Hoofdstuk 1 : Bouwstenen van een discipline en
een praktijk
3. Communicatiemodellen
Wat is een model? een bewust gesimplificeerde beschrijving in grafische vorm van een deel van
de werkelijkheid.
- Het model geeft de belangrijke elementen van een structuur of proces weer, alsook de
relatie tussen deze elementen of variabelen
- Communicatiemodellen zijn selectieve, maar systematische weergave ven het dynamische
proces van (massa) communicatie
- Gesimplificeerde beschrijving via reductie van de complexiteit van het communicatieproces
Er zijn voordelen:
- Een model oefent een organiserende functie uit: het ordent en legt verbanden tussen
systemen en probeert zoveel mogelijk kernonderdelen te ordenen en coherentie te
scheppen in hun complexiteit
- Het oefent ook een heuristische functie: een model kan helpen verklaren door de gebruiker
te gidsen naar sleutelelementen van een proces of systeem
- Modellen zijn een ondersteuning bij het formuleren van onderzoeksvragen en hypothesen.
Ze amen het mogelijk het resultaat in kaart te brengen en te voorspellen
Modellen hebben ook nadelen en worden bekritiseerd:
- Simplificering van een in de realiteit complex proces
- Het buitenbeschouwing laten van andere onderdelen van die realiteit kan beperkend,
verwarrend of verblindend werken
Verscheidene auteurs werken meer aan de ontwikkeling van de communicatiewetenschappen.
Latere auteurs vulden dan aan, bekritiseerde of presenteerden een alternatief.
Er zijn 2 generaties communicatiemodellen en daar is er ook een grote evolutie in:
- Lineaire modellen – transmissie van informatie
- Circulaire / procesmodellen – uitwisseling tussen zender en ontvanger: informatieoverdracht
én betekeniscreatie
Meer aandacht voor bijvoorbeeld feedback en feedforward
,3.1 Communicatiemodel van Lasswell (1948)
Dit is het eerst erkende communicatiemodel in de communicatiewetenschappen
- Het is een primair model
- Het is bijzonder eenvoudig/simplistisch, maar kan toch dienen om verschillende vormen van
communicatieprocessen voor te stellen
- Het is bruikbaar om verschillende elementen van het communicatieproces van elkaar te
onderscheiden
Dit model werd fel bekritiseerd:
- Communicatieproces begint duidelijk bij de zender
- Het is zeer lineair en monocausaal/functionalistisch (perfect van zender tot ontvanger)
- Er is geen aandacht voor selectie
- Klemtoon op het effect ligt bij de zender. De ontvanger heeft geen actieve rol in dit model
- Men negeert het feedbackproces (unilateraal). Houdt geen rekening met mogelijke storing
Men gaat aan dit model verder werken
3.2 Communicatiemodel van Shannon en Weaver
(1949)
Dit model beschrijft in eerste instantie het technische karakter van het communicatieproces.
Shannon en Weaver wilde het communicatieproces van de telefonie op de kaart brengen en voor
stellen.
Om dit te realiseren moeten ze allereerst de mogelijke problemen identificeren en situeren. Er
konden zich problemen voordoen op:
- Technisch niveau: Hoe accuraat kunnen communicatiesymbolen getransfereerd worden
- Semantisch niveau: Hoe precies de verzonden symbolen een gewenste betekenis
overbrengen
, - Niveau van effectiviteit: Hoe effectief de ontvanger betekenis ingrijpt op wenselijk gedrag
Het heeft een minimalistische voorstelling en in dit model ligt de nadruk op het medium en het
niveau van technische problemen.
Dit model en het model van Lasswell vormde de basis voor andere modellen. Ze werden gebruikt om
sociale communicatie te begrijpen.
Nieuw aan dit model is de introductie van het begrip noice of ruis. Net als een technische storing
tijdens een telefoongesprek.
Ook hier werd veel kritiek gegeven:
- Reduceren van de complexiteit van zo’n formalistische technische model
- Onvolledig, statistisch en lineair
- Eenrichtingsproces
- Geen rekening gehouden met de betekenis van de boodschap
- Geen rekening gehouden met selectieprocessen
- Enkel de communicator is een actieve participant
- Geen feedback
Hoewel het model fel bekritiseerd werd, is dit een zeer belangrijk model geweest door de elementen
medium en kanaal
3.3 Balansmodel of ABX-model van Newcomb (1953)
Dit is het eerste model van de tweede generatie
Het ABX-model of coöriëntatiesysteem is een eenvoudige
weergave van de dynamiek van het communicatieproces tussen
twee actoren (A en B, die zowel als communicator en ontvanger
figureren)
en is vooral belangrijk geweest voor de ontwikkeling van
theorieën in verband met attitudeverandering (dat is de
oriëntatie ten aanzien van een bepaald topic X)
Mensen communiceren om onderlinge relatiepatronen in balans
te brengen en dus continu op zoek zijn naar balans
Psychologisch perspectief van de communicatie: consonantie/dissonantie en attitudeverandering.
Centraal staat ook de rol van het sociale en/of maatschappelijke verhouding
Het is minder gericht op technische aspecten van informatietransmissie
Informatieoverdracht staat hier in verhouding tot oriëntatie en is noodzakelijk om evenwicht sociale
relaties in stand te houden
Vb: A is de roker, B is de niet-roker en X is het rookgedrag. Het zorgt voor frictie door het feit dat A
rookt, maar communicatie helpt om dit te regelen en evenwicht te creëren.
, 3.4 Communicatiemodel van Schramm (1954)
Een dynamisch interactief communicatieproces tussen minstens twee actieve deelnemers van dat
proces (=interpersoonlijke communicatie). Ook relevant geworden voor vormen van
massacommunicatie
Communicatie is wederkerig door feedback. Deelnemers nemen de rol van zowel communicator als
ontvanger
Er is een verdere uitdieping van ruis met aandacht voor semantische ruis (communicatoren elkaar
moeilijk verstaan en boodschappen verschillend interpreteren)
Niet lineair meer, maar circulair communicatieproces. De communicator (encodeur) verstuurt
boodschappen die op hun beurt geïnterpreteerd worden door de ontvanger (decodeur) en vice versa
want het proces van interpretatie wordt beschouwd als een constant en eindeloos proces
Communicatie verloopt soms stroef, men moet heen en weer gaan om dit beter te laten
verlopen
Verschillend psychologisch referentiekader maar is wel van uitermate belangrijk. Er is inclusie van
wederzijdse attitudes, context en setting, cultuur en normen
Invloed door context, normen, … (verschillende culturen, …)
Semantische ruis
een praktijk
3. Communicatiemodellen
Wat is een model? een bewust gesimplificeerde beschrijving in grafische vorm van een deel van
de werkelijkheid.
- Het model geeft de belangrijke elementen van een structuur of proces weer, alsook de
relatie tussen deze elementen of variabelen
- Communicatiemodellen zijn selectieve, maar systematische weergave ven het dynamische
proces van (massa) communicatie
- Gesimplificeerde beschrijving via reductie van de complexiteit van het communicatieproces
Er zijn voordelen:
- Een model oefent een organiserende functie uit: het ordent en legt verbanden tussen
systemen en probeert zoveel mogelijk kernonderdelen te ordenen en coherentie te
scheppen in hun complexiteit
- Het oefent ook een heuristische functie: een model kan helpen verklaren door de gebruiker
te gidsen naar sleutelelementen van een proces of systeem
- Modellen zijn een ondersteuning bij het formuleren van onderzoeksvragen en hypothesen.
Ze amen het mogelijk het resultaat in kaart te brengen en te voorspellen
Modellen hebben ook nadelen en worden bekritiseerd:
- Simplificering van een in de realiteit complex proces
- Het buitenbeschouwing laten van andere onderdelen van die realiteit kan beperkend,
verwarrend of verblindend werken
Verscheidene auteurs werken meer aan de ontwikkeling van de communicatiewetenschappen.
Latere auteurs vulden dan aan, bekritiseerde of presenteerden een alternatief.
Er zijn 2 generaties communicatiemodellen en daar is er ook een grote evolutie in:
- Lineaire modellen – transmissie van informatie
- Circulaire / procesmodellen – uitwisseling tussen zender en ontvanger: informatieoverdracht
én betekeniscreatie
Meer aandacht voor bijvoorbeeld feedback en feedforward
,3.1 Communicatiemodel van Lasswell (1948)
Dit is het eerst erkende communicatiemodel in de communicatiewetenschappen
- Het is een primair model
- Het is bijzonder eenvoudig/simplistisch, maar kan toch dienen om verschillende vormen van
communicatieprocessen voor te stellen
- Het is bruikbaar om verschillende elementen van het communicatieproces van elkaar te
onderscheiden
Dit model werd fel bekritiseerd:
- Communicatieproces begint duidelijk bij de zender
- Het is zeer lineair en monocausaal/functionalistisch (perfect van zender tot ontvanger)
- Er is geen aandacht voor selectie
- Klemtoon op het effect ligt bij de zender. De ontvanger heeft geen actieve rol in dit model
- Men negeert het feedbackproces (unilateraal). Houdt geen rekening met mogelijke storing
Men gaat aan dit model verder werken
3.2 Communicatiemodel van Shannon en Weaver
(1949)
Dit model beschrijft in eerste instantie het technische karakter van het communicatieproces.
Shannon en Weaver wilde het communicatieproces van de telefonie op de kaart brengen en voor
stellen.
Om dit te realiseren moeten ze allereerst de mogelijke problemen identificeren en situeren. Er
konden zich problemen voordoen op:
- Technisch niveau: Hoe accuraat kunnen communicatiesymbolen getransfereerd worden
- Semantisch niveau: Hoe precies de verzonden symbolen een gewenste betekenis
overbrengen
, - Niveau van effectiviteit: Hoe effectief de ontvanger betekenis ingrijpt op wenselijk gedrag
Het heeft een minimalistische voorstelling en in dit model ligt de nadruk op het medium en het
niveau van technische problemen.
Dit model en het model van Lasswell vormde de basis voor andere modellen. Ze werden gebruikt om
sociale communicatie te begrijpen.
Nieuw aan dit model is de introductie van het begrip noice of ruis. Net als een technische storing
tijdens een telefoongesprek.
Ook hier werd veel kritiek gegeven:
- Reduceren van de complexiteit van zo’n formalistische technische model
- Onvolledig, statistisch en lineair
- Eenrichtingsproces
- Geen rekening gehouden met de betekenis van de boodschap
- Geen rekening gehouden met selectieprocessen
- Enkel de communicator is een actieve participant
- Geen feedback
Hoewel het model fel bekritiseerd werd, is dit een zeer belangrijk model geweest door de elementen
medium en kanaal
3.3 Balansmodel of ABX-model van Newcomb (1953)
Dit is het eerste model van de tweede generatie
Het ABX-model of coöriëntatiesysteem is een eenvoudige
weergave van de dynamiek van het communicatieproces tussen
twee actoren (A en B, die zowel als communicator en ontvanger
figureren)
en is vooral belangrijk geweest voor de ontwikkeling van
theorieën in verband met attitudeverandering (dat is de
oriëntatie ten aanzien van een bepaald topic X)
Mensen communiceren om onderlinge relatiepatronen in balans
te brengen en dus continu op zoek zijn naar balans
Psychologisch perspectief van de communicatie: consonantie/dissonantie en attitudeverandering.
Centraal staat ook de rol van het sociale en/of maatschappelijke verhouding
Het is minder gericht op technische aspecten van informatietransmissie
Informatieoverdracht staat hier in verhouding tot oriëntatie en is noodzakelijk om evenwicht sociale
relaties in stand te houden
Vb: A is de roker, B is de niet-roker en X is het rookgedrag. Het zorgt voor frictie door het feit dat A
rookt, maar communicatie helpt om dit te regelen en evenwicht te creëren.
, 3.4 Communicatiemodel van Schramm (1954)
Een dynamisch interactief communicatieproces tussen minstens twee actieve deelnemers van dat
proces (=interpersoonlijke communicatie). Ook relevant geworden voor vormen van
massacommunicatie
Communicatie is wederkerig door feedback. Deelnemers nemen de rol van zowel communicator als
ontvanger
Er is een verdere uitdieping van ruis met aandacht voor semantische ruis (communicatoren elkaar
moeilijk verstaan en boodschappen verschillend interpreteren)
Niet lineair meer, maar circulair communicatieproces. De communicator (encodeur) verstuurt
boodschappen die op hun beurt geïnterpreteerd worden door de ontvanger (decodeur) en vice versa
want het proces van interpretatie wordt beschouwd als een constant en eindeloos proces
Communicatie verloopt soms stroef, men moet heen en weer gaan om dit beter te laten
verlopen
Verschillend psychologisch referentiekader maar is wel van uitermate belangrijk. Er is inclusie van
wederzijdse attitudes, context en setting, cultuur en normen
Invloed door context, normen, … (verschillende culturen, …)
Semantische ruis
