Cariologie
Caries management
Ecologie: dynamiek van wisselwerking tussen organismen met hun levensgemeenschappen
en populaties, de abiotische omgeving en de wisselwerking daartussen binnen een
afgebakende eenheid.
Caries: gevolg van interactie tussen tanden, micro-organismen, speeksel
Tanden:
Structuur van de tand:
- Buitenste laag = glazuur
- Dentine
- Pulpa
- Buitenste laag van wortel = cement
Tandontwikkeling:
- Eerste melktand: 6-8 maand (onder incisieven)
- Volledig melkgebit: 2,5 jaar
- Eerste definitieve tand: tussen 5-6 jaar
- Laatste doorbraak: 18 jaar (molaar 3)
Macromorfologie:
Voorkeursplaatsen cariës:
- Melkgebit: approximaal en occlusaal
o Approximaal (macromorfologische karakteristieken)
▪ Breedte en locatie van approximaal contact (molaar>PM)
▪ Curvatuur (concaviteit)
▪ Margino-segmentale groeve
- Definitieve gebit: occlusaal, foramen caecum en later approximaal
Occlusale vlakken
o Occlusale vlakken (groove fossa system)
▪Putten
Carlsenen(1987): lobben(Groove-fossa
fissuren met interlobulaire groeven
system)
▪ Fossae (pitten)
▪ Intersegmentale fissuren (fissuren tussen groeven)
▪ Margino-segmentale fissuren
▪ Foramen caecum Carlsen (1987): lobben met interlobulaire groeven
fossae (pitten) (zwarte pijl)
intersegmentale fissuren (fissuren tussen de lobb
margino-segmentale fissuren (rode pijlen)
foramen caecum
Cement-glazuur grens: overgang van kroon naar wortel
1
, o Occlusale vlakken (Groove fossa system)
Occlusale vlakken
▪ Interlobulaire groeven
▪ Fossae system
groove-fossa
▪ Foramen caecum
▪ Intersegmentale en margino-segmentale groeven
Cariës ontwikkelen zich thv brede fissuren en centrale fossae
1. interlobulaire groeven
2. fossae
3. foramen caecum
4. intersegmentale en margino-segmentale groeven
- Ouderen: worteloppervlakken
Cervicale cement glazuurgrens
Cariës ontwikkelt zich vnl. t.h.v. brede fissuren en centrale fossae
Patiënten met gezonde gingiva:
- Gingiva thv cementglazuurgrens
- Lijn is onregelmatig waardoor micro-organismen makkelijk blijven plakken
- Wortels hebben geen macromorfologische structuren waardoor sneller cariës kan
ontstaan
- Maar bij gingiva recessie meer worteloppervlak vrij -> meer ruimte voor plaque
accumulatie en cariës ontwikkeling
Cariës ontwikkelt zich ter hoogte van specifieke locaties
- Occlusale vlakken
- Approximale vlakken
- Thv marginale gingiva
Glazuur
Amelogenesis:
- Gevormd door ameloblasten
- Secretoire fase: secretie proteïne door ameloblasten + partiële vervanging door
mineraal
- Maturatie: grootste deel proteïne wordt vervangen door mineraal (meerjarige fase)
- Eine amelogenese = net voor doorbraak
A. Start: de tandvorming start in de 6e week van de zwangerschap. Er ontstaat vanuit de
epitheliale bekleding over de volle lengte van de onderkaak een C-vormige structuur,
de tandlijst of lamina dentalis.
B. Knopfase: uit de lijst ontstaan een aantal knoppen (kiemen)
C. Kapfase: aan de andere kant van de knop ontstaan uitstulpingen waardoor de
kapfase ontstaat. De kap bestaat uit een buitenlaag, buitenste glazuurepitheel, een
binnenste laag en het binnenste glazuurepitheel. Het centrale deel wordt gevuld met
losmazig bindweefsel, het stervormig reticulum. Deze 3 structuren samen vormen
het glazuurorgaan of emailorgaan. Het bindweefsel in de instulping is de tandpapil.
2
, D. Klokfase: doordat de kap verder groeit en de instulping verdiept, krijgt de kap de
vorm van een klok. De cellen in de papil gaan differentiëren tot odontoblasten die
later dentine gaan produceren. Doordat dentine dikker wordt, trekken de
odontoblasten zich terug in de papil. Zij laten daarbij een uitloper cytoplasme in het
dentine achter. De laag odontoblasten blijft nieuw dentine produceren. De overige
bindweefselcellen van de papil vormen de pulpa. Intussen hebben de epitheelcellen
van de binnenste glazuurepitheel van het glazuurorgaan zich ontwikkeld tot
ameloblasten. De cellen vormen glazuurprisma’s die bovenop het dentine neergelegd
worden. Terwijl de glazuurlaag steeds dikker wordt trekken de ameloblasten zich in
het stervormig reticulum terug. Hier vormen ze een dun membraan op het glazuur
dat nadat de tand is doorgebroken wordt afgestoten.
Chemische samenstelling en structuur van apatiet kristallen
Kristallijne structuur
Gewicht: 96-97% anorganisch, rest organisch en water
Volume: 86% anorganisch, 2% organisch, 12% water
- Glazuur heeft kristallijne structuur
- Kristal: solide substantie waarin atomen, moleculen of ionen in een zich herhalend
patroon zijn gerangschikt en dit in 3 dimensies
- In glazuur zijn kristallen samengesteld uit calciumfosfaat. De kleine terugkerende
entiteit van glazuur (in zijn puurste vorm) is hydroxyapatiet Ca5(PO4)3(OH)
Calciumfosfaat
- Ca5(PO4)3(OH) of hydroxyappatiet (HAP)
- Vorm en dimensies:
o Hexagonale kristallen
o 40nm diameter
o 100-1000nm lengte
3
,che samenstelling en structuur van apatiet kristallen
- Chemisch: verschillende varianten mogelijk door substitutie van ionen (OH)
o Fluoride: fluoridehydroxyapatiet (FHAP)
o Carbonaat-gemodificeerd hydroxyapatiet (CHAP)
o Magnesium-gemodificeerd hydroxyapatiet (MHAP)
-
uur-dentine grens naar tandoppervlak georiënteerd
Oplosbaarheid
- Hydroxyapatiet (HAP)
- Substitutie van OH ionen in HAP
- Fluorapatiet = HAP waarbij OH ionen zijn vervangen door F (zeldzaam bij mens)
- Meestal partiële vervanging (FHAP)
o FHAP<HAP>CHAP (FHAP is minder oplosbaar dan HAP dat op zijn beurt
minder oplosbaar is dan CHAP -> belangrijk in cariës proces
A. De kristallen vormen staafjes of prisma’s (diameter 4-5 um)
Chemische samenstelling en structuur van apatiet kristal
B. Glazuur-dentine grens naar tandoppervlak georiënteerd
C. Kristallen lopen grotendeels evenwijdig met prisma’s
A. Relatie en oriëntering in het glazuur
yology, 3rd edn. Wakaba, Tokyo
B. Dwarsdoorsnede
Glazuurprisma’s
A. Relatie en oriëntering in glazuur
C. B.Longitudinale
Dwarsdoorsnede doorsnede (idem D)
C. Longitudinale doorsnede (idem D)
Interkristallijne ruimtes
- Allignatie van kristallen is overal identiek behalve aan periferie (andere richting dan
centraal)
- Interkristallijne ruimte zijn perifeer groter (interprismatische ruimtes)
- Ruimte tussen staafjes = grote poriën
➔ Cariësgevoelig
Visueel
- Glazuur is doorzichtig
- Goed gemineraliseerd glazuur is transculent, onderliggende dentine bepaalt kleur
- Wanneer volume interkristallijne ruimtes vergroot, wordt lich gescatterd en
gereflecteerd waardoor wittere kleur ontstaat
4
Caries management
Ecologie: dynamiek van wisselwerking tussen organismen met hun levensgemeenschappen
en populaties, de abiotische omgeving en de wisselwerking daartussen binnen een
afgebakende eenheid.
Caries: gevolg van interactie tussen tanden, micro-organismen, speeksel
Tanden:
Structuur van de tand:
- Buitenste laag = glazuur
- Dentine
- Pulpa
- Buitenste laag van wortel = cement
Tandontwikkeling:
- Eerste melktand: 6-8 maand (onder incisieven)
- Volledig melkgebit: 2,5 jaar
- Eerste definitieve tand: tussen 5-6 jaar
- Laatste doorbraak: 18 jaar (molaar 3)
Macromorfologie:
Voorkeursplaatsen cariës:
- Melkgebit: approximaal en occlusaal
o Approximaal (macromorfologische karakteristieken)
▪ Breedte en locatie van approximaal contact (molaar>PM)
▪ Curvatuur (concaviteit)
▪ Margino-segmentale groeve
- Definitieve gebit: occlusaal, foramen caecum en later approximaal
Occlusale vlakken
o Occlusale vlakken (groove fossa system)
▪Putten
Carlsenen(1987): lobben(Groove-fossa
fissuren met interlobulaire groeven
system)
▪ Fossae (pitten)
▪ Intersegmentale fissuren (fissuren tussen groeven)
▪ Margino-segmentale fissuren
▪ Foramen caecum Carlsen (1987): lobben met interlobulaire groeven
fossae (pitten) (zwarte pijl)
intersegmentale fissuren (fissuren tussen de lobb
margino-segmentale fissuren (rode pijlen)
foramen caecum
Cement-glazuur grens: overgang van kroon naar wortel
1
, o Occlusale vlakken (Groove fossa system)
Occlusale vlakken
▪ Interlobulaire groeven
▪ Fossae system
groove-fossa
▪ Foramen caecum
▪ Intersegmentale en margino-segmentale groeven
Cariës ontwikkelen zich thv brede fissuren en centrale fossae
1. interlobulaire groeven
2. fossae
3. foramen caecum
4. intersegmentale en margino-segmentale groeven
- Ouderen: worteloppervlakken
Cervicale cement glazuurgrens
Cariës ontwikkelt zich vnl. t.h.v. brede fissuren en centrale fossae
Patiënten met gezonde gingiva:
- Gingiva thv cementglazuurgrens
- Lijn is onregelmatig waardoor micro-organismen makkelijk blijven plakken
- Wortels hebben geen macromorfologische structuren waardoor sneller cariës kan
ontstaan
- Maar bij gingiva recessie meer worteloppervlak vrij -> meer ruimte voor plaque
accumulatie en cariës ontwikkeling
Cariës ontwikkelt zich ter hoogte van specifieke locaties
- Occlusale vlakken
- Approximale vlakken
- Thv marginale gingiva
Glazuur
Amelogenesis:
- Gevormd door ameloblasten
- Secretoire fase: secretie proteïne door ameloblasten + partiële vervanging door
mineraal
- Maturatie: grootste deel proteïne wordt vervangen door mineraal (meerjarige fase)
- Eine amelogenese = net voor doorbraak
A. Start: de tandvorming start in de 6e week van de zwangerschap. Er ontstaat vanuit de
epitheliale bekleding over de volle lengte van de onderkaak een C-vormige structuur,
de tandlijst of lamina dentalis.
B. Knopfase: uit de lijst ontstaan een aantal knoppen (kiemen)
C. Kapfase: aan de andere kant van de knop ontstaan uitstulpingen waardoor de
kapfase ontstaat. De kap bestaat uit een buitenlaag, buitenste glazuurepitheel, een
binnenste laag en het binnenste glazuurepitheel. Het centrale deel wordt gevuld met
losmazig bindweefsel, het stervormig reticulum. Deze 3 structuren samen vormen
het glazuurorgaan of emailorgaan. Het bindweefsel in de instulping is de tandpapil.
2
, D. Klokfase: doordat de kap verder groeit en de instulping verdiept, krijgt de kap de
vorm van een klok. De cellen in de papil gaan differentiëren tot odontoblasten die
later dentine gaan produceren. Doordat dentine dikker wordt, trekken de
odontoblasten zich terug in de papil. Zij laten daarbij een uitloper cytoplasme in het
dentine achter. De laag odontoblasten blijft nieuw dentine produceren. De overige
bindweefselcellen van de papil vormen de pulpa. Intussen hebben de epitheelcellen
van de binnenste glazuurepitheel van het glazuurorgaan zich ontwikkeld tot
ameloblasten. De cellen vormen glazuurprisma’s die bovenop het dentine neergelegd
worden. Terwijl de glazuurlaag steeds dikker wordt trekken de ameloblasten zich in
het stervormig reticulum terug. Hier vormen ze een dun membraan op het glazuur
dat nadat de tand is doorgebroken wordt afgestoten.
Chemische samenstelling en structuur van apatiet kristallen
Kristallijne structuur
Gewicht: 96-97% anorganisch, rest organisch en water
Volume: 86% anorganisch, 2% organisch, 12% water
- Glazuur heeft kristallijne structuur
- Kristal: solide substantie waarin atomen, moleculen of ionen in een zich herhalend
patroon zijn gerangschikt en dit in 3 dimensies
- In glazuur zijn kristallen samengesteld uit calciumfosfaat. De kleine terugkerende
entiteit van glazuur (in zijn puurste vorm) is hydroxyapatiet Ca5(PO4)3(OH)
Calciumfosfaat
- Ca5(PO4)3(OH) of hydroxyappatiet (HAP)
- Vorm en dimensies:
o Hexagonale kristallen
o 40nm diameter
o 100-1000nm lengte
3
,che samenstelling en structuur van apatiet kristallen
- Chemisch: verschillende varianten mogelijk door substitutie van ionen (OH)
o Fluoride: fluoridehydroxyapatiet (FHAP)
o Carbonaat-gemodificeerd hydroxyapatiet (CHAP)
o Magnesium-gemodificeerd hydroxyapatiet (MHAP)
-
uur-dentine grens naar tandoppervlak georiënteerd
Oplosbaarheid
- Hydroxyapatiet (HAP)
- Substitutie van OH ionen in HAP
- Fluorapatiet = HAP waarbij OH ionen zijn vervangen door F (zeldzaam bij mens)
- Meestal partiële vervanging (FHAP)
o FHAP<HAP>CHAP (FHAP is minder oplosbaar dan HAP dat op zijn beurt
minder oplosbaar is dan CHAP -> belangrijk in cariës proces
A. De kristallen vormen staafjes of prisma’s (diameter 4-5 um)
Chemische samenstelling en structuur van apatiet kristal
B. Glazuur-dentine grens naar tandoppervlak georiënteerd
C. Kristallen lopen grotendeels evenwijdig met prisma’s
A. Relatie en oriëntering in het glazuur
yology, 3rd edn. Wakaba, Tokyo
B. Dwarsdoorsnede
Glazuurprisma’s
A. Relatie en oriëntering in glazuur
C. B.Longitudinale
Dwarsdoorsnede doorsnede (idem D)
C. Longitudinale doorsnede (idem D)
Interkristallijne ruimtes
- Allignatie van kristallen is overal identiek behalve aan periferie (andere richting dan
centraal)
- Interkristallijne ruimte zijn perifeer groter (interprismatische ruimtes)
- Ruimte tussen staafjes = grote poriën
➔ Cariësgevoelig
Visueel
- Glazuur is doorzichtig
- Goed gemineraliseerd glazuur is transculent, onderliggende dentine bepaalt kleur
- Wanneer volume interkristallijne ruimtes vergroot, wordt lich gescatterd en
gereflecteerd waardoor wittere kleur ontstaat
4
