................................................................................................................. 24
HOOFDSTUK 7: MIGRATIE ....................................................................................................................................... 25
1 BEGRIPPEN................................................................................................................................................................ 25
2 TYPOLOGIE VAN MIGRATIES ..................................................................................................................................... 25
3 ENKELE BEGRIPPEN: WIE IS WIE? ............................................................................................................................. 26
4 MIGRATIES VOOR WO II............................................................................................................................................ 27
5 DE HUIDIGE VLUCHTELINGENCRISIS ......................................................................................................................... 28
6 OEFENINGEN GEOGRAFIE DOET DENKEN – MIGRATIE ............................................................................................. 28
HOOFDSTUK 8: STAD EN STEDELIJKE ONTWIKKELING .............................................................................................. 29
1 ALGEMEEN ................................................................................................................................................................ 29
2 DE STAD, GEEN EENDUIDIG BEGRIP.......................................................................................................................... 29
3 DE MAATSCHAPPELIJKE EVOLUTIE BEPAALT DE ONTWIKKELING VAN DE STAD ...................................................... 29
HOOFDSTUK 9: VERSTEDELIJKING............................................................................................................................ 32
1 VERALGEMEENDE VERSTEDELIJKING VANAF DE 19DE EEUW .................................................................................... 32
2 VERSTEDELIJKINGSPROCES ....................................................................................................................................... 33
3 EVOLUTIE VD VERSTEDELIJKING IN DE WERELD ....................................................................................................... 33
4 HET FENOMEEN MEGASTEDEN ................................................................................................................................ 34
5 MEGASTAD OF WERELDSTAD ................................................................................................................................... 34
6 WEST-EUROPA, OP WEG NAAR ÉÉN MEGAPOLIS? ................................................................................................... 35
HOOFDSTUK 10: STEDENHIËRARCHIE ...................................................................................................................... 36
1 STEDEN ZIJN CENTRA MET VERSCHILLENDE UITRUSTING EN INVLOEDSSFEREN...................................................... 36
2 THEORIE VAN CHRISTALLER ...................................................................................................................................... 36
3 STEDELIJKE RELATIES LEIDEN TOT DE VORMINGEN VAN EEN STEDENNET IN BELGIË .............................................. 37
4 STEDELIJKE HIERARCHIE IN BELGIE, 1998 ................................................................................................................. 38
HOOFDSTUK 11: STADSGEWESTEN .......................................................................................................................... 39
1 VAN STAD TOT STADSGEWEST DOOR SUBURBANISATIE .......................................................................................... 39
2 VAN WOONKERN TOT STADSKERN ........................................................................................................................... 39
3 OPBOUW EN DEFINITIES VAN EEN STADSGEWEST ................................................................................................... 40
4 AFBAKENING VAN DE VERSCHILLENDE GELEDINGEN ............................................................................................... 41
5 CARTOGRAFISCHE VOORSTELLING-SYNTHESEKAART ............................................................................................... 42
6 DE BELANGRIJKSTE KENMERKEN VAN DE STADSGEWESTEN EN DE STEDELIJKE LEEFCOMPLEXEN.......................... 43
7 STADSGEWESTEN INTERNATIONAAL ........................................................................................................................ 43
HOOFDSTUK 12: PROCESSEN EN PROBLEMEN IN STEDEN ....................................................................................... 44
2
,YAM Sociale geografie 1
2020-2021 VIVES Torhout
1 DE UITGEHOLDE STAD .............................................................................................................................................. 44
2 FINANCIËLE DRAAGKRACHT...................................................................................................................................... 44
3 INTERNE STRIJD OM RUIMTE IN DE STADSGEWESTEN ............................................................................................. 44
HOOFDSTUK 13: INTERNE STADSDIFFERNTIATIE – niet kenne.................................................................................. 46
HOOFDSTUK 14: RUIMTELIJKE ORDENING ............................................................................................................... 46
1 INLEIDING: WAT IS RUIMTELIJKE ORDENING............................................................................................................ 46
2 DE SITUATIE IN VLAANDEREN ................................................................................................................................... 46
3 HISTORIEK VD RUIMTELIJKE ORDENING ................................................................................................................... 47
4 HET RUIMTELIJK STRUCTUURPLAN VLAANDEREN .................................................................................................... 48
3
, YAM Sociale geografie 1
2020-2021 VIVES Torhout
HOOFDSTUK 1: INLEIDING
1 INLEIDING TOT DE CURSUS BEVOLKINGSGEOGRAFIE
Elk hoofdstuk begint met theorie, dan oefeningen en een laatste onderdeel is actualiteit. Bevolkingsgeografie
met accent op de spreiding, evolutie, natuurlijke aangroei, migraties en leeftijdsopbouw. De informatie in
deze cursus is snel veroudert en vaak een schatting. Dus steeds kritisch werken.
2 WAT IS BEVOLKINGSGEOGRAFIE
Demografie Bevolkingsgeografie
Demografie ¹ bevolkingsgeografie
= de wetenschap die de opbouw en de dynamiek van de = demografie + ruimtelijke interpretatie
bevolking op een kwantitatieve wijze beschrijft en verklaart. = Bevolkingsgeografie is een tak van de sociale geografie
= de wetenschap die de oorzaken en gevolgen can met nadruk op de problemen van spreiding en ontwikkeling.
verandering in omvang en samenstelling van de bevolking (ontwikkeling: groei, samenstelling, processen, patronen,
statistisch beschrijft. Gericht op verleden en heden. structuur, bewegingen en onderliggende relaties)
Hoe: = Aandacht vooral gericht op de beschrijving en verklaring
- Verzamelen van statistische gegevens van regionale verschillen in demografische verschijnselen.
- Toetsen en verwerken van die gegevens = gevoelig voor tijd!
- Opbouw van adequaat beeld demografie
- Verklaren via onderzoek van oorzaken en gevolgen
Bevolkingsspreiding
= de verdeling/ spreiding van de mensen over een bepaald gebied of land.
De bevolkingsspreiding is zeer ongelijkmatig als in het ene deel v h gebied zeer veel mensen wonen en in het
andere zeer weinig. Bij een ongelijkmatige bevolkingsspreiding zijn er gebieden met een hoge
bevolkingsdichtheid (dichtbevolkt) en gebieden met een lage bevolkingsdichtheid (dunbevolkt). Is de meeste
landen is er sprake van een ongelijke bevolkingsspreiding met bijna “lege” gebieden en gebieden met grote
bevolkingsconcentraties (= een gebied waar veel mensen dicht bij elkaar wonen vb een stad).
Bevolkingsdichtheid
= gem aantal inwoners per km2 in een land of gebied.
De gem bevolkingsdichtheid per land, deelstaat… geeft een goed beeld van de spreiding van de bevolking.
3 BEVOLKINGSGEOGRAFIE IN HET SECUNDAIR ONDERWIJS
Zie p 10-12
4 ALGEMENE DOELSTELLINGEN
- Adhv de ruime achtergrond v d cursus, aangevuld met andere bronnen voldoende informatie halen voor lessen over het onderwerp in de 1e en
2e graad van het SO.
- Algemene terminologie beheersen v d bevolkingsgeografie
- Versch probleemstellingen v d bevolkingsgeografie beschrijven in eigen woorden met correct vakjargon
- Een eenvoudig onderzoek adhv statistische gegevens uitvoeren
- Vlot beheersen v d leerstof mbt: bevolkingsgegevens, bevolkingsspreiding, evolutie v d wereldbevolking, demografische kerngetallen,
geboorteoverschot, migraties, leeftijdsopbouw.
- Actuele problemen of veranderingen kritisch benaderen
- Grafieken, figuren, foto’s, tabellen en kaarten ivm bevolking analyseren en aanmaken
4
