METHODEN VAN
COMMUNICATIEONDERZOEK
1
,Inhoudsopgave
HOOFDSTUK 1: BASIS WAT IS COMMUNICATIEONDERZOEK ................................................................................................4
HOOFDSTUK 2: KWALITATIEVE INHOUDSANALYSE ...............................................................................................................9
HOOFDSTUK 3: KWANTITATIEVE INHOUDSANALYSE ..........................................................................................................19
HOOFDSTUK 5: EXPERIMENTEN ..........................................................................................................................................32
HOOFDSTUK 6: KWALITATIEF INTERVIEW EN FOCUSGROEPEN ..........................................................................................44
HOOFDSTUK 7: SURVEY EN DAGBOEKONDERZOEK.............................................................................................................55
HOOFDSTUK 8: DISCOURSANALYSE .....................................................................................................................................67
HOOFDSTUK 9: NETWERKANALYSE .....................................................................................................................................78
HOOFDSTUK 10: DIGITALE ETNOGRAFIE .............................................................................................................................87
HOOFDSTUK 11: HERHALINGSLES EN EXAMENINFORMATIE ..............................................................................................98
2
,INLEIDING
VOORBEELD: Onderzoeksvraag: wat zijn de effecten van Covid-19 nieuws op Antwerpse studenten?
Methode: experiment
● Voordeel: causaliteit vaststellen (oorzakelijk gevolg)
● Nadeel: kunstmatige setting
● Aan welk nieuws worden de studenten blootgesteld? STIMULUS MATERIAAL BEPALEN
● Op welke uitkomsten verwacht je effect? KENNIS? TWIJFEL? ONLINE SHARING?
● Analyse van data? ANOVA
Methode: survey
● Voordeel: niets manipuleren, werken met vragenlijst dus gewoon ondervragen
● Nadeel: validiteit van je data
● Aan welk nieuws worden de studenten blootgesteld? Vragen over ‘welke kranten lees je?’ ‘Hoeveel aandacht covid nieuws?
● Op welke uitkomsten verwacht je effect? Kennis? Twijfel? Online sharing?
● Analyse van data: correlaties; regressies
Methode: inhoudsanalyse
● Voordeel: naar de bibliotheek gaan
● Nadeel: je weet niet of je het effect kan aantonen, codeboek ontwikkelen
● Aan welk nieuws worden de studenten blootgesteld? Nieuwsberichten downloaden uit database
● Op welke uitkomsten verwacht je effect? ONLINE SHARING? Twitter of facebook data downloaden
● Codeboeken ontwikkelen voor inhoudsanalyses
Methode: literatuurstudie
● Nadeel: soms helemaal geen literatuur over te vinden
● Aan welk nieuws worden de studenten blootgesteld? (Systematisch) wetenschappelijke literatuur downloaden
● Op welke uitkomsten verwacht je effect? Afhankelijk van hoeveelheid literatuur die je vindt
● Codeboeken ontwikkelen voor coderingen van artikelen; inclusie/exclusiecriteria bepalen
Je keuze voor een methode bepaalt:
1) De vervolgstappen die je moet nemen
2) Wat je wel kunt beantwoorden
3) Maar ook wat je niet kunt beantwoorden
Belangrijk: bewust zijn van implicaties van keuze:
● Sterktes en zwaktes van gekozen methode
● Wat ziet methode wel en niet? (bv. micro/ macro)
Elke methode vorm ingreep in werkelijkheid
● Selectieve observatie
● Vaak data creëren
● Specifieke werkelijkheid onderzoeken
3
,HOOFDSTUK 1: BASIS WAT IS COMMUNICATIEONDERZOEK
Introductie
Netlog
● Heel tekstueel gebaseerd
● Gericht op: “wie is er geïnteresseerd in mij”, “wie kijkt naar mijn account”, …
● Heel ander commercieel model dan Facebook - niet gericht op data en gepersonaliseerde advertenties maar op brand take-overs
van je profiel
Als mensen de mogelijkheid krijgen om aan zelfrepresentatie te doen kunnen ze dus ook agency claimen en aan sterkere zelfontplooiing
doen als het gaat over gendersexuele-identiteit.
Wat “bewijzen” deze zelf representaties?
● Sexualization?
● Objectification?
→ Dit onderzoek maakte duidelijk dat we ongerust moeten zijn. Er werden bepaalde linken gevonden
waar men argumenteerde dat de mediacultuur die wij vandaag voorgesteld krijgen in beelden vrij
geseksualiseerd is. Vooral meisjes/ vrouwen worden op een bepaalde manier verbeeld. Vaak weinig
onthullend.
Het argument was: het zou een relatie hebben tot hoe zij zich ook zelf voorstellen op die sociale
netwerksites, en dat heeft mogelijke consequenties rond bv. social grooming.
Social grooming = waarbij een minderjarig meisje/ jongen bijvoorbeeld benaderd wordt door iemand die veel ouder is en zichzelf op een
hele andere manier voordoet.
Het is heel moeilijk om deze foto’s zomaar te interpreteren als verregaande sexulasatie of alsof dat het meisje zichzelf tot een problematisch
seksueel object naar voor brengt.
Er werd een steeds groter wordende complexiteit gevonden naarmate het onderzoek vorderde. Wanneer er met het meisje zelf in conversatie
werd gegaan sprak zij nooit over seksualiteit of het verleiden van X of Y. Zij sprak over een videoclip die zij heel interessant vond en die ze wou
nabootsen.
Het meisje doet hier aan een vorm van creatieve zelfexpressie, zij maken populaire mediacultuur. Het zijn mediapraktijken die gebaseerd zijn
op zaken zoals performativiteit, intertekstualiteit, … Ze verwijzen constant naar wat zij zien in populaire cultuur om betekenis te geven aan
hun eigen identiteit.
Onderzoek Sander De Ridder - dating apps Londen
Het gaat bijna niet om het direct vinden van liefde of seks, het gaat erom dat je weet dat er altijd iemand beschikbaar is op die mobiele dating
app om daar mee te praten. Langs de andere kant zorgen de mobiele dating apps voor een grote psychologische druk of complexiteit in het
dagelijkse leven van mensen omdat er vandaag de dag geen liefde, relatie, seks, … meer gevonden kan worden zonder mobiele dating apps.
We zijn er voor een stuk afhankelijk van.
4
,Onderzoek Sander De Ridder - hoe digitale platformen een platform economie hebben gecreëerd met een bestaand winstmodel met het
cultiveren van een bepaalde reputatie
Als je je goede reputatie naar voor schuift op sociale media dan zal je populair worden. Heel de reputatie cultuur legt een bepaalde druk op
jongeren.
Onderzoek: fictieve Instagram Pagina's maken met een goede en een slechte reputatie
→ Het is heel bijzonder om mét jongeren een onderzoek te doen. Als onderzoeker neem je een bepaalde positie in: je gaat samen met hen
proberen tot een bepaalde theoretische positie te komen van reputatie.
Onderzoek?
A certain look comes over the faces of some of my students when they hear the word research. Their eyes glaze over, and their faces take on a
pained expression as if they had a migraine or a bad stomachache. They see the required course on research as an ordeal they must survive
before being allowed to take the courses they want and go on to live a normal life.
“Curiosity” door Simonas Gutautas - twee kindjes die kijken door gaatjes wat zich achter de muur bevindt.
● Nieuwsgierigheid is dé sleutel tot goed onderzoek!!
● Kinderen worden geboren met heel veel nieuwsgierigheid en stappen bijzonder nieuwsgierig in de wereld
● Een onderzoekende houding is kinderlijk
Iedereen onderzoeker?
● Onderzoek/ research (eng)/ chercher (fr)/ zoeken
● Algemeen betekent onderzoek het zoeken naar informatie over iets
● Je onderzoekt veel meer dan dat je denkt
○ Welke telefoon koop ik?
○ Wat is gezond om te eten?
○ Is deze Netflix serie iets voor mij?
○ Waar gaat dit conflict over?
Wetenschappelijk onderzoek is anders dan dagelijks onderzoek
● Meer systematisch
● Meer gebaseerd op feiten dan op een bepaald buikgevoel
● Meer voorzichtig
● Meer focus op juistheid en waarachtigheid
● Getallen en statistieken als deel van wetenschappelijk onderzoek?
● → Niet noodzakelijk (cf. historisch onderzoek binnen de literaire studies vs. econometrie)
5
, Everyday Research Scholarly Research
● Intuitive ● Theory based
● Common sense ● Structured
● Casual ● Systematic
● Spur of the moment ● Planned
● Selective (often) ● Objective
● Magical thinking ● Scientific thinking
● Flawed thinking at times ● Logical to the extent possible
● Focus is personal decisions ● Focus on knowledge about reality
→ Objectief is moeilijk: wetenschappelijk onderzoek zou altijd objectief zijn, maar is dat wel zo? Ook wetenschappers vertrekken altijd vanuit
een bepaalde positie. Bepaalde methodes zijn dan ook gericht om zoveel mogelijk van die eigen positie uit te schakelen.
Onderzoek binnen de communicatiewetenschappen is multidisciplinair
2 grote stromingen binnen communicatiewetenschappelijk onderzoek (zie Deuze, 2011):
1) Geesteswetenschappelijke georiënteerde studie van media en communicatie
● Link met discipline die producten van menselijke cultuur analyseren/ onderzoeken en begrijpen zoals taal,
kunstgeschiedenis literatuur, geschiedenis, filosofie, etc.
● Bv. mediastudies, cultural studies en de studie van populaire cultuur
○ Onderzoekt alles van art house cinema en fictie tot strips, televisie, films, muziek, digitale media en het
dagelijks leven
○ Baseren hun analyses meestal op de concepten, ideeën en theorieën van filosofen, psychologen, sociale
wetenschappers, linguïsten, en anderen
○ Vaak kwalitatief onderzoek
2) Sociaalwetenschappelijk georiënteerde studie van media en communicatie
● Link met disciplines die menselijk gedrag analyseren, begrijpen en voorspellen zoals sociologie, psychologie,
politicologie, …
● Bv. media-effect onderzoek, strategische communicatie
○ Onderzoekt invloed en effecten van media en communicatie op gedrag van mensen en de maatschappij
(positieve en/of negatieve)
○ Baseren hun analyses meestal op de concepten, ideeën en theorieën van sociale wetenschappers en
(experimentele) psychologie
○ Vaak kwantitatief onderzoek
→ Deze stromingen zijn geen strikte scheiding, er is veel interdisciplinair onderzoek!
→ Digitale methodes zijn steeds belangrijker in de twee tradities
6
COMMUNICATIEONDERZOEK
1
,Inhoudsopgave
HOOFDSTUK 1: BASIS WAT IS COMMUNICATIEONDERZOEK ................................................................................................4
HOOFDSTUK 2: KWALITATIEVE INHOUDSANALYSE ...............................................................................................................9
HOOFDSTUK 3: KWANTITATIEVE INHOUDSANALYSE ..........................................................................................................19
HOOFDSTUK 5: EXPERIMENTEN ..........................................................................................................................................32
HOOFDSTUK 6: KWALITATIEF INTERVIEW EN FOCUSGROEPEN ..........................................................................................44
HOOFDSTUK 7: SURVEY EN DAGBOEKONDERZOEK.............................................................................................................55
HOOFDSTUK 8: DISCOURSANALYSE .....................................................................................................................................67
HOOFDSTUK 9: NETWERKANALYSE .....................................................................................................................................78
HOOFDSTUK 10: DIGITALE ETNOGRAFIE .............................................................................................................................87
HOOFDSTUK 11: HERHALINGSLES EN EXAMENINFORMATIE ..............................................................................................98
2
,INLEIDING
VOORBEELD: Onderzoeksvraag: wat zijn de effecten van Covid-19 nieuws op Antwerpse studenten?
Methode: experiment
● Voordeel: causaliteit vaststellen (oorzakelijk gevolg)
● Nadeel: kunstmatige setting
● Aan welk nieuws worden de studenten blootgesteld? STIMULUS MATERIAAL BEPALEN
● Op welke uitkomsten verwacht je effect? KENNIS? TWIJFEL? ONLINE SHARING?
● Analyse van data? ANOVA
Methode: survey
● Voordeel: niets manipuleren, werken met vragenlijst dus gewoon ondervragen
● Nadeel: validiteit van je data
● Aan welk nieuws worden de studenten blootgesteld? Vragen over ‘welke kranten lees je?’ ‘Hoeveel aandacht covid nieuws?
● Op welke uitkomsten verwacht je effect? Kennis? Twijfel? Online sharing?
● Analyse van data: correlaties; regressies
Methode: inhoudsanalyse
● Voordeel: naar de bibliotheek gaan
● Nadeel: je weet niet of je het effect kan aantonen, codeboek ontwikkelen
● Aan welk nieuws worden de studenten blootgesteld? Nieuwsberichten downloaden uit database
● Op welke uitkomsten verwacht je effect? ONLINE SHARING? Twitter of facebook data downloaden
● Codeboeken ontwikkelen voor inhoudsanalyses
Methode: literatuurstudie
● Nadeel: soms helemaal geen literatuur over te vinden
● Aan welk nieuws worden de studenten blootgesteld? (Systematisch) wetenschappelijke literatuur downloaden
● Op welke uitkomsten verwacht je effect? Afhankelijk van hoeveelheid literatuur die je vindt
● Codeboeken ontwikkelen voor coderingen van artikelen; inclusie/exclusiecriteria bepalen
Je keuze voor een methode bepaalt:
1) De vervolgstappen die je moet nemen
2) Wat je wel kunt beantwoorden
3) Maar ook wat je niet kunt beantwoorden
Belangrijk: bewust zijn van implicaties van keuze:
● Sterktes en zwaktes van gekozen methode
● Wat ziet methode wel en niet? (bv. micro/ macro)
Elke methode vorm ingreep in werkelijkheid
● Selectieve observatie
● Vaak data creëren
● Specifieke werkelijkheid onderzoeken
3
,HOOFDSTUK 1: BASIS WAT IS COMMUNICATIEONDERZOEK
Introductie
Netlog
● Heel tekstueel gebaseerd
● Gericht op: “wie is er geïnteresseerd in mij”, “wie kijkt naar mijn account”, …
● Heel ander commercieel model dan Facebook - niet gericht op data en gepersonaliseerde advertenties maar op brand take-overs
van je profiel
Als mensen de mogelijkheid krijgen om aan zelfrepresentatie te doen kunnen ze dus ook agency claimen en aan sterkere zelfontplooiing
doen als het gaat over gendersexuele-identiteit.
Wat “bewijzen” deze zelf representaties?
● Sexualization?
● Objectification?
→ Dit onderzoek maakte duidelijk dat we ongerust moeten zijn. Er werden bepaalde linken gevonden
waar men argumenteerde dat de mediacultuur die wij vandaag voorgesteld krijgen in beelden vrij
geseksualiseerd is. Vooral meisjes/ vrouwen worden op een bepaalde manier verbeeld. Vaak weinig
onthullend.
Het argument was: het zou een relatie hebben tot hoe zij zich ook zelf voorstellen op die sociale
netwerksites, en dat heeft mogelijke consequenties rond bv. social grooming.
Social grooming = waarbij een minderjarig meisje/ jongen bijvoorbeeld benaderd wordt door iemand die veel ouder is en zichzelf op een
hele andere manier voordoet.
Het is heel moeilijk om deze foto’s zomaar te interpreteren als verregaande sexulasatie of alsof dat het meisje zichzelf tot een problematisch
seksueel object naar voor brengt.
Er werd een steeds groter wordende complexiteit gevonden naarmate het onderzoek vorderde. Wanneer er met het meisje zelf in conversatie
werd gegaan sprak zij nooit over seksualiteit of het verleiden van X of Y. Zij sprak over een videoclip die zij heel interessant vond en die ze wou
nabootsen.
Het meisje doet hier aan een vorm van creatieve zelfexpressie, zij maken populaire mediacultuur. Het zijn mediapraktijken die gebaseerd zijn
op zaken zoals performativiteit, intertekstualiteit, … Ze verwijzen constant naar wat zij zien in populaire cultuur om betekenis te geven aan
hun eigen identiteit.
Onderzoek Sander De Ridder - dating apps Londen
Het gaat bijna niet om het direct vinden van liefde of seks, het gaat erom dat je weet dat er altijd iemand beschikbaar is op die mobiele dating
app om daar mee te praten. Langs de andere kant zorgen de mobiele dating apps voor een grote psychologische druk of complexiteit in het
dagelijkse leven van mensen omdat er vandaag de dag geen liefde, relatie, seks, … meer gevonden kan worden zonder mobiele dating apps.
We zijn er voor een stuk afhankelijk van.
4
,Onderzoek Sander De Ridder - hoe digitale platformen een platform economie hebben gecreëerd met een bestaand winstmodel met het
cultiveren van een bepaalde reputatie
Als je je goede reputatie naar voor schuift op sociale media dan zal je populair worden. Heel de reputatie cultuur legt een bepaalde druk op
jongeren.
Onderzoek: fictieve Instagram Pagina's maken met een goede en een slechte reputatie
→ Het is heel bijzonder om mét jongeren een onderzoek te doen. Als onderzoeker neem je een bepaalde positie in: je gaat samen met hen
proberen tot een bepaalde theoretische positie te komen van reputatie.
Onderzoek?
A certain look comes over the faces of some of my students when they hear the word research. Their eyes glaze over, and their faces take on a
pained expression as if they had a migraine or a bad stomachache. They see the required course on research as an ordeal they must survive
before being allowed to take the courses they want and go on to live a normal life.
“Curiosity” door Simonas Gutautas - twee kindjes die kijken door gaatjes wat zich achter de muur bevindt.
● Nieuwsgierigheid is dé sleutel tot goed onderzoek!!
● Kinderen worden geboren met heel veel nieuwsgierigheid en stappen bijzonder nieuwsgierig in de wereld
● Een onderzoekende houding is kinderlijk
Iedereen onderzoeker?
● Onderzoek/ research (eng)/ chercher (fr)/ zoeken
● Algemeen betekent onderzoek het zoeken naar informatie over iets
● Je onderzoekt veel meer dan dat je denkt
○ Welke telefoon koop ik?
○ Wat is gezond om te eten?
○ Is deze Netflix serie iets voor mij?
○ Waar gaat dit conflict over?
Wetenschappelijk onderzoek is anders dan dagelijks onderzoek
● Meer systematisch
● Meer gebaseerd op feiten dan op een bepaald buikgevoel
● Meer voorzichtig
● Meer focus op juistheid en waarachtigheid
● Getallen en statistieken als deel van wetenschappelijk onderzoek?
● → Niet noodzakelijk (cf. historisch onderzoek binnen de literaire studies vs. econometrie)
5
, Everyday Research Scholarly Research
● Intuitive ● Theory based
● Common sense ● Structured
● Casual ● Systematic
● Spur of the moment ● Planned
● Selective (often) ● Objective
● Magical thinking ● Scientific thinking
● Flawed thinking at times ● Logical to the extent possible
● Focus is personal decisions ● Focus on knowledge about reality
→ Objectief is moeilijk: wetenschappelijk onderzoek zou altijd objectief zijn, maar is dat wel zo? Ook wetenschappers vertrekken altijd vanuit
een bepaalde positie. Bepaalde methodes zijn dan ook gericht om zoveel mogelijk van die eigen positie uit te schakelen.
Onderzoek binnen de communicatiewetenschappen is multidisciplinair
2 grote stromingen binnen communicatiewetenschappelijk onderzoek (zie Deuze, 2011):
1) Geesteswetenschappelijke georiënteerde studie van media en communicatie
● Link met discipline die producten van menselijke cultuur analyseren/ onderzoeken en begrijpen zoals taal,
kunstgeschiedenis literatuur, geschiedenis, filosofie, etc.
● Bv. mediastudies, cultural studies en de studie van populaire cultuur
○ Onderzoekt alles van art house cinema en fictie tot strips, televisie, films, muziek, digitale media en het
dagelijks leven
○ Baseren hun analyses meestal op de concepten, ideeën en theorieën van filosofen, psychologen, sociale
wetenschappers, linguïsten, en anderen
○ Vaak kwalitatief onderzoek
2) Sociaalwetenschappelijk georiënteerde studie van media en communicatie
● Link met disciplines die menselijk gedrag analyseren, begrijpen en voorspellen zoals sociologie, psychologie,
politicologie, …
● Bv. media-effect onderzoek, strategische communicatie
○ Onderzoekt invloed en effecten van media en communicatie op gedrag van mensen en de maatschappij
(positieve en/of negatieve)
○ Baseren hun analyses meestal op de concepten, ideeën en theorieën van sociale wetenschappers en
(experimentele) psychologie
○ Vaak kwantitatief onderzoek
→ Deze stromingen zijn geen strikte scheiding, er is veel interdisciplinair onderzoek!
→ Digitale methodes zijn steeds belangrijker in de twee tradities
6
