Interpreteren, onderzoeken en theorie vormen deel 2 – P0L19B Prof. Joris Vlieghe
INLEIDING
Legenda:
Voorbeeld
Belangrijk
Ook belangrijk
Naam
Verwijzing naar film (Our Daily Bread)
Verwijzing naar practica
De drie centrale kwesties in deze cursus
- Wat maakt pedagogische wetenschappen tot wetenschap?
o Bemerk dat er een belangrijk verschil bestaat tussen pedagogie en pedagogiek (cf.
professionele opleiding orthopedagogie vs. academische opleiding pedagogische
wetenschappen).
Pedagogiek = Wetenschappelijke studie van pedagogie
o Bemerk: Elke universitair geschoolde pedagoog wordt tevens geacht een onderzoek(st)er
te zijn.
o Wat is het verschil tussen wat een pedagoog over opvoeden te zeggen heeft en wat Jan
en alleman vertelt over opvoeding? Wat doet pedagogiek verschillen van intuïtieve
kennis of meningen die mensen hebben?
- Wat is eigen aan pedagogische wetenschappen?
o Opmerking: Pedagogiek als een autonome wetenschappelijke discipline bestaat niet
overal (voorbeeld: in de Anglo-Amerikaanse context bestaan enkel education studies: het
fenomeen ‘education’ wordt dan benaderd vanuit andere disciplines).
Pedagogiek ≠ Pedagogy
Pedagogy = Manier van lesgeven, enge visie op pedagogiek, eigenlijk
alleen onderwijskunde.
o Hoe komt die kloof tussen onze manier van denken en de Angelsaksische wereld?
Wij zijn in continentaal Europa geïnspireerd door de Duitse cultuur.
Duitse context ≈ Onze eigen context
o Wat is eigen aan pedagogische wetenschappen? Wat is het verschil tussen psychologie,
sociologie etc. en pedagogische wetenschappen?
- Wat is dan een geschikt paradigma om pedagogische wetenschappen te beoefenen?
o Kernvraag: impliceert pedagogisch onderzoek noodzakelijkerwijze interpretatie?
o Wat is de meest geschikte manier om de pedagogische wetenschappen te beoefenen?
Het primaat van betekenis en interpretatie?
- De wetenschappelijkheid van een discipline wordt gewaarborgd door het gebruik van een
geschikte methode (systematische onderzoeksaanpak), of sterker door het paradigma dat wordt
gehanteerd (dat wil zeggen de ten grondslag liggende visie op wat wetenschap fundamenteel is).
- Traditioneel maakt men dat een tweedeling tussen volgende paradigma’s
o Kwalitatief vs. kwantitatief onderzoek
o Interpreteren vs. meten
AJ 2021-2022 1
,Interpreteren, onderzoeken en theorie vormen deel 2 – P0L19B Prof. Joris Vlieghe
o Verstaan vs. verklaren
- Voor sommige disciplines in de ‘keuze’ aan welke kant men staat zonneklaar (voorbeeld:
geneeskunde vs. geschiedenis), in andere gevallen is het gebruikelijk dat beide worden erkend
(voorbeeld: sociologie). Voor de pedagogische wetenschappen is dit echter niet zonder meer
duidelijk.
- Volgens een opnieuw traditionele visie moeten de pedagogische wetenschappen (minstens ten
dele) kwalitatief en interpretatief zijn, en is zij dat in haar oorsprong altijd geweest (in het
bijzonder volgens Smeyers & Smith, die zich baseren op het boek The Idea of a Social Science van
Peter Winch).
o Smeyers & Smith: Zelfs wanneer je harde cijfers gebruikt, moet je alsnog interpreteren
omdat die cijfers niet helemaal voor zichzelf spreken.
o Opmerking: Klopt historisch niet
Pedologie; experimentele pedagogiek is populair aan het begin van de 20e eeuw.
Er bestond een experimentele pedagogiek waarbij er echt experimenten
gedaan werden met kinderen
Voorbeeld: Het opdelen van een klasgroep en ze op diverse manieren
gaan behandelen en zo het effect van de ingrepen gaan meten.
- De vraag is echter of deze visie niet achterhaald is en of ze wel wenselijk is. Vandaar dat we in
deze cursus vooral aandacht besteden aan de socio-materiële wende (een bendaering die gaat
voorbij het primaat van de betekenisgeving: Bruno Latour)
o We moeten voorbij die tegenstelling gaan, het heeft geen zin om die tegenstelling te
maken.
o Socio-materiële wende: Latour probeert op een andere manier aan menswetenschappen
te doen waarbij de mens als bron van zin- en betekenisgeving niet langer centraal staat
Post-humanistische wende.
Opmerking over de notie ‘paradigma’
- Thomas Kuhn: The Structure of Scientific
Revolutions (1962)
- Het gaat niet zomaar om ‘een manier van
kijken’ naast andere manieren van kijken (dat
wil zeggen een bril die men vrijblijvend kan op-
of afzetten en waartussen men vrijblijvend kan
switchen)
o Paradigmashift gaat over een totaal
andere manier van kijken naar de
wereld. Dat komt niet alleen door het
opzetten van een andere ‘bril’, maar
men gaat anders kijken naar hoe je
kennis kunt verwerven over de
wereld/alles wat er bestaat over de werkelijkheid.
- Geheel van (soms onuitgesproken) opvattingen over wat wetenschap is: regels, procedures en
assumpties die het mogelijk maken om aan wetenschappelijk onderzoek te doen en over dit
onderzoek zinvol te communiceren.
o Men gaat anders aan wetenschap doen en volgt andere procedures etc. Er ontstaat ook
een andere fundamentele visie over wat goede wetenschap is.
- Paradigma’s wisselen elkaar af zonder dwingende intern-wetenschappelijke reden.
- Paradigma’s zijn incommensurabel
o Incommensurabel = Totaal onverzoenbaar; je kunt niet zomaar de bril afzetten en
zomaar een andere bril opzetten.
o Oftewel A, oftewel B. Er is geen positie tussenin. Geen communicatie of compromis
mogelijk tussen A en B. Een ware uitspraak in A is in B niet een onware uitspraak, maar
een betekenisloze uiting (evenveel waard als een kreet).
AJ 2021-2022 2
,Interpreteren, onderzoeken en theorie vormen deel 2 – P0L19B Prof. Joris Vlieghe
- Er bestaat volgens Kuhn daarom niet zoiets als wetenschappelijke vooruitgang.
o Je kunt niet steeds dichter bij de Waarheid en vooruitgang binnen een paradigma, het
ene paradigma is niet beter dan het andere paradigma. Je kunt perfect geloven in een
ander paradigma dan het algemeen geldende, maar dan moet je je volledig in dat
paradigma storten.
Voorbeeld: Als je in een geocentrisch beeld gelooft, zul je ook niet naar het
ziekenhuis kunnen gaan als je je been breekt, want dat past niet binnen dat
wetenschappelijke paradigma.
Inhoud en opbouw van de cursus
Keuze voor werkwoorden (interpreteren, onderzoeken en theorie vormen) in plaats van substantieven.
Wetenschapsbeoefening behelst een geheel van concrete activiteiten die een bepaalde houding van de
onderzoeker vereisen (een ‘craft’ in termen van Richard Sennetts boek over The craftsman).
Een craft is niet alleen handenarbeid, maar ook intellectuele arbeid.
Deel 1:
- De traditionele visie: het interpretatieve paradigma binnen de pedagogische wetenschappen
o Achtergronden, medicalisering van de pedagogische wetenschappen ‘Bifurcation of
Nature’
o De argumenten: Peter Winch en de noodzaak van interpretatie binnen de pedagogische
wetenschappen.
o Toepassingen, onder meer kritiek op neuro-educatief onderzoek
Deel 2:
- Voorbij de traditionele visie (en voobij de ‘bifurcation’): Wat betekent het pedagogische
wetenschappen te beofenen zonder te vertrekken van het primaat van de interpretatie (Bruno
Latour: relationele benadering, socio-materiële benadering, actor-netwerk theorie)
o Film en artistieke interventies als pedagogisch onderzoeksinstrument (cf. practicum)
o + andere, meer positievere kijk op neurowetenschap (Malabou)
Deel 3:
- Onderzoeken en theorie vormen
o Hoe gepast te reageren op het failliet van universiteits- en objectiviteitsaanpraken?
o Het ethos van de onderzoeker
o De betekenis van schrijven en denken
AJ 2021-2022 3
, Interpreteren, onderzoeken en theorie vormen deel 2 – P0L19B Prof. Joris Vlieghe
AJ 2021-2022 4
INLEIDING
Legenda:
Voorbeeld
Belangrijk
Ook belangrijk
Naam
Verwijzing naar film (Our Daily Bread)
Verwijzing naar practica
De drie centrale kwesties in deze cursus
- Wat maakt pedagogische wetenschappen tot wetenschap?
o Bemerk dat er een belangrijk verschil bestaat tussen pedagogie en pedagogiek (cf.
professionele opleiding orthopedagogie vs. academische opleiding pedagogische
wetenschappen).
Pedagogiek = Wetenschappelijke studie van pedagogie
o Bemerk: Elke universitair geschoolde pedagoog wordt tevens geacht een onderzoek(st)er
te zijn.
o Wat is het verschil tussen wat een pedagoog over opvoeden te zeggen heeft en wat Jan
en alleman vertelt over opvoeding? Wat doet pedagogiek verschillen van intuïtieve
kennis of meningen die mensen hebben?
- Wat is eigen aan pedagogische wetenschappen?
o Opmerking: Pedagogiek als een autonome wetenschappelijke discipline bestaat niet
overal (voorbeeld: in de Anglo-Amerikaanse context bestaan enkel education studies: het
fenomeen ‘education’ wordt dan benaderd vanuit andere disciplines).
Pedagogiek ≠ Pedagogy
Pedagogy = Manier van lesgeven, enge visie op pedagogiek, eigenlijk
alleen onderwijskunde.
o Hoe komt die kloof tussen onze manier van denken en de Angelsaksische wereld?
Wij zijn in continentaal Europa geïnspireerd door de Duitse cultuur.
Duitse context ≈ Onze eigen context
o Wat is eigen aan pedagogische wetenschappen? Wat is het verschil tussen psychologie,
sociologie etc. en pedagogische wetenschappen?
- Wat is dan een geschikt paradigma om pedagogische wetenschappen te beoefenen?
o Kernvraag: impliceert pedagogisch onderzoek noodzakelijkerwijze interpretatie?
o Wat is de meest geschikte manier om de pedagogische wetenschappen te beoefenen?
Het primaat van betekenis en interpretatie?
- De wetenschappelijkheid van een discipline wordt gewaarborgd door het gebruik van een
geschikte methode (systematische onderzoeksaanpak), of sterker door het paradigma dat wordt
gehanteerd (dat wil zeggen de ten grondslag liggende visie op wat wetenschap fundamenteel is).
- Traditioneel maakt men dat een tweedeling tussen volgende paradigma’s
o Kwalitatief vs. kwantitatief onderzoek
o Interpreteren vs. meten
AJ 2021-2022 1
,Interpreteren, onderzoeken en theorie vormen deel 2 – P0L19B Prof. Joris Vlieghe
o Verstaan vs. verklaren
- Voor sommige disciplines in de ‘keuze’ aan welke kant men staat zonneklaar (voorbeeld:
geneeskunde vs. geschiedenis), in andere gevallen is het gebruikelijk dat beide worden erkend
(voorbeeld: sociologie). Voor de pedagogische wetenschappen is dit echter niet zonder meer
duidelijk.
- Volgens een opnieuw traditionele visie moeten de pedagogische wetenschappen (minstens ten
dele) kwalitatief en interpretatief zijn, en is zij dat in haar oorsprong altijd geweest (in het
bijzonder volgens Smeyers & Smith, die zich baseren op het boek The Idea of a Social Science van
Peter Winch).
o Smeyers & Smith: Zelfs wanneer je harde cijfers gebruikt, moet je alsnog interpreteren
omdat die cijfers niet helemaal voor zichzelf spreken.
o Opmerking: Klopt historisch niet
Pedologie; experimentele pedagogiek is populair aan het begin van de 20e eeuw.
Er bestond een experimentele pedagogiek waarbij er echt experimenten
gedaan werden met kinderen
Voorbeeld: Het opdelen van een klasgroep en ze op diverse manieren
gaan behandelen en zo het effect van de ingrepen gaan meten.
- De vraag is echter of deze visie niet achterhaald is en of ze wel wenselijk is. Vandaar dat we in
deze cursus vooral aandacht besteden aan de socio-materiële wende (een bendaering die gaat
voorbij het primaat van de betekenisgeving: Bruno Latour)
o We moeten voorbij die tegenstelling gaan, het heeft geen zin om die tegenstelling te
maken.
o Socio-materiële wende: Latour probeert op een andere manier aan menswetenschappen
te doen waarbij de mens als bron van zin- en betekenisgeving niet langer centraal staat
Post-humanistische wende.
Opmerking over de notie ‘paradigma’
- Thomas Kuhn: The Structure of Scientific
Revolutions (1962)
- Het gaat niet zomaar om ‘een manier van
kijken’ naast andere manieren van kijken (dat
wil zeggen een bril die men vrijblijvend kan op-
of afzetten en waartussen men vrijblijvend kan
switchen)
o Paradigmashift gaat over een totaal
andere manier van kijken naar de
wereld. Dat komt niet alleen door het
opzetten van een andere ‘bril’, maar
men gaat anders kijken naar hoe je
kennis kunt verwerven over de
wereld/alles wat er bestaat over de werkelijkheid.
- Geheel van (soms onuitgesproken) opvattingen over wat wetenschap is: regels, procedures en
assumpties die het mogelijk maken om aan wetenschappelijk onderzoek te doen en over dit
onderzoek zinvol te communiceren.
o Men gaat anders aan wetenschap doen en volgt andere procedures etc. Er ontstaat ook
een andere fundamentele visie over wat goede wetenschap is.
- Paradigma’s wisselen elkaar af zonder dwingende intern-wetenschappelijke reden.
- Paradigma’s zijn incommensurabel
o Incommensurabel = Totaal onverzoenbaar; je kunt niet zomaar de bril afzetten en
zomaar een andere bril opzetten.
o Oftewel A, oftewel B. Er is geen positie tussenin. Geen communicatie of compromis
mogelijk tussen A en B. Een ware uitspraak in A is in B niet een onware uitspraak, maar
een betekenisloze uiting (evenveel waard als een kreet).
AJ 2021-2022 2
,Interpreteren, onderzoeken en theorie vormen deel 2 – P0L19B Prof. Joris Vlieghe
- Er bestaat volgens Kuhn daarom niet zoiets als wetenschappelijke vooruitgang.
o Je kunt niet steeds dichter bij de Waarheid en vooruitgang binnen een paradigma, het
ene paradigma is niet beter dan het andere paradigma. Je kunt perfect geloven in een
ander paradigma dan het algemeen geldende, maar dan moet je je volledig in dat
paradigma storten.
Voorbeeld: Als je in een geocentrisch beeld gelooft, zul je ook niet naar het
ziekenhuis kunnen gaan als je je been breekt, want dat past niet binnen dat
wetenschappelijke paradigma.
Inhoud en opbouw van de cursus
Keuze voor werkwoorden (interpreteren, onderzoeken en theorie vormen) in plaats van substantieven.
Wetenschapsbeoefening behelst een geheel van concrete activiteiten die een bepaalde houding van de
onderzoeker vereisen (een ‘craft’ in termen van Richard Sennetts boek over The craftsman).
Een craft is niet alleen handenarbeid, maar ook intellectuele arbeid.
Deel 1:
- De traditionele visie: het interpretatieve paradigma binnen de pedagogische wetenschappen
o Achtergronden, medicalisering van de pedagogische wetenschappen ‘Bifurcation of
Nature’
o De argumenten: Peter Winch en de noodzaak van interpretatie binnen de pedagogische
wetenschappen.
o Toepassingen, onder meer kritiek op neuro-educatief onderzoek
Deel 2:
- Voorbij de traditionele visie (en voobij de ‘bifurcation’): Wat betekent het pedagogische
wetenschappen te beofenen zonder te vertrekken van het primaat van de interpretatie (Bruno
Latour: relationele benadering, socio-materiële benadering, actor-netwerk theorie)
o Film en artistieke interventies als pedagogisch onderzoeksinstrument (cf. practicum)
o + andere, meer positievere kijk op neurowetenschap (Malabou)
Deel 3:
- Onderzoeken en theorie vormen
o Hoe gepast te reageren op het failliet van universiteits- en objectiviteitsaanpraken?
o Het ethos van de onderzoeker
o De betekenis van schrijven en denken
AJ 2021-2022 3
, Interpreteren, onderzoeken en theorie vormen deel 2 – P0L19B Prof. Joris Vlieghe
AJ 2021-2022 4
