H1: De Sociologische Verzuchting
Wat is sociologie? VB: studie van de menselijke samenleving
Een zeer jonge discipline zeer levendig
Een diep verdeelde wetenschap met de nadruk op het begrijpen
Volgende de Franse socioloog Raymond Aron waren sociologen het slechts over 1 ding eens
‘Hoe moeilijk het is om de sociologie te definiëren.
De Duitse socioloog Max Weber omschreef de sociologie als de:
“wetenschappelijke poging om het sociale handelen te begrijpen, met de bedoeling op die
manier tot een causale verklaring van het verloop en de effecten van dat handelen te
komen”.
Hierbij kunnen 2 kanttekeningen gemaakt worden:
1) Weber eist voor de sociologie dezelfde taak op van de psychologie, antropologie en
politicologie onlogisch, want het zijn verschillende wetenschappen.
Doen niet hetzelfde maar hebben grote gelijkenissen.
VB: Bestuderen vaak dezelfde verschijnselen en hebben soortgelijke opvattingen over
wat als een verklaring kan gelden
2) De sociologische verklaring moet volgens Weber causaal of oorzakelijk zijn:
verklaren neemt de vorm aan van oorzaak-gevolg relaties aan
Een causale verklaring is een verklaring in termen van een algemene regelmaat die ons
toelaat te voorspellen wat er onder bepaalde omstandigheden zal gebeuren
Niet alle sociologen zijn het hiermee eens te algemene definitie
Het is zeer moeilijk om tot een definitie van de sociologie te komen 1ste belangrijke les.
Definities kunnen worden gebruikt om een verschijnsel vast te leggen.
Vb.: wat is een contract + aan welke voorwaarden moet een contract voldoen?
MAAR een definitie helpt niet om een verschijnsel te begrijpen of te verklaren.
Sociologie is een levendige wetenschap die zich onder invloed van haar eigen
bevindingen en inzichten geregeld vernieuwt.
Wat leert de sociologie ons?
Het is een discipline die kijkt naar de wijze waarop mensen samenleven, maar geeft ons
enkel een inzicht in dat samenleven.
“Haast alles wat in de maatschappij bestaat – de wijze waarop we verliefd w., wat we mooi
vinden, de wijze waarop we ons eten klaarmaken en ons aan tafel dragen, de wijze waarop
we wonen en ons verplaatsen, de belangen die we hebben en nastreven- had ook anders
kunnen zijn. Al die dingen waarvan we soms aannemen dat zij natuurlijk zijn en verbonden
met onze diepste eigenheid, hadden zich in de loop v.d. geschiedenis ook anders kunnen
ontwikkelen. Ze zijn contingent”
1
,Alles is contingent1, maar daarom nog niet arbitrair2 of willekeurig.
Sociologie is wetenschap van kansen. Het had anders kunnen zijn, A is niet altijd B maar A
heeft grote kans te leiden tot B. VB: onderzoek toont dat hard werken leidt tot stress, maar is
niet voor iedereen zo. =/ exacte wetenschappen. A leidt tot B
Het bewustzijn van het contingente werd verspreid door de sociale wetenschappen. Zij
hebben ons geleerd dat de gewoonten, handelingen, opvattingen over gerechtigheid en al
die instellingen die ons vanzelfsprekend/natuurlijk lijken ergens vaak totaal anders zijn en
dat die bij ons ook op een andere manier hadden kunnen ontwikkelen. Een vb. van een
instelling is het huwelijk.
De antropoloog George Murdock schreef de Murdock files, waarin hij informatie over 565
culturen, zowel bestaande als verdwenen culturen, had verzameld.
Ging over hun verwantschapssysteem, de verdeling van het werk tussen man en vrouw,
de rechtssystemen, de politieke organisatie.
Dit illustreert 2 zaken:
1) Zelf iets zo vanzelfsprekend als een huwelijk varieert over cultuur en ruimte.
Het is in die zin contingent.
2) Maar in die ruimte tekenen zich wel degelijk patronen af.
De vorm van het huwelijk is niet arbitrair, hangt samen van bijvoorbeeld de
toestand van de economie en het erfrecht
Onze cultuur werd bewust van de diversiteit van de culturen sinds de opening van de wereld
en de ontdekkingsreizen. (via antropologie en sociologie)
Langzaam + moeilijk proces want de variatie van culturen en instellingen werd vaak ontkend
met de stelling dat ze verschilden van de Europese omdat ze minder ontwikkeld waren
1
Contingent in deze context bedoelt men voorwaardelijk of incidenteel. Alles wat we aantreffen bv. wetten,
instituten, tradities hadden anders kunnen zijn! Geen oorzaak waarom we iets doen zoals we die doen. Had
anders kunnen zijn.
2
Pure willekeur. Het is niet omdat het anders had kunnen zijn, dat er geen goede reden is om te doen zoals we
doen. Er zit wel systematiek in.
2
,Maar langzaam aan zouden zij zich ontwikkelen en zich ontwikkelen in precies dezelfde
instellingen, wetten en gewoonten als de westerse.
Gevolg De wereld convergeert naar de soort beschaving en maatschappij die in Europa en
Amerika groeien.
Vaststelling: Vanaf de 17de eeuw doordringt het bewustzijn v/h contingente tot de Europese
intellectuele elite.
Blaise Pascal: “Wat geldt als de waarheid aan de ene kant van de Pyreneeën, is de
dwaasheid aan de andere kant.”
Het besef van het contingent speelt een belangrijke rol in de sociologie.
Howard Becker: door het besef van het contingent wordt afwijkend gedrag door de
samenleving geproduceerd. Hiermee bedoelt hij niet dat crimineel gedrag kan worden
begrepen (vb.: ongelukkige jeugd), maar dat de normen die we hanteren om afwijkend en
crimineel gedrag te beoordelen van sociale oorsprong zijn, en daarom verschillen
samenleving tot samenleving en verschillen tijdperk tot tijdperk
VB: Verkrachtingen binnen het huwelijk
in sommige culturen en wetgevingen heeft de man seksueel recht op zijn vrouw (ook tegen
haar wil in)
in andere culturen draait het om de instemming van de vrouw en bestaat verkrachting
binnen het huwelijk wel
= Belangrijke veranderingen kunnen zich in een korte tijd voltrekken.
Howard Becker wilde duidelijk maken dat de sociologie met betrekking tot afwijkend gedrag
een dubbele taak heeft:
Verklaren waarom bepaalde individuen tot afwijkend gedrag komen.
Verklaren waarom gedragingen in bepaalde samenlevingen afwijkend zijn en in
andere niet.
VB: Outsiders toepassing v/d taken op het roken marihuana als afwijkend gedrag
Contingent, maar niet arbitrair (wetten en reglementen: opgelegd door God/natuur gemaakt door mensen)
• Van: Wetten en reglementen opgelegd door God of door de natuur
• Naar: Wetten en reglementen door mensen gemaakt
Jean-Jacques Rousseau: hoe kan men de mensen de wet kan doen eerbiedigen, als zij er zich
van bewust zijn worden dat zij die zelf hebben gemaakt?
Mensen zullen de wetten enkel respecteren en hun plichten enkel naleven als religie hen
daartoe aanzet en motiveert.
3
, Contrat Social van Rousseau: Religies moeten ook doelbewust bijdragen tot burgerdeugd:
goede, degelijke burgers kweken.
Andere religies zoals het Christendom waren daar niet in geslaagd.
➔ Civiele religie: nieuwe religie die aandacht voor burgerdeugd centraal stelt.
Het besef van het contingente betekent dat men de organisatie van de samenleving - de
wetten en de vorm van instellingen - niet langer op rekening van goddelijke wil of natuurlijke
kan schrijven. Wij, mensen, zijn er de makers van.
Karl Marx: “mensen maken hun eigen geschiedenis, doch niet onder de voorwaarden die ze
zelf kiezen”. Het inzicht van de contingentie van wet, norm en gewoonte is een
oncomfortabel bewustzijn.
Vraag van Rousseau blijft tot vandaag actueel:
Waarom is het contingente niet arbitrair of willekeurig? geen antwoord op.
3 manieren waarop deze vraagstelling in de loop van de geschiedenis van de sociologie werd
aangepakt:
I. Verlichting en Tegen-Verlichting
De vraag waarom het contingente niet arbitrair is stond na de Franse Revolutie centraal in
de discussie tussen vertegenwoordigers van de Verlichting en de Tegen-Verlichting.
Verlichting= Positief mensbeeld Tegen-Verlichting= Negatief mensbeeld
Oorzaak: sterk geseculariseerd, Reactie op Verlichting, maar even Oud
geïndividualiseerd en gerationaliseerd
denken
Het goede samenleven was niet meer Godsdienst en gezag noodzakelijk om het
afhankelijk van het volgen van goddelijke samenleven te regelen, anders zal de mens
voorschriften, maar van het volgen van de alles doen om zijn eigen belang te
eigen rede en het eigen redeneervermogen behartigen. Zonder geloof: bijgeloof, blind
respect voor traditie, manipuleren met
rituelen
Contingente verspreiden 1ste stap om Contingente niet verspreiden, nood aan
samenleving te veranderen beperkingen
Kennis v menselijke natuur via wetenschap Vreesde dat het redelijke handelen wel
= Bevordert redelijk gedrag en zal bijdragen eens tot egoïsme, sociale ontreddering en
tot de vooruitgang, geluk en vervreemding zou kunnen leiden
maatschappelijke rust.
Rede= grondslag v/d maatschappelijke orde
Verwierp religie als handhaver van de orde Limieten worden opgelegd aan het
individueel handelen.
4
Wat is sociologie? VB: studie van de menselijke samenleving
Een zeer jonge discipline zeer levendig
Een diep verdeelde wetenschap met de nadruk op het begrijpen
Volgende de Franse socioloog Raymond Aron waren sociologen het slechts over 1 ding eens
‘Hoe moeilijk het is om de sociologie te definiëren.
De Duitse socioloog Max Weber omschreef de sociologie als de:
“wetenschappelijke poging om het sociale handelen te begrijpen, met de bedoeling op die
manier tot een causale verklaring van het verloop en de effecten van dat handelen te
komen”.
Hierbij kunnen 2 kanttekeningen gemaakt worden:
1) Weber eist voor de sociologie dezelfde taak op van de psychologie, antropologie en
politicologie onlogisch, want het zijn verschillende wetenschappen.
Doen niet hetzelfde maar hebben grote gelijkenissen.
VB: Bestuderen vaak dezelfde verschijnselen en hebben soortgelijke opvattingen over
wat als een verklaring kan gelden
2) De sociologische verklaring moet volgens Weber causaal of oorzakelijk zijn:
verklaren neemt de vorm aan van oorzaak-gevolg relaties aan
Een causale verklaring is een verklaring in termen van een algemene regelmaat die ons
toelaat te voorspellen wat er onder bepaalde omstandigheden zal gebeuren
Niet alle sociologen zijn het hiermee eens te algemene definitie
Het is zeer moeilijk om tot een definitie van de sociologie te komen 1ste belangrijke les.
Definities kunnen worden gebruikt om een verschijnsel vast te leggen.
Vb.: wat is een contract + aan welke voorwaarden moet een contract voldoen?
MAAR een definitie helpt niet om een verschijnsel te begrijpen of te verklaren.
Sociologie is een levendige wetenschap die zich onder invloed van haar eigen
bevindingen en inzichten geregeld vernieuwt.
Wat leert de sociologie ons?
Het is een discipline die kijkt naar de wijze waarop mensen samenleven, maar geeft ons
enkel een inzicht in dat samenleven.
“Haast alles wat in de maatschappij bestaat – de wijze waarop we verliefd w., wat we mooi
vinden, de wijze waarop we ons eten klaarmaken en ons aan tafel dragen, de wijze waarop
we wonen en ons verplaatsen, de belangen die we hebben en nastreven- had ook anders
kunnen zijn. Al die dingen waarvan we soms aannemen dat zij natuurlijk zijn en verbonden
met onze diepste eigenheid, hadden zich in de loop v.d. geschiedenis ook anders kunnen
ontwikkelen. Ze zijn contingent”
1
,Alles is contingent1, maar daarom nog niet arbitrair2 of willekeurig.
Sociologie is wetenschap van kansen. Het had anders kunnen zijn, A is niet altijd B maar A
heeft grote kans te leiden tot B. VB: onderzoek toont dat hard werken leidt tot stress, maar is
niet voor iedereen zo. =/ exacte wetenschappen. A leidt tot B
Het bewustzijn van het contingente werd verspreid door de sociale wetenschappen. Zij
hebben ons geleerd dat de gewoonten, handelingen, opvattingen over gerechtigheid en al
die instellingen die ons vanzelfsprekend/natuurlijk lijken ergens vaak totaal anders zijn en
dat die bij ons ook op een andere manier hadden kunnen ontwikkelen. Een vb. van een
instelling is het huwelijk.
De antropoloog George Murdock schreef de Murdock files, waarin hij informatie over 565
culturen, zowel bestaande als verdwenen culturen, had verzameld.
Ging over hun verwantschapssysteem, de verdeling van het werk tussen man en vrouw,
de rechtssystemen, de politieke organisatie.
Dit illustreert 2 zaken:
1) Zelf iets zo vanzelfsprekend als een huwelijk varieert over cultuur en ruimte.
Het is in die zin contingent.
2) Maar in die ruimte tekenen zich wel degelijk patronen af.
De vorm van het huwelijk is niet arbitrair, hangt samen van bijvoorbeeld de
toestand van de economie en het erfrecht
Onze cultuur werd bewust van de diversiteit van de culturen sinds de opening van de wereld
en de ontdekkingsreizen. (via antropologie en sociologie)
Langzaam + moeilijk proces want de variatie van culturen en instellingen werd vaak ontkend
met de stelling dat ze verschilden van de Europese omdat ze minder ontwikkeld waren
1
Contingent in deze context bedoelt men voorwaardelijk of incidenteel. Alles wat we aantreffen bv. wetten,
instituten, tradities hadden anders kunnen zijn! Geen oorzaak waarom we iets doen zoals we die doen. Had
anders kunnen zijn.
2
Pure willekeur. Het is niet omdat het anders had kunnen zijn, dat er geen goede reden is om te doen zoals we
doen. Er zit wel systematiek in.
2
,Maar langzaam aan zouden zij zich ontwikkelen en zich ontwikkelen in precies dezelfde
instellingen, wetten en gewoonten als de westerse.
Gevolg De wereld convergeert naar de soort beschaving en maatschappij die in Europa en
Amerika groeien.
Vaststelling: Vanaf de 17de eeuw doordringt het bewustzijn v/h contingente tot de Europese
intellectuele elite.
Blaise Pascal: “Wat geldt als de waarheid aan de ene kant van de Pyreneeën, is de
dwaasheid aan de andere kant.”
Het besef van het contingent speelt een belangrijke rol in de sociologie.
Howard Becker: door het besef van het contingent wordt afwijkend gedrag door de
samenleving geproduceerd. Hiermee bedoelt hij niet dat crimineel gedrag kan worden
begrepen (vb.: ongelukkige jeugd), maar dat de normen die we hanteren om afwijkend en
crimineel gedrag te beoordelen van sociale oorsprong zijn, en daarom verschillen
samenleving tot samenleving en verschillen tijdperk tot tijdperk
VB: Verkrachtingen binnen het huwelijk
in sommige culturen en wetgevingen heeft de man seksueel recht op zijn vrouw (ook tegen
haar wil in)
in andere culturen draait het om de instemming van de vrouw en bestaat verkrachting
binnen het huwelijk wel
= Belangrijke veranderingen kunnen zich in een korte tijd voltrekken.
Howard Becker wilde duidelijk maken dat de sociologie met betrekking tot afwijkend gedrag
een dubbele taak heeft:
Verklaren waarom bepaalde individuen tot afwijkend gedrag komen.
Verklaren waarom gedragingen in bepaalde samenlevingen afwijkend zijn en in
andere niet.
VB: Outsiders toepassing v/d taken op het roken marihuana als afwijkend gedrag
Contingent, maar niet arbitrair (wetten en reglementen: opgelegd door God/natuur gemaakt door mensen)
• Van: Wetten en reglementen opgelegd door God of door de natuur
• Naar: Wetten en reglementen door mensen gemaakt
Jean-Jacques Rousseau: hoe kan men de mensen de wet kan doen eerbiedigen, als zij er zich
van bewust zijn worden dat zij die zelf hebben gemaakt?
Mensen zullen de wetten enkel respecteren en hun plichten enkel naleven als religie hen
daartoe aanzet en motiveert.
3
, Contrat Social van Rousseau: Religies moeten ook doelbewust bijdragen tot burgerdeugd:
goede, degelijke burgers kweken.
Andere religies zoals het Christendom waren daar niet in geslaagd.
➔ Civiele religie: nieuwe religie die aandacht voor burgerdeugd centraal stelt.
Het besef van het contingente betekent dat men de organisatie van de samenleving - de
wetten en de vorm van instellingen - niet langer op rekening van goddelijke wil of natuurlijke
kan schrijven. Wij, mensen, zijn er de makers van.
Karl Marx: “mensen maken hun eigen geschiedenis, doch niet onder de voorwaarden die ze
zelf kiezen”. Het inzicht van de contingentie van wet, norm en gewoonte is een
oncomfortabel bewustzijn.
Vraag van Rousseau blijft tot vandaag actueel:
Waarom is het contingente niet arbitrair of willekeurig? geen antwoord op.
3 manieren waarop deze vraagstelling in de loop van de geschiedenis van de sociologie werd
aangepakt:
I. Verlichting en Tegen-Verlichting
De vraag waarom het contingente niet arbitrair is stond na de Franse Revolutie centraal in
de discussie tussen vertegenwoordigers van de Verlichting en de Tegen-Verlichting.
Verlichting= Positief mensbeeld Tegen-Verlichting= Negatief mensbeeld
Oorzaak: sterk geseculariseerd, Reactie op Verlichting, maar even Oud
geïndividualiseerd en gerationaliseerd
denken
Het goede samenleven was niet meer Godsdienst en gezag noodzakelijk om het
afhankelijk van het volgen van goddelijke samenleven te regelen, anders zal de mens
voorschriften, maar van het volgen van de alles doen om zijn eigen belang te
eigen rede en het eigen redeneervermogen behartigen. Zonder geloof: bijgeloof, blind
respect voor traditie, manipuleren met
rituelen
Contingente verspreiden 1ste stap om Contingente niet verspreiden, nood aan
samenleving te veranderen beperkingen
Kennis v menselijke natuur via wetenschap Vreesde dat het redelijke handelen wel
= Bevordert redelijk gedrag en zal bijdragen eens tot egoïsme, sociale ontreddering en
tot de vooruitgang, geluk en vervreemding zou kunnen leiden
maatschappelijke rust.
Rede= grondslag v/d maatschappelijke orde
Verwierp religie als handhaver van de orde Limieten worden opgelegd aan het
individueel handelen.
4
