H7 - Universele en culturele dimensies van
opvoeding en ontwikkeling
Cultuur: patroon van gedrag, kennis en attitudes die van generatie op generatie worden doorgegeven,
en dat de ene groep van de ander onderscheidt
Developmental niche: culturele context waarin een kind opgroeit die bestaat uit materiële en sociale
kenmerken van omgeving, ideeën van ouders over opvoeding en ontwikkling van kind en gedrag van
ouders als opvoeder
Individualistische en autonome culturen: individu belangrijker dan groep. Opvoeding gericht op
bevorderen psychologische onafhankelijkheid en individuele prestaties.
Collectivistische en relatiegerichte culturen: groep belangrijker dan invididu. Opvoeding gericht op
bevorderen sociale relaties en stimuleren van gehoorzaamheid aan groepsnormen. Fysiek contact
belangijk aspect in opvoeding.
Autonome-relatiegerichte cultuur: mengvorm culturen. Van oudsher collectivistische cultuur, nu
wonen in individualistische context, mengvorm ontstaat.
Historische achtergronden
Margaret Mead: grondlegger van onderzoek naar jeugd in niet-westerse culturen.
Onderzoek naar opgroeien van kinderen in Samoa en in Papoea Nieuw Guinea → inspiratie voor andere antropologen om
specifiek naar opvoeding en ontwikkeling te kijken in onderzoeken.
Six cultures Study Jaren '60 → opvoeding, onderwijs en ontwikkeling in 6 culturen beschreven door echtpaar Whiting.
Onderzoek Mary Ainsworth → basis voor nu nog veelgebruikte concepten van gehechtheidstheorie
Jaren '90 → bestudering van cultuur en jeugd een meer zichtbaar onderdeel van pedagogische en ontwikkelingspsychologische
wetenschappen.
Cross-cultureel onderzoek naar opvoeding en ontwikkeling → richt zich op etnische minderheden in westerse landen met veel
immigratie.
Empirisch onderzoek
Eerste levensjaren: sensitiviteit en gehechtheid
Baby's veel zorg nodig voordat ze zelfstandig kunnen functioneren → van belang dat ze in nabijheid van volwassen verzorger zijn
voor voeding, verzorging, bescherming + veilige omgeving om de wereld te ontdekken
Gehechtheidstheorie Bowlby → neiging van kind om te hechten aan een of meerdere verzorgers om verzorging en bescherming
te garanderen
Sensitieve responsiviteit bevordert ontwikkeling van veilige gehechtheid van kind
Westerse culturen: sensitiviteit een vd belangrijkste voorspellers van veilige gehechtheid
H7 - Universele en culturele dimensies van opvoeding en ontwikkeling 1
, Niet-westerse culturen: sensitiviteit hangt samen met veilige gehechtheid. Meningen verdeeld: ook mensen die vinden
dat sensitiviteit teveel individualistisch is: nadruk op behoeftebevrediging van 1 kind.
Grenzen stellen en disciplineren: autoritaire en autoritatieve opvoedingsstijlen
Autoritaire opvoedingsstijl: regels stellen en verwachten dat kinderen deze zonder vragen en protest volgen
Wil van ouders is wet en overtredingen worden hardhandig gestraft
Autoritatieve opvoedingsstijl: op warme manier uitleggen over redenen verboden en geboden. Kinderen hebben enige inspraak op
regels dmv. onderhandeling.
Overtredingen met empathie en uitleg behandeld
Verwaarlozende opvoedingsstijl: overtredingen van regels in geheel niet bestraffen of daarop nauwelijks reageren
Collectivistische culturen → autoritaire opvoedingsstijlen → nadruk op gehoorzaamheid en niet op individuele autonomie
Individualistische culturele oriëntatie → autoritatieve opvoeding
Gevolgen fysiek hardhandige opvoeding (autoritair) hangen af
van culturele context waarin deze plaatsvinden:
minder negatieve gevolgen in culturen waar deze vorm van
straffen gangbaar is en veel voorkomt
in landen waar deze manier van straffen normaal is → meer
controle en voorspelbaarheid in de straffen
Effecten overal negatief op ontwikkeling, ongeacht context
Leren en presteren: van informele kennisoverdracht tot tijgermoeders
Niet overal gaan kinderen naar school: door religie bijvoorbeeld
Weinig formele scholing (niet-westerse plattelandsgebieden) : nadruk op leren door imitatie
Schoolse vaardigheden zijn niet overal meteen toe te passen, doordat dagelijks leven bestaat uit praktische vaardigheden rond
verzamelen en bereiden van voedsel en verzorging leefomgeving → ouers na doen of meehelpen met taken → kind van jongs
af aan al taken, verantwoordelijkheid breidt uit
Veel formele scholing (westen) → individuele prestaties belangrijk.
Minder ingezet voor taken als bereiden van voedsel en verzorging leefomgeving
Kind moet vooral kind kunnen zijn, geen volwassen taken hebben (individueel geluk en autonomie)
China → leer van de Confucius relevant voor veel leefgebieden → nadruk op leren en kennis, opvoedingscultuur gebrand op
concentratie, doorzettingsvermogen en ijver.
Chinese kinderen al jaren bovenaan internationale ranglijsten als het gaat om leerprestaties
H7 - Universele en culturele dimensies van opvoeding en ontwikkeling 2
, Ouders maken gebruik van psychological control → kind wordt afgewezen, gekleineerd of schuldgevoel aangepraat: tiger
mother.
Maar: weinig autoritaire opvoeding en tiger mothers.
Opvoeding en ontwikkeling tussen twee culturen
Allochtone gezinnen opvoeding
Opvoeding strenger
Meer gericht op gehoorzaamheid en meer conformistisch
Sensitieve opvoeding is ideaal, maar tonen dit minder dan autochtone gezinnen
Verklaard door verschillen in SES
Door proces van acculturatie (gezinnen migreren naar andere culturele context) ontstaat een opvoedingspatroon dat elementen van
beide culturen vermengt
Toekomst
Veel kennis over pedagogische thema's bijna volledig gebaseerd op WEIRD-populaties: Western Educated Industrialized Rich
Democratic Countries
Uitdaging toekomst: meer onderzoek in niet-WEIRD-populaties
Ontwarren van invloed van cultuur, SES, demografische kenmerken op opvoeding en ontwikkeling kind
Video-observatieonderzoek in meer culturen toepassen
H7 - Universele en culturele dimensies van opvoeding en ontwikkeling 3
, H8 - Opvoedingsvoorlichting in cultuurhistorisch
perspectief
Nadenken over opvoeding zorgt voor onzeker gevoel bij opvoeders
- Minder kans om kunst van opvoeden af te kijken bij eigen ouders
- Maatschappij verandert zo snel dat opvoeding van generatie eerder niet meer passend is
- Nieuwe gezinsvormen, zoals twee ouders van hetzelfde geslacht
- Anticonceptiemiddelen maken het mogelijk om voor kind te kiezen, maakt bewuster over opvoeding
- Bemoeienis van consultatiebureaus en andere instanties maakt twijfelen
Protoprofessionalisering: met behulp van boeken en internet in meest uiteenlopende aspecten van
opvoeding verdiepen → veel verschillende adviezen
Empirisch onderzoek naar opvoedmethoden
Goede onderzoeksaanpak = RCT (randomized controlled trial) → groep deelnemers willekeurig in 2 groepen verdeeld (een groep
controle, een groep interventie) → voorkomen dat effect van interventie niet wordt veroorzaakt doordat er überhaupt aandacht aan ze
wordt besteedt (Hawthorne-effect) krijgt controlegroep nep-interventie.
Onderzoek dubbelblind uitvoeren = men weet niet of ze in controlegroep of interventiegroep zitten.
RCT in opvoedingsonderzoeken lastig:
Ouders volgen aanpak met minder overtuiging als ze het er niet mee eens zijn
Dubbelblind niet altijd mogelijk: ouders weten welke aanpak ze moeten uitvoeren en dit kan effect hebben op uitkomst
Natural competency = ouders weten globaal wat goede opvoeding inhoudt → besluiten makkelijk om aanpak te stoppen en
eigen aanpak te volgen
Ouders hebben verschillende ideeën over succes of vergeten dingen te noteren in dagboek
Voeding
Voorstanders borstvoeding: hoger IQ kind, bescherming ziekten, band tussen moeder en kind beter
Voorstanders flesvoeding: tegenwoordig zo goed dat het meer benodigde stoffen zou bevatten dan borstvoeding + minder
vervuilende stoffen, anderen kunnen ook flesvoeding geven, sneller doorslapen vd baby (weerlegd)
Geschiedenis
Moedermelk hoofddeel van voeding in eerste levensjaar, maar ook ouder kind werd nog borstvoeding gegeven (2 tot 4 jaar
borstvoeding normaal)
Zoogsters
Zoogmoeders of minnen waren normaal
Motieven: Moeder niet in staat te voeden, niet chic, economische reden, esthetische en soms seksuele (zogende vrouw mocht geen
seks hebben)
Huismin: min woont in huis (NL&DUI)
Loopmin: min komt langs voor voeding (NL&DUI)
H8 - Opvoedingsvoorlichting in cultuurhistorisch perspectief 1
opvoeding en ontwikkeling
Cultuur: patroon van gedrag, kennis en attitudes die van generatie op generatie worden doorgegeven,
en dat de ene groep van de ander onderscheidt
Developmental niche: culturele context waarin een kind opgroeit die bestaat uit materiële en sociale
kenmerken van omgeving, ideeën van ouders over opvoeding en ontwikkling van kind en gedrag van
ouders als opvoeder
Individualistische en autonome culturen: individu belangrijker dan groep. Opvoeding gericht op
bevorderen psychologische onafhankelijkheid en individuele prestaties.
Collectivistische en relatiegerichte culturen: groep belangrijker dan invididu. Opvoeding gericht op
bevorderen sociale relaties en stimuleren van gehoorzaamheid aan groepsnormen. Fysiek contact
belangijk aspect in opvoeding.
Autonome-relatiegerichte cultuur: mengvorm culturen. Van oudsher collectivistische cultuur, nu
wonen in individualistische context, mengvorm ontstaat.
Historische achtergronden
Margaret Mead: grondlegger van onderzoek naar jeugd in niet-westerse culturen.
Onderzoek naar opgroeien van kinderen in Samoa en in Papoea Nieuw Guinea → inspiratie voor andere antropologen om
specifiek naar opvoeding en ontwikkeling te kijken in onderzoeken.
Six cultures Study Jaren '60 → opvoeding, onderwijs en ontwikkeling in 6 culturen beschreven door echtpaar Whiting.
Onderzoek Mary Ainsworth → basis voor nu nog veelgebruikte concepten van gehechtheidstheorie
Jaren '90 → bestudering van cultuur en jeugd een meer zichtbaar onderdeel van pedagogische en ontwikkelingspsychologische
wetenschappen.
Cross-cultureel onderzoek naar opvoeding en ontwikkeling → richt zich op etnische minderheden in westerse landen met veel
immigratie.
Empirisch onderzoek
Eerste levensjaren: sensitiviteit en gehechtheid
Baby's veel zorg nodig voordat ze zelfstandig kunnen functioneren → van belang dat ze in nabijheid van volwassen verzorger zijn
voor voeding, verzorging, bescherming + veilige omgeving om de wereld te ontdekken
Gehechtheidstheorie Bowlby → neiging van kind om te hechten aan een of meerdere verzorgers om verzorging en bescherming
te garanderen
Sensitieve responsiviteit bevordert ontwikkeling van veilige gehechtheid van kind
Westerse culturen: sensitiviteit een vd belangrijkste voorspellers van veilige gehechtheid
H7 - Universele en culturele dimensies van opvoeding en ontwikkeling 1
, Niet-westerse culturen: sensitiviteit hangt samen met veilige gehechtheid. Meningen verdeeld: ook mensen die vinden
dat sensitiviteit teveel individualistisch is: nadruk op behoeftebevrediging van 1 kind.
Grenzen stellen en disciplineren: autoritaire en autoritatieve opvoedingsstijlen
Autoritaire opvoedingsstijl: regels stellen en verwachten dat kinderen deze zonder vragen en protest volgen
Wil van ouders is wet en overtredingen worden hardhandig gestraft
Autoritatieve opvoedingsstijl: op warme manier uitleggen over redenen verboden en geboden. Kinderen hebben enige inspraak op
regels dmv. onderhandeling.
Overtredingen met empathie en uitleg behandeld
Verwaarlozende opvoedingsstijl: overtredingen van regels in geheel niet bestraffen of daarop nauwelijks reageren
Collectivistische culturen → autoritaire opvoedingsstijlen → nadruk op gehoorzaamheid en niet op individuele autonomie
Individualistische culturele oriëntatie → autoritatieve opvoeding
Gevolgen fysiek hardhandige opvoeding (autoritair) hangen af
van culturele context waarin deze plaatsvinden:
minder negatieve gevolgen in culturen waar deze vorm van
straffen gangbaar is en veel voorkomt
in landen waar deze manier van straffen normaal is → meer
controle en voorspelbaarheid in de straffen
Effecten overal negatief op ontwikkeling, ongeacht context
Leren en presteren: van informele kennisoverdracht tot tijgermoeders
Niet overal gaan kinderen naar school: door religie bijvoorbeeld
Weinig formele scholing (niet-westerse plattelandsgebieden) : nadruk op leren door imitatie
Schoolse vaardigheden zijn niet overal meteen toe te passen, doordat dagelijks leven bestaat uit praktische vaardigheden rond
verzamelen en bereiden van voedsel en verzorging leefomgeving → ouers na doen of meehelpen met taken → kind van jongs
af aan al taken, verantwoordelijkheid breidt uit
Veel formele scholing (westen) → individuele prestaties belangrijk.
Minder ingezet voor taken als bereiden van voedsel en verzorging leefomgeving
Kind moet vooral kind kunnen zijn, geen volwassen taken hebben (individueel geluk en autonomie)
China → leer van de Confucius relevant voor veel leefgebieden → nadruk op leren en kennis, opvoedingscultuur gebrand op
concentratie, doorzettingsvermogen en ijver.
Chinese kinderen al jaren bovenaan internationale ranglijsten als het gaat om leerprestaties
H7 - Universele en culturele dimensies van opvoeding en ontwikkeling 2
, Ouders maken gebruik van psychological control → kind wordt afgewezen, gekleineerd of schuldgevoel aangepraat: tiger
mother.
Maar: weinig autoritaire opvoeding en tiger mothers.
Opvoeding en ontwikkeling tussen twee culturen
Allochtone gezinnen opvoeding
Opvoeding strenger
Meer gericht op gehoorzaamheid en meer conformistisch
Sensitieve opvoeding is ideaal, maar tonen dit minder dan autochtone gezinnen
Verklaard door verschillen in SES
Door proces van acculturatie (gezinnen migreren naar andere culturele context) ontstaat een opvoedingspatroon dat elementen van
beide culturen vermengt
Toekomst
Veel kennis over pedagogische thema's bijna volledig gebaseerd op WEIRD-populaties: Western Educated Industrialized Rich
Democratic Countries
Uitdaging toekomst: meer onderzoek in niet-WEIRD-populaties
Ontwarren van invloed van cultuur, SES, demografische kenmerken op opvoeding en ontwikkeling kind
Video-observatieonderzoek in meer culturen toepassen
H7 - Universele en culturele dimensies van opvoeding en ontwikkeling 3
, H8 - Opvoedingsvoorlichting in cultuurhistorisch
perspectief
Nadenken over opvoeding zorgt voor onzeker gevoel bij opvoeders
- Minder kans om kunst van opvoeden af te kijken bij eigen ouders
- Maatschappij verandert zo snel dat opvoeding van generatie eerder niet meer passend is
- Nieuwe gezinsvormen, zoals twee ouders van hetzelfde geslacht
- Anticonceptiemiddelen maken het mogelijk om voor kind te kiezen, maakt bewuster over opvoeding
- Bemoeienis van consultatiebureaus en andere instanties maakt twijfelen
Protoprofessionalisering: met behulp van boeken en internet in meest uiteenlopende aspecten van
opvoeding verdiepen → veel verschillende adviezen
Empirisch onderzoek naar opvoedmethoden
Goede onderzoeksaanpak = RCT (randomized controlled trial) → groep deelnemers willekeurig in 2 groepen verdeeld (een groep
controle, een groep interventie) → voorkomen dat effect van interventie niet wordt veroorzaakt doordat er überhaupt aandacht aan ze
wordt besteedt (Hawthorne-effect) krijgt controlegroep nep-interventie.
Onderzoek dubbelblind uitvoeren = men weet niet of ze in controlegroep of interventiegroep zitten.
RCT in opvoedingsonderzoeken lastig:
Ouders volgen aanpak met minder overtuiging als ze het er niet mee eens zijn
Dubbelblind niet altijd mogelijk: ouders weten welke aanpak ze moeten uitvoeren en dit kan effect hebben op uitkomst
Natural competency = ouders weten globaal wat goede opvoeding inhoudt → besluiten makkelijk om aanpak te stoppen en
eigen aanpak te volgen
Ouders hebben verschillende ideeën over succes of vergeten dingen te noteren in dagboek
Voeding
Voorstanders borstvoeding: hoger IQ kind, bescherming ziekten, band tussen moeder en kind beter
Voorstanders flesvoeding: tegenwoordig zo goed dat het meer benodigde stoffen zou bevatten dan borstvoeding + minder
vervuilende stoffen, anderen kunnen ook flesvoeding geven, sneller doorslapen vd baby (weerlegd)
Geschiedenis
Moedermelk hoofddeel van voeding in eerste levensjaar, maar ook ouder kind werd nog borstvoeding gegeven (2 tot 4 jaar
borstvoeding normaal)
Zoogsters
Zoogmoeders of minnen waren normaal
Motieven: Moeder niet in staat te voeden, niet chic, economische reden, esthetische en soms seksuele (zogende vrouw mocht geen
seks hebben)
Huismin: min woont in huis (NL&DUI)
Loopmin: min komt langs voor voeding (NL&DUI)
H8 - Opvoedingsvoorlichting in cultuurhistorisch perspectief 1
