Deel 4: Wie de oorlog wint, bepaalt de geschiedenisboeken
Het beeld over de Eerste Wereldoorlog wordt
gedomineerd door dit gedicht dat John schreef omwille
In Flanders fields the poppies blow van zijn gedachten en emoties door zijn gesneuvelde
Between the crosses, row on row, vriend
That mark our place; and in the sky De klaproos wordt het officiële
herdenkingsteken voor de slachtoffers van de
The larks, still bravely singing, fly
Eerste Wereldoorlog
Scarce heard amid the guns below. Door dit bekende gedicht, als ook andere zien
We are the Dead. Short days ago we dat het verhaal van de overwinnaar de
geschiedenis bepaalt en dat de tegenstander
We lived, felt dawn, saw sunset glow,
eerder overladen wordt met zonden
Loved, and were loved, and now we
lie Wat toch blijkt is dat de persoon die zonder zonde is, de
eerste steen werpt en zo is de menselijke geschiedenis
In Flanders fields.
een wereldbeker steenwerpen
Take up our quarrel with the foe:
Joden waren verantwoordelijk voor het
To you from failing hands we throw vervuilen van het drinkwater waardoor de pest
The torch; be yours to hold it high. ontstond, migranten bedreigen al eeuwenlang
de jobs van het gastland, syfilis wordt de
If ye break faith with us who die
Spaanse griep genoemd, …
We shall not sleep, though poppies Ook autoriteiten maken zich schuldig: wanneer
grow de Russische economie ten onder gaat door
In Flanders fields. Europese sancties zegt Poetin dat
homoseksualiteit een westerse uitvinding is die
John McCrae – 3 mei 1915
bij hem niet voorkomt, en zo wordt de aandacht
van het binnenlandse probleem afgeleid
Het zondebokmechanisme bestaat al zo langs als de mens
Principiële consistentie (iedereen moet gelijk zijn voor de wet ongeacht gender, geaardheid,
huidskleur of geloof en met moet zich zelf houden aan de regels die ook anderen gevraagd
wordt om te volgen) is in praktijk moeilijk haalbaar ook al is het een basisprincipe in veel
godsdiensten
Dit heeft alles te maken met het gebrek aan wil om de eigen verbeelding aan te
spreken en zich zo in de ander te verplaatsen
Hoofdstuk 15: Een mens zonder vijand vernietigt zichzelf
1
, Zondebok = de slachtoffers die door een groep gepest en uitgesloten wordt, vaak door geweld
Afkomstig uit het Bijbelboek Leviticus waarin een heilige een onschuldige ram opzadelt
met zonden en kwalen, de ram wordt naar Azazel gestuurd in de woestijn waar een
kwaadaardige demon zich bevindt, zo kwamen zonden via de zondebok thuis bij de prins
van het kwade en was het volk van het kwade verlos
De uitspraken komen steeds van een groep in een maatschappelijk sterke positie (zij die
geen zonde hebben werpen de eerste steen) en zijn gericht op de maatschappelijk zwakke
groep die zich daardoor moeilijk kan verweren
Wie men kiest als zondebok zegt iets over de mensen voor wie men angst heeft
De massa spreekt tegen de enkeling, het volk richt zijn pijlen op de zondebok
Bv: vrouwen worden nagefloten, homoseksuelen worden uitgemaakt voor flikker, …
Zondebokmechanisme = mensen hebben de neiging om elkaar te imiteren en dezelfde dingen te
begeren
Tot 150 mensen kan dit efficiënt bekomen worden, maar in een grotere groep moet
gezocht worden naar manieren om de groep leefbaar te houden
Begeerte lokt afgunst en strijd uit waardoor een wanordelijke samenleving ontstaat, de
schuld hiervan wordt dan in de schoenen geschoven van een identificeerbaar onschuldig
slachtoffer (al het slechte wordt op de zondebok geprojecteerd)
Het mechanisme verzekert de samenleving een cultuur van haar basisvitaliteit (de
nodige energie om te blijven bestaan en leven)
Een gemeenschappelijke vijand kan ook de sociale cohesie vergroten
Wanneer de zondebok wordt weggestuurd zijn de problemen niet opgelost, maar wel
blijkt dat de menselijke relaties van de mensen met een sterke maatschappelijke positie,
hersteld zijn
Voor de zondebok zelf is geen redding mogelijk
We willen bekomen tot een rechtvaardige samenleving, maar om nu alle maatschappelijke
problemen te herleiden tot het zondebokmechanisme, is kort door de bocht
Het helpt wel om te reflecteren op je eigen gedrag en taal
Hoofdstuk 16: De mens uit de genderkooi
2
,16.1 Elk vogeltje zingt zoals het gebekt is
We proberen onze wereld te begrijpen door al onze ervaringen te plaatsen in duidelijk afgelijnde
categorieën, de bandering van het biologisch geslacht bijvoorbeeld
Je bent geboren als jongen of meisje en bijgevolg komt er een V voor vrouw of een M van
man op je identiteitskaart te staan
Deze duale opdeling gebeurt dus op basis van de lichamelijke verschillen die tussen de twee
bestaan
Je kunt echter ook geboren worden met variaties van de twee geslachten = intersekse
aangeduid met een X
Toch blijven we het duaal denken gebruiken om duidelijkheid te scheppen in de
eigenschappen van personen en deze te kunnen voorspellen
Het gevaar van categorieën is dat we mensen zo reduceren tot een cognitief hokje
Geslacht, gender, seksuele voorkeur en drift worden zo op een simplistische manier ingevuld
waarbij overlappingen niet mogelijk zijn
Dit schept immers duidelijkheid, laat voorspellingen toe en toont aan dat we
cultureel geprogrammeerd zijn
Experiment:
Twee groepen krijgen een lijst met eigenschappen (leiderschap, empathisch, dominant, subjectief,
…), de ene groep deelt ze op in traditioneel mannelijk-vrouwelijke eigenschappen, de andere groep
maakt een verdeling tussen maatschappelijk positieve-negatieve eigenschappen
De vrouwelijke eigenschappen van groep A komen overeen met de kolom van de negatieve
maatschappelijke eigenschappen van groep B, de mannelijke eigenschappen zijn terug te
vinden in de positieve maatschappelijke eigenschappen
Zegt wat over onze hokjes, onze cultuur en ons denkpatroon
Dit model benadert gender niet op een binaire
manier, maar plaatst elk individu op vier
verschillende assen met thema’s: biologisch
geslacht, genderidentiteit, genderexpressie en
seksuele voorkeur
Het model biedt niet de gebruikelijke
twee opties, wel een inclusief model
waarbij een oneindig gamma aan
veranderlijke combinaties ontstaan
Elk vogeltje zingt namelijk zoals het
gebekt is!
16.1.1 B ORN THIS WAY
3
, Deze as van biologisch geslacht verwijst naar de verschillende geslachtskenmerken:
geslachtsorganen, anatomie, hormonen en chromosomen, waar mensen mee geboren worden
Als er niets misloopt in de geslachtsontwikkeling zorgt dit voor de opsplitsing man-vrouw
Er zijn echt vele variaties mogelijk want het genetisch geprogrammeerde geslacht ontwikkelt
zich niet steeds volledig
Toch zit er achter de traditionele tweedeling een biologische logica die teruggaat
naar voor de agrarische revolutie toen de mens nog leefde als jager-verzamelaar
Bv: de hersenhelften van de vrouw maken meer connectie met elkaar waardoor ze ingewikkelde
verbale taken en goede sociale vaardigheden op zich kunnen nemen, ideaal voor de opvoeding van
kinderen. Mannen hebben meer verbinding met één hersenhelft waardoor specifieke functies als
oriëntatie in een ruimte zich beter ontwikkelen, ideaal voor het jagen op wild.
16.1.2 WHO AM I?
Deze as verwijst naar genderidentiteit, wat wordt beïnvloedt door: de hersenen, de hormonen en het
biologisch geslacht maar ook door de cultuur en bijhorende sociale rollen
Genderidentiteit = diepste aanvoelen van iemand om zich te identificeren als man, vrouw of alles
wat zich tussen deze twee uiterste bevindt
Genderdysforie = wanneer mensen voelen dat hun genderidentiteit niet overeenkomt met
hun biologisch geslacht en lichaam
Genderstereotypen = beïnvloeden de positionering en worden door een maatschappij, een
religie of een politieke partij bevestigd of in vraag gesteld (jongens zijn bijvoorbeeld stoer
en dominant, meisjes eerder emotioneel en zorgend)
Er wordt veel onderzoek gedaan of genderidentiteit nu iets is dat is aangeleerd (nurture of
opvoeding) of is aangeboren (nature)
John Money: iedereen wordt genderneutraal geboren en krijgt door opvoeding de
genderstereotypen aangeleerd
Echter blijkt dat een genderidentiteit van een persoon tijdens diens leven kan evolueren (wel
niet radicaal veranderen)
Genderidentiteit is deels aangeboren, deels het product van opvoeding
16.1.3 E XPRESS YOURSELF
Dit gaat over het al dan niet tonen van je genderidentiteit, de manier waarop je de genderbeleving
toont aan de buitenwereld, wat we genderexpressie noemen en verwijst naar: kleding, haarstijl,
lichaamstaal, manieren, spraak, gedrag en al de rest dat men uitdraagt naar anderen
De meesten hebben zowel mannelijke als vrouwelijke kenmerken in hun genderexpressie
Het is vaak aangeleerd (de opvoeding leert mensen hoe ze zich stereotiep moeten gedragen
om in de maatschappij geen vragen op te wekken) en gebaseerd op de geldende sociale en
culturele richtlijnen
Bv: jongens spelen met auto’s, meisjes meer met poppen, jongens doen aan voetbal, meisjes aan
dansen
Er is wel een pad opengegaan naar het normaliseren van de vrijheid om zich af te zetten
tegen stereotiepe genderexpressie
4
Het beeld over de Eerste Wereldoorlog wordt
gedomineerd door dit gedicht dat John schreef omwille
In Flanders fields the poppies blow van zijn gedachten en emoties door zijn gesneuvelde
Between the crosses, row on row, vriend
That mark our place; and in the sky De klaproos wordt het officiële
herdenkingsteken voor de slachtoffers van de
The larks, still bravely singing, fly
Eerste Wereldoorlog
Scarce heard amid the guns below. Door dit bekende gedicht, als ook andere zien
We are the Dead. Short days ago we dat het verhaal van de overwinnaar de
geschiedenis bepaalt en dat de tegenstander
We lived, felt dawn, saw sunset glow,
eerder overladen wordt met zonden
Loved, and were loved, and now we
lie Wat toch blijkt is dat de persoon die zonder zonde is, de
eerste steen werpt en zo is de menselijke geschiedenis
In Flanders fields.
een wereldbeker steenwerpen
Take up our quarrel with the foe:
Joden waren verantwoordelijk voor het
To you from failing hands we throw vervuilen van het drinkwater waardoor de pest
The torch; be yours to hold it high. ontstond, migranten bedreigen al eeuwenlang
de jobs van het gastland, syfilis wordt de
If ye break faith with us who die
Spaanse griep genoemd, …
We shall not sleep, though poppies Ook autoriteiten maken zich schuldig: wanneer
grow de Russische economie ten onder gaat door
In Flanders fields. Europese sancties zegt Poetin dat
homoseksualiteit een westerse uitvinding is die
John McCrae – 3 mei 1915
bij hem niet voorkomt, en zo wordt de aandacht
van het binnenlandse probleem afgeleid
Het zondebokmechanisme bestaat al zo langs als de mens
Principiële consistentie (iedereen moet gelijk zijn voor de wet ongeacht gender, geaardheid,
huidskleur of geloof en met moet zich zelf houden aan de regels die ook anderen gevraagd
wordt om te volgen) is in praktijk moeilijk haalbaar ook al is het een basisprincipe in veel
godsdiensten
Dit heeft alles te maken met het gebrek aan wil om de eigen verbeelding aan te
spreken en zich zo in de ander te verplaatsen
Hoofdstuk 15: Een mens zonder vijand vernietigt zichzelf
1
, Zondebok = de slachtoffers die door een groep gepest en uitgesloten wordt, vaak door geweld
Afkomstig uit het Bijbelboek Leviticus waarin een heilige een onschuldige ram opzadelt
met zonden en kwalen, de ram wordt naar Azazel gestuurd in de woestijn waar een
kwaadaardige demon zich bevindt, zo kwamen zonden via de zondebok thuis bij de prins
van het kwade en was het volk van het kwade verlos
De uitspraken komen steeds van een groep in een maatschappelijk sterke positie (zij die
geen zonde hebben werpen de eerste steen) en zijn gericht op de maatschappelijk zwakke
groep die zich daardoor moeilijk kan verweren
Wie men kiest als zondebok zegt iets over de mensen voor wie men angst heeft
De massa spreekt tegen de enkeling, het volk richt zijn pijlen op de zondebok
Bv: vrouwen worden nagefloten, homoseksuelen worden uitgemaakt voor flikker, …
Zondebokmechanisme = mensen hebben de neiging om elkaar te imiteren en dezelfde dingen te
begeren
Tot 150 mensen kan dit efficiënt bekomen worden, maar in een grotere groep moet
gezocht worden naar manieren om de groep leefbaar te houden
Begeerte lokt afgunst en strijd uit waardoor een wanordelijke samenleving ontstaat, de
schuld hiervan wordt dan in de schoenen geschoven van een identificeerbaar onschuldig
slachtoffer (al het slechte wordt op de zondebok geprojecteerd)
Het mechanisme verzekert de samenleving een cultuur van haar basisvitaliteit (de
nodige energie om te blijven bestaan en leven)
Een gemeenschappelijke vijand kan ook de sociale cohesie vergroten
Wanneer de zondebok wordt weggestuurd zijn de problemen niet opgelost, maar wel
blijkt dat de menselijke relaties van de mensen met een sterke maatschappelijke positie,
hersteld zijn
Voor de zondebok zelf is geen redding mogelijk
We willen bekomen tot een rechtvaardige samenleving, maar om nu alle maatschappelijke
problemen te herleiden tot het zondebokmechanisme, is kort door de bocht
Het helpt wel om te reflecteren op je eigen gedrag en taal
Hoofdstuk 16: De mens uit de genderkooi
2
,16.1 Elk vogeltje zingt zoals het gebekt is
We proberen onze wereld te begrijpen door al onze ervaringen te plaatsen in duidelijk afgelijnde
categorieën, de bandering van het biologisch geslacht bijvoorbeeld
Je bent geboren als jongen of meisje en bijgevolg komt er een V voor vrouw of een M van
man op je identiteitskaart te staan
Deze duale opdeling gebeurt dus op basis van de lichamelijke verschillen die tussen de twee
bestaan
Je kunt echter ook geboren worden met variaties van de twee geslachten = intersekse
aangeduid met een X
Toch blijven we het duaal denken gebruiken om duidelijkheid te scheppen in de
eigenschappen van personen en deze te kunnen voorspellen
Het gevaar van categorieën is dat we mensen zo reduceren tot een cognitief hokje
Geslacht, gender, seksuele voorkeur en drift worden zo op een simplistische manier ingevuld
waarbij overlappingen niet mogelijk zijn
Dit schept immers duidelijkheid, laat voorspellingen toe en toont aan dat we
cultureel geprogrammeerd zijn
Experiment:
Twee groepen krijgen een lijst met eigenschappen (leiderschap, empathisch, dominant, subjectief,
…), de ene groep deelt ze op in traditioneel mannelijk-vrouwelijke eigenschappen, de andere groep
maakt een verdeling tussen maatschappelijk positieve-negatieve eigenschappen
De vrouwelijke eigenschappen van groep A komen overeen met de kolom van de negatieve
maatschappelijke eigenschappen van groep B, de mannelijke eigenschappen zijn terug te
vinden in de positieve maatschappelijke eigenschappen
Zegt wat over onze hokjes, onze cultuur en ons denkpatroon
Dit model benadert gender niet op een binaire
manier, maar plaatst elk individu op vier
verschillende assen met thema’s: biologisch
geslacht, genderidentiteit, genderexpressie en
seksuele voorkeur
Het model biedt niet de gebruikelijke
twee opties, wel een inclusief model
waarbij een oneindig gamma aan
veranderlijke combinaties ontstaan
Elk vogeltje zingt namelijk zoals het
gebekt is!
16.1.1 B ORN THIS WAY
3
, Deze as van biologisch geslacht verwijst naar de verschillende geslachtskenmerken:
geslachtsorganen, anatomie, hormonen en chromosomen, waar mensen mee geboren worden
Als er niets misloopt in de geslachtsontwikkeling zorgt dit voor de opsplitsing man-vrouw
Er zijn echt vele variaties mogelijk want het genetisch geprogrammeerde geslacht ontwikkelt
zich niet steeds volledig
Toch zit er achter de traditionele tweedeling een biologische logica die teruggaat
naar voor de agrarische revolutie toen de mens nog leefde als jager-verzamelaar
Bv: de hersenhelften van de vrouw maken meer connectie met elkaar waardoor ze ingewikkelde
verbale taken en goede sociale vaardigheden op zich kunnen nemen, ideaal voor de opvoeding van
kinderen. Mannen hebben meer verbinding met één hersenhelft waardoor specifieke functies als
oriëntatie in een ruimte zich beter ontwikkelen, ideaal voor het jagen op wild.
16.1.2 WHO AM I?
Deze as verwijst naar genderidentiteit, wat wordt beïnvloedt door: de hersenen, de hormonen en het
biologisch geslacht maar ook door de cultuur en bijhorende sociale rollen
Genderidentiteit = diepste aanvoelen van iemand om zich te identificeren als man, vrouw of alles
wat zich tussen deze twee uiterste bevindt
Genderdysforie = wanneer mensen voelen dat hun genderidentiteit niet overeenkomt met
hun biologisch geslacht en lichaam
Genderstereotypen = beïnvloeden de positionering en worden door een maatschappij, een
religie of een politieke partij bevestigd of in vraag gesteld (jongens zijn bijvoorbeeld stoer
en dominant, meisjes eerder emotioneel en zorgend)
Er wordt veel onderzoek gedaan of genderidentiteit nu iets is dat is aangeleerd (nurture of
opvoeding) of is aangeboren (nature)
John Money: iedereen wordt genderneutraal geboren en krijgt door opvoeding de
genderstereotypen aangeleerd
Echter blijkt dat een genderidentiteit van een persoon tijdens diens leven kan evolueren (wel
niet radicaal veranderen)
Genderidentiteit is deels aangeboren, deels het product van opvoeding
16.1.3 E XPRESS YOURSELF
Dit gaat over het al dan niet tonen van je genderidentiteit, de manier waarop je de genderbeleving
toont aan de buitenwereld, wat we genderexpressie noemen en verwijst naar: kleding, haarstijl,
lichaamstaal, manieren, spraak, gedrag en al de rest dat men uitdraagt naar anderen
De meesten hebben zowel mannelijke als vrouwelijke kenmerken in hun genderexpressie
Het is vaak aangeleerd (de opvoeding leert mensen hoe ze zich stereotiep moeten gedragen
om in de maatschappij geen vragen op te wekken) en gebaseerd op de geldende sociale en
culturele richtlijnen
Bv: jongens spelen met auto’s, meisjes meer met poppen, jongens doen aan voetbal, meisjes aan
dansen
Er is wel een pad opengegaan naar het normaliseren van de vrijheid om zich af te zetten
tegen stereotiepe genderexpressie
4
