Samenvatting Taalkunde voor de tweede fase van het VWO

Samenvatting boek: Taalkunde voor de tweede fase van
het vwo
Hoofdstuk 1: Taal en communicatie

1.1 Inleiding: niets zonder taal
Taal is heel gewoon voor mensen
 Het kost een baby een jaar om de hoofdzaken van de klanken van het
Nederlands onder de knie te krijgen
 Daarna nog drie jaar nodig om zoveel woorden en grammatica te leren dat
communicatie in correct Nederlands mogelijk is

Volwassene: 30.000 woorden

Doofheid bij kinderen  plotseling dreigt het gevaar dat het kind afgesloten zal
worden van de gewone menselijke samenleving

Blijvende communicatieve handicap: mensen die door bijv. Alzheimer of een
hersenbloeding hun vermogen om te communiceren kwijt zijn

Zonder taal  geen cultuur, geen geschiedenis en geen wetenschap

De taal is fundamenteel voor de mens

Taalkunde: de studie van de eigenschappen van menselijke talen ( hoe ze in
elkaar zitten, hoe ze gebruikt worden, hoe ze veranderen, hoe ze geleerd
worden )
Taalkundigen: proberen te begrijpen hoe het komt dat taal zo’n fundamentele
rol in ons bestaan kan spelen

Taalvariatie: de verschillen tussen de sprekers van het Nederlands
Taalverwerving: hoe kinderen hun moedertaal leren
Taalverandering: de oorzaak van de verandering van de taal door de eeuwen
heen
Pragmatiek: het taalgebruik passend bij welke situatie en hoe begrijpen wij
elkaars bedoelingen
Semantiek: hoe kennen taalgebruikers de betekenis van woorden en
woordgroepen
Grammatica: de regels voor het vormen van woorden en zinnen in het
Nederlands

1.2 Mensentaal en communicatie bij dieren
Signaal: ontstaat als gedrag op zichzelf de functie heeft het gedrag van een
ander dier te beïnvloeden
er is een communicatiesysteem ontstaan

Hoorbaar signaalgedrag: heeft zijn oorsprong in geluiden die geassocieerd zijn
met nuttig gedrag dat in eerste instantie helemaal niet communicatief was
Zichtbaar signaalgedrag: bepaalde gedragingen van het dier die in eerste
instantie heelmaal niet communicatief bedoeld was

Veel vormen van gedrag zijn ontstaan als ritualisering

, Er is sprake van communicatie als dier X een bepaald gedrag vertoont dat gericht
is op een ander dier Y, waarbij de reactie van Y op dat gedrag een voordeel
oplevert voor X. Het gedrag van X in zo’n situatie noemen we een signaal


Signalen die in de evolutie ontstaan zijn, hebben in het geheel één functie
Een dier kan wel over verschillende signalen beschikken, maar deze staan als het
ware los van elkaar
Dit ligt anders bij menselijke communicatie
 Een belangrijke eigenschap van taal is dat we nieuwe, betekenisvolle
signalen kunnen maken door eenheden te combineren tot grotere gehelen

Aantal woorden van een taal is groot, maar niet oneindig
 Taal is een ‘open’ systeem = productief systseem (door de
combinatiemogelijkheden)

Productief komt niet veel voor bij dieren, maar het is niet uniek voor de
menselijke taal
 Bijvoorbeeld de bijendans

Elke diersoort heeft zijn eigen communicatiesysteem, en dit wordt van generatie
op generatie overgedragen
 Talen worden niet genetisch overgedragen van generatie op generatie,
maar cultureel, door middel van leren (culturele transmissie)
 Culturele transmissie is niet uniek voor de menselijke taal, er zijn in het
dierenrijk meerdere vocale communicatiesystemen waarvoor het geldt

Wij, de mens, kunnen praten over dingen die niet in het hier en nu zijn
(verplaatsing). D e gebeurtenis wordt verplaats door de tijd en de ruimte
 Verplaatsing komt op zich wel voor in andere communicatiessyteem dan
taal, maar de menselijke taal is zonder meer het meest flexibel

Bij dieren is communicatie in het algemeen beperkt tot een soort emotionele
lading. Een alarmsignaal is wel een verwijzing, maar geen symbolische zoals de
woordinterpretatie van mensen. Dit blijkt vooral uit het feit dat het signaal niet in
een andere context gebruikt kan worden
 symbolische tekens zijn niet beperkt tot mensen, het komt ook voor bij bijv.
mensapen, maar het gaat er ongetwijfeld bij mensen wel veel makkelijker aan
toe dan bij andere dieren

Er is weinig volstrekt uniek aan de menselijke taal
 menselijke talen zijn productief, doordat we oneindig veel boodschappen
kunnen maken door signalen te combineren. Ook kunnen we makkelijk nieuwe
signalen leren en maken, zonder dat we de beperkte hoeveelheid klanken
waarmee we dat doen uitbreiden

1.3 Weinig klanken versus veel signalen: dubbele articulatie
Gearticuleerd: een boodschap waarin onderdelen met specifieke waarden te
herkennen zijn

Woorden zijn opgebouwd uit klanken. Deze klanken hebben zelf geen bepaalde
betekenis

Taal is een systeem met dubbele articulatie