Architectuur /interieur in context A - Architectuur in de Nederlanden van romaans tot classicisme
C8001045-B-2122/ C8001043-B-2122
KUL architectuur Gent-Brussel 2021-2022 dr. Linda Van Santvoort
IV. BAROK IN DE ZUIDELIJKE NEDERLANDEN
De tachtigjarige oorlog – 1568-1648- betekende in vele opzichten een revolutie. De
Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden werden van elkaar gescheiden in 1581. (zie ook
hfdst.V)
In de zuidelijke Nederlanden onder bewind van de Spaanse koning Philips II blijft de
Rooms-katholieke kerk de grootste machthebber. In de Contrareformatie- een reactie op de
reformatie in de noordelijke Nederlanden – krijgt de kerkelijke architectuur een belangrijke
impuls, aangestuurd door het concilie van Trente (1545-1563) waar de Rooms-katholieke
kerk reageerde op de reformatie.
Tijdens het twaalfjarig bestand – 1609-1621- heerst een relatieve rust en wordt de bouw van
belangrijke religieuze architectuur opgezet mede onder impuls van de aartshertogen Albrecht
en Isabella.
De jezuieten-orde krijgt vaste voet aan grond en speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling
van de barokarchitectuur.
Algemene kenmerken van de barokarchitectuur:
*Beweeglijkheid
In de bouwkunst merkbaar in de vormbehandeling van het bouwlichaam (in- en uitzwenking,
uitgesproken reliëf van de bouwonderdelen). Streven naar dynamische ruimtelijke effecten.
*De bouwdelen en ornamenten zijn in de barokarchitectuur nog grotendeels dezelfde
die de renaissance aan de antieke cultuur had ontleend
Rondbogen, zuilen en pijlers van de klassieke orden, frontons, trigliefen, metopen, friezen
met rankwerk… het is een klassiek alfabet dat echter op een meer dynamische manier wordt
ingezet.
*Realisme, expressie en dramatiek
De architectuur krijgt een uitgesproken decoratieve afwerking. Zeker in de kerken zien we
een overdaad aan decoraties. De bijbel en de heiligenlevens worden op een narratieve,
realistische en expressieve manier voorgesteld en zodoende dichter bij de gelovigen gebracht.
*Eenheidsruimte
De vroeger duidelijk afgelijnde ruimten ‘vervagen’. De afzonderlijke bestanddelen vloeien
dynamisch in elkaar over en versmelten tot een visuele eenheid.
ROME - San Carlo, 1634-1667
Architect : Francesco BORROMINI (1599-1667)
IV. 1
, Architectuur /interieur in context A - Architectuur in de Nederlanden van romaans tot classicisme
C8001045-B-2122/ C8001043-B-2122
KUL architectuur Gent-Brussel 2021-2022 dr. Linda Van Santvoort
IV.1. De kerkelijke architectuur in de Zuidelijke Nederlanden
Karakteristieken:
* Het streven naar een “eenheidsruimte”
Architectuur beoogt het scheppen van ruimten die functioneel beantwoorden aan de
geestelijke en materiele behoeften van de gebruikers. De contrareformatie stelt nieuwe eisen.
BRUGGE - Sint-Walburgakerk , 1619-1642
Architect Pieter HUYSSENS (1577-1637)
Aandacht naar (ondiepe) koor en monumentale altaar (belang van de Eucharistie binnen de
contrareformatie).
De preekstoel staat opgesteld kort bij de gelovigen rechts in het schip.
De centraalbouw beantwoordt eigenlijk het best aan de nieuwe eisen, aan het begrip
eenheidsruimte. Toch breekt die centraalbouw in onze streken niet door. Er is
terughoudendheid ten aanzien van koepelconstructies (omwille van technische redenen). Er
wordt verder gewerkt op het vertrouwde stramien (basilicale aanleg) maar aangepast in
functie van die nieuwe liturgische eisen.
*gevels in drie geledingen opgebouwd
Het valt op dat de meeste gevels van barokkerken in de Nederlanden in drie lagen zijn
opgebouwd, twee lagen die worden bekroond met een driehoekig fronton.
Opvallend is dat de gevels vlak blijven, in tegenstelling tot de Italiaanse Barok waar gevels
op een naar binnen en naar buiten golvende lijn worden opgetrokken.
Slechts één uitzondering:
NAMEN - Saint-Albinkathedraal 1751-1765, Gaetano Matteo Pizzoni (1713-
1782) ( ook onder Classicisme gerangschikt)
* decoratie met zin voor theatraliteit. De Rubensiaanse invloed is doorslaggevend (zowel
in exterieur als interieur)
ANTWERPEN – Sint- Carolous Borromeuskerk
Niet louter decoratief vertoon maar geladen met symbolische of allegorische uitdrukking.
Enkele architecten hebben hun stempel gedrukt op de kerkelijke architectuur
Wenceslas COBERGHER (1557-1634)
SCHERPENHEUVEL - Onze- Lieve-Vrouwebasiliek , 1609-1627
Opdracht van de aartshertogen Albrecht en Isabella met als doel het herwonnen geloof
gestalte te geven. De Basiliek is als bedevaartsoord een ‘bolwerk’ van de contrareformatie.
Het was een voor die tijd en voor de Zuidelijke Nederlanden zeer uitzonderlijk bouwwerk
omdat die centraalbouw niet aansloot bij een traditie.
IV. 2
C8001045-B-2122/ C8001043-B-2122
KUL architectuur Gent-Brussel 2021-2022 dr. Linda Van Santvoort
IV. BAROK IN DE ZUIDELIJKE NEDERLANDEN
De tachtigjarige oorlog – 1568-1648- betekende in vele opzichten een revolutie. De
Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden werden van elkaar gescheiden in 1581. (zie ook
hfdst.V)
In de zuidelijke Nederlanden onder bewind van de Spaanse koning Philips II blijft de
Rooms-katholieke kerk de grootste machthebber. In de Contrareformatie- een reactie op de
reformatie in de noordelijke Nederlanden – krijgt de kerkelijke architectuur een belangrijke
impuls, aangestuurd door het concilie van Trente (1545-1563) waar de Rooms-katholieke
kerk reageerde op de reformatie.
Tijdens het twaalfjarig bestand – 1609-1621- heerst een relatieve rust en wordt de bouw van
belangrijke religieuze architectuur opgezet mede onder impuls van de aartshertogen Albrecht
en Isabella.
De jezuieten-orde krijgt vaste voet aan grond en speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling
van de barokarchitectuur.
Algemene kenmerken van de barokarchitectuur:
*Beweeglijkheid
In de bouwkunst merkbaar in de vormbehandeling van het bouwlichaam (in- en uitzwenking,
uitgesproken reliëf van de bouwonderdelen). Streven naar dynamische ruimtelijke effecten.
*De bouwdelen en ornamenten zijn in de barokarchitectuur nog grotendeels dezelfde
die de renaissance aan de antieke cultuur had ontleend
Rondbogen, zuilen en pijlers van de klassieke orden, frontons, trigliefen, metopen, friezen
met rankwerk… het is een klassiek alfabet dat echter op een meer dynamische manier wordt
ingezet.
*Realisme, expressie en dramatiek
De architectuur krijgt een uitgesproken decoratieve afwerking. Zeker in de kerken zien we
een overdaad aan decoraties. De bijbel en de heiligenlevens worden op een narratieve,
realistische en expressieve manier voorgesteld en zodoende dichter bij de gelovigen gebracht.
*Eenheidsruimte
De vroeger duidelijk afgelijnde ruimten ‘vervagen’. De afzonderlijke bestanddelen vloeien
dynamisch in elkaar over en versmelten tot een visuele eenheid.
ROME - San Carlo, 1634-1667
Architect : Francesco BORROMINI (1599-1667)
IV. 1
, Architectuur /interieur in context A - Architectuur in de Nederlanden van romaans tot classicisme
C8001045-B-2122/ C8001043-B-2122
KUL architectuur Gent-Brussel 2021-2022 dr. Linda Van Santvoort
IV.1. De kerkelijke architectuur in de Zuidelijke Nederlanden
Karakteristieken:
* Het streven naar een “eenheidsruimte”
Architectuur beoogt het scheppen van ruimten die functioneel beantwoorden aan de
geestelijke en materiele behoeften van de gebruikers. De contrareformatie stelt nieuwe eisen.
BRUGGE - Sint-Walburgakerk , 1619-1642
Architect Pieter HUYSSENS (1577-1637)
Aandacht naar (ondiepe) koor en monumentale altaar (belang van de Eucharistie binnen de
contrareformatie).
De preekstoel staat opgesteld kort bij de gelovigen rechts in het schip.
De centraalbouw beantwoordt eigenlijk het best aan de nieuwe eisen, aan het begrip
eenheidsruimte. Toch breekt die centraalbouw in onze streken niet door. Er is
terughoudendheid ten aanzien van koepelconstructies (omwille van technische redenen). Er
wordt verder gewerkt op het vertrouwde stramien (basilicale aanleg) maar aangepast in
functie van die nieuwe liturgische eisen.
*gevels in drie geledingen opgebouwd
Het valt op dat de meeste gevels van barokkerken in de Nederlanden in drie lagen zijn
opgebouwd, twee lagen die worden bekroond met een driehoekig fronton.
Opvallend is dat de gevels vlak blijven, in tegenstelling tot de Italiaanse Barok waar gevels
op een naar binnen en naar buiten golvende lijn worden opgetrokken.
Slechts één uitzondering:
NAMEN - Saint-Albinkathedraal 1751-1765, Gaetano Matteo Pizzoni (1713-
1782) ( ook onder Classicisme gerangschikt)
* decoratie met zin voor theatraliteit. De Rubensiaanse invloed is doorslaggevend (zowel
in exterieur als interieur)
ANTWERPEN – Sint- Carolous Borromeuskerk
Niet louter decoratief vertoon maar geladen met symbolische of allegorische uitdrukking.
Enkele architecten hebben hun stempel gedrukt op de kerkelijke architectuur
Wenceslas COBERGHER (1557-1634)
SCHERPENHEUVEL - Onze- Lieve-Vrouwebasiliek , 1609-1627
Opdracht van de aartshertogen Albrecht en Isabella met als doel het herwonnen geloof
gestalte te geven. De Basiliek is als bedevaartsoord een ‘bolwerk’ van de contrareformatie.
Het was een voor die tijd en voor de Zuidelijke Nederlanden zeer uitzonderlijk bouwwerk
omdat die centraalbouw niet aansloot bij een traditie.
IV. 2
