De gezonde mond 2021-2022 Yeliz Aydin
De gezonde mond
Inhoud
Macro: ..................................................................................................................................................... 2
Kinesiologie ......................................................................................................................................... 2
Radiologie ............................................................................................................................................ 7
College 1: Bouw en eigenschappen ................................................................................................. 7
College 2: Beeldvorming................................................................................................................ 10
College 3: Straling en veiligheid .................................................................................................... 12
College 4: Digitaal beeld ................................................................................................................ 16
COO-programma ........................................................................................................................... 18
Orthodontie ....................................................................................................................................... 19
Gebitsmorfologie ............................................................................................................................... 26
Micro: .................................................................................................................................................... 29
Orale biochemie ................................................................................................................................ 29
College 1: Speekselsecretie ........................................................................................................... 29
College 2: Zuren, buffering en pellicle........................................................................................... 31
College 3: Afweer en speeksel....................................................................................................... 36
College 4: Mucinen ........................................................................................................................ 40
College 5: Wondgenezing en smaak.............................................................................................. 43
Orale celbiologie................................................................................................................................ 48
College 1: Structure and function of oral tissues .......................................................................... 48
College 2: Dentine pulpa complex en regeneratie ........................................................................ 53
College 3: Histologie van het parodontium ................................................................................... 57
College 4: Werkcollege .................................................................................................................. 61
Pagina 1 van 63
,De gezonde mond 2021-2022 Yeliz Aydin
Macro:
Kinesiologie
Kinesis (Grieks): beweging
Kinesiologie: bewegingsleer
Orale Kinesiologie: de tandheelkundige discipline die de basale en klinische aspecten bestudeert van
de (verstoorde) bewegingsfuncties van het kauwstelsel.
OroFaciale Pijn (OFP): pijn in het aangezicht, o.a. dentale pijn, TMD pijn, hoofdpijn, neuropathische
pijn (zenuwen)
TemporoMandibulaire Disfunctie (TMD): pijn in het kauwstelsel (kaakgewricht).
- Artralgie = arthrogene pijn = kaakgewrichtspijn
- Myalgia = myogene pijn = kauwspierpijn
- Arthrogene bewegingsbeperking: beperking in 1 of meer gewrichten
- Myogene bewegingsbeperking: beperking aan spieren, waardoor men niet meer goed beweegt
- Bij TMD komen gewrichtsgeluiden (fysiologisch / pathologisch) vaak voor.
- Vb. TMD: discusverplaatsingen of hypermobiliteit.
Tandheelkundige slaapstoornissen: slaapbruxisme, slaapapneu, slaapreflux, orale
bevochtigingsstoornissen (door teveel of te weinig speeksel in de mond).
Bruxisme: klemmen en knarsen met de tanden. Ook edentaten kunnen bruxeren, door de onderkaak
in een bepaalde positie te brengen zonder dat de tanden elkaar raken en daar kracht uit te oefenen.
- Klemmen: tanden en kiezen met kracht op elkaar zetten
- Knarsen: tanden en kiezen met kracht over elkaar heen schuiven
- Bruxisme kun je onderverdelen in:
1. Slaapbruxisme: klemmen en/of knarsen
2. Waakbruxisme: klemmen
- Positieve effecten van bruxisme:
• Voorkomt monddroogte: Klemmen → activatie kauwspieren → activatie speekselklieren
• Voorkomt osteoporose: kauwspieren oefenen een kracht uit op botten van het aangezicht,
Mensen die niet goed kunnen klemmen, hebben ook vaker osteoporose
• Voorkomt cognitieve achteruitgang: kauwen en klemmen → toename bloedtoevoer naar de
hersenen (kauwgom kauwen tijdens een toets heeft daarom een positieve effect)
• Voorkomt duchtklappen luchtweg: als je horizontaal ligt kan de tong de bovenste luchtweg
blokkeert dan krijg je minder zuurstof binnen. Het lichaam reageert hierop met bruxisme.
- Negatieve effecten van bruxisme: met name door de overbelasting, o.a. gebitsslijtage, TMD,
parodontale problemen, endodontische gevolgen, fracturen van gebitselementen, schade aan
directe en indirecte restauraties, schade aan implantaten of suprastructuren.
Slaapapneu: een slaapstoornis waarbij tijdens de slaap perioden van ademstilstand of ernstig
verzwakte ademhaling voorkomen. Slaapapneu gaat vaak gepaard met (ernstig) snurken.
- Centraal slaapapneu: de hersenen geven te weinig prikkels (CSA)
- Obstructief: luchtweg is geheel of gedeeltelijk geblokkeerd, meestal wanneer je op je rug ligt
(OSAS)
- Oorzaken zonder pathologie: door teveel eten, teveel alcohol of door het ouder worden.
- Gevolgen: niet verfrissende slaap, ochtend hoofdpijn of monddroogte, overmatuge slaperigheid
of in slaap vallen, concentratieproblemen, cardiovasculaire problemen, orgaanschade.
Pagina 2 van 63
,De gezonde mond 2021-2022 Yeliz Aydin
Slaapreflux: terugvloeien van maagzuur in de slokdarm (oesophagus) of in de mond
- GastroEsophageal Reflux Disease (GERD): ziekte waarbij je continu braakt
• Vomeren: braken
• Rumineren: voedsel / dranken weer uitbraken met opzet
- Maagzuur in de mond → zuur tast gebitselementen aan
- Oorzaken zonder pathologie: na een te zware of te snelle maaltijd, kindertijd, zwangerschap
Orale bevochtigingsstoornissen:
1. Orale vochtigheid (oral wetness):
- Hypersalivatie: teveel speeksel
- Oorzaken zonder pathologie: doorbraak gebitselementen, eerste helft zwangerschap /
menstruatie, mechanische stimuli (kauwen), smaak stimuli (zuur / zoet), mensen met een
volledige prothese, mensen met dentale pijn, bij ontsteking in de mond (GERD), neurologische
aandoeningen (Ziekte van Parkinson, epilepsie, ontsteking hersenweefsel, tumoren), medicatie.
2. Orale droogheid (oral dryness):
- Hyposalivatie / hyposialie: te weinig speeksel → objectief: je kunt het aantonen
- Xerostomie: te weinig speeksel → subjectief: patiënten ervaren een droge mond, maar als je het
gaat meten, blijkt er niet te weinig speeksel te zijn.
- Oorzaken zonder pathologie: langdurige medicatiegebruik
- Gevolgen: cariës, gebitsslijtage, parodontitis
Gebitsslijtage: een mulifactoriele conditie die leidt tot verlies van de harde weefsels (glazuur,
dentine, wortelcement). Gebitsslijtage kan het gevolg zijn van reflux, orale droogheid, bruxisme
Mechanische slijtage: iets bewegende t.o.v. een tand of kies
1. Intrinsiek mechanische slijtage (attritie): t.g.v. functie en/of parafunctie (bruxisme); wanneer de
gebitselementen onderling contact maken (het heen en weer schuiven over elkaar heen)
- Oorzaken zijn fysiologisch: kauwen, bruxisme
- Klinische tekenen van mechanisch-intrinsiek:
• Glimmende facetten → door slijtage zie je geen doffige kleur van de caries , maar juist
glimmende facetten, glazuur en dentine slijten in dezelfde mate
• Bruxopositie proaal, rechts-lateraal en/of links-lateraal
• Impressies in wang, tong, en/of lip → slijtage door een verkeerde gewoonte
2. Extrinsieke mechanische slijtage (abrasie): t.g.v. andere factoren dan functie en/of parafunctie
(bruxisme); van buiten af wordt iets langs je gebitselementen geschoven
- Oorzaken zijn niet fysiologisch: foute poetsmethode (abrasieve tandpasta, harde tandenborstel),
mondgewoontes (nagelbijten)
Chemische slijtage: chemische gebitsslijtage, die niet het gevolg is van cariës
1. Intrinsieke chemische slijtage (erosie):
- Oorzaken zijn niet fysiologisch:
• Reflux: maagzuur komt in de mondholte (door GERD)
• Vomeren: braken (door alcohol misbruik, eetstoornissen)
• Rumineren: met opzet terugbrengen van voedsel wat je hebt doorgeslikt
2. Extrinsieke chemische slijtage (erosie):
- Oorzaken zijn niet fysiologisch:
• Dieet / levensstijl gezond
• Dieet / levensstijl ongezond
• Medicijnen, die een lage zuurgraad in de mond veroorzaken
• zuur (drank, fruit), sportdrank, tanden bleken, veel zwemmen verlaagt de pH in de mond.
Pagina 3 van 63
, De gezonde mond 2021-2022 Yeliz Aydin
Attritie Abrasie Erosie
Mechanisch Mechanisch Chemisch
Intrinsiek: als gevolg van Extrinsiek: die het gevolg is van Chemische slijtage, die niet het
functie en/of parafunctie andere factoren dan functie en/of gevolg is van caries
parafunctie
Kauwen, bruxisme Foute poetsmethode, Intrinsiek: reflux, vomeren,
mondgewoontes rumineren
Extrinsiek: dieet, levensstijl gezond
of ongezond, medicijnen
Functies kauwstelsel: kauwen, slikken, spreken, lachen, geeuwen
Bouw kauwstelsel: spieren, gewrichten, onderkaak, bovenkaak, gebitselementen
- Twee (onafhankelijke) gewrichten verbonden door één botstuk (onderkaak)
- Grote asymmetrie in open- en sluitspieren
Kaakgewricht:
- Bestaat uit: gewrichtskom, gewrichtsschijf (discus articularis), gewrichtskapsel (houdt gewrichten
bij elkaar), kaakkop, synoviale vocht (zorgt voor het soepel verlopen van de beweging).
- Kaakgewricht is een parig gewricht: beide kaakgewrichten zijn star met elkaar verbonden.
- De paren bewegen tegelijkertijd: als de ene gewricht beweegt, moet de andere ook bewegen.
- Kaakgewricht is discongruent: de kaakkop en gewrichtskom passen niet goed in elkaar, waardoor
we met het kauwstelsel verschillende bewegingen kunnen maken.
Bewegingen onderkaak bij het openen:
1. Scharnierend (rotatie): draaien, kop draait in de kom
2. Glijdend (translatie): verschuiven, kop gaat uit de kom
Bewegingen die mogelijk gemaakt worden door het kakgewricht:
1. Openen en sluiten (40-60 mm)
2. Zijwaarts: links en rechts (8-12 mm)
3. Protrusie: voorwaarts (6-10 mm)
4. Retrusie: achterwaards (0-2 mm)
Occlusie: stilstand (statisch), ieder statisch contact tussen gebitselementen van de onderkaak met
gebitselementen van de bovenkaak.
Articulatie: beweging (dynamisch), ieder dynamisch (glijdend) contact tussen gebitselementen van de
onderkaak met gebitselementen van de bovenkaak.
Pagina 4 van 63
De gezonde mond
Inhoud
Macro: ..................................................................................................................................................... 2
Kinesiologie ......................................................................................................................................... 2
Radiologie ............................................................................................................................................ 7
College 1: Bouw en eigenschappen ................................................................................................. 7
College 2: Beeldvorming................................................................................................................ 10
College 3: Straling en veiligheid .................................................................................................... 12
College 4: Digitaal beeld ................................................................................................................ 16
COO-programma ........................................................................................................................... 18
Orthodontie ....................................................................................................................................... 19
Gebitsmorfologie ............................................................................................................................... 26
Micro: .................................................................................................................................................... 29
Orale biochemie ................................................................................................................................ 29
College 1: Speekselsecretie ........................................................................................................... 29
College 2: Zuren, buffering en pellicle........................................................................................... 31
College 3: Afweer en speeksel....................................................................................................... 36
College 4: Mucinen ........................................................................................................................ 40
College 5: Wondgenezing en smaak.............................................................................................. 43
Orale celbiologie................................................................................................................................ 48
College 1: Structure and function of oral tissues .......................................................................... 48
College 2: Dentine pulpa complex en regeneratie ........................................................................ 53
College 3: Histologie van het parodontium ................................................................................... 57
College 4: Werkcollege .................................................................................................................. 61
Pagina 1 van 63
,De gezonde mond 2021-2022 Yeliz Aydin
Macro:
Kinesiologie
Kinesis (Grieks): beweging
Kinesiologie: bewegingsleer
Orale Kinesiologie: de tandheelkundige discipline die de basale en klinische aspecten bestudeert van
de (verstoorde) bewegingsfuncties van het kauwstelsel.
OroFaciale Pijn (OFP): pijn in het aangezicht, o.a. dentale pijn, TMD pijn, hoofdpijn, neuropathische
pijn (zenuwen)
TemporoMandibulaire Disfunctie (TMD): pijn in het kauwstelsel (kaakgewricht).
- Artralgie = arthrogene pijn = kaakgewrichtspijn
- Myalgia = myogene pijn = kauwspierpijn
- Arthrogene bewegingsbeperking: beperking in 1 of meer gewrichten
- Myogene bewegingsbeperking: beperking aan spieren, waardoor men niet meer goed beweegt
- Bij TMD komen gewrichtsgeluiden (fysiologisch / pathologisch) vaak voor.
- Vb. TMD: discusverplaatsingen of hypermobiliteit.
Tandheelkundige slaapstoornissen: slaapbruxisme, slaapapneu, slaapreflux, orale
bevochtigingsstoornissen (door teveel of te weinig speeksel in de mond).
Bruxisme: klemmen en knarsen met de tanden. Ook edentaten kunnen bruxeren, door de onderkaak
in een bepaalde positie te brengen zonder dat de tanden elkaar raken en daar kracht uit te oefenen.
- Klemmen: tanden en kiezen met kracht op elkaar zetten
- Knarsen: tanden en kiezen met kracht over elkaar heen schuiven
- Bruxisme kun je onderverdelen in:
1. Slaapbruxisme: klemmen en/of knarsen
2. Waakbruxisme: klemmen
- Positieve effecten van bruxisme:
• Voorkomt monddroogte: Klemmen → activatie kauwspieren → activatie speekselklieren
• Voorkomt osteoporose: kauwspieren oefenen een kracht uit op botten van het aangezicht,
Mensen die niet goed kunnen klemmen, hebben ook vaker osteoporose
• Voorkomt cognitieve achteruitgang: kauwen en klemmen → toename bloedtoevoer naar de
hersenen (kauwgom kauwen tijdens een toets heeft daarom een positieve effect)
• Voorkomt duchtklappen luchtweg: als je horizontaal ligt kan de tong de bovenste luchtweg
blokkeert dan krijg je minder zuurstof binnen. Het lichaam reageert hierop met bruxisme.
- Negatieve effecten van bruxisme: met name door de overbelasting, o.a. gebitsslijtage, TMD,
parodontale problemen, endodontische gevolgen, fracturen van gebitselementen, schade aan
directe en indirecte restauraties, schade aan implantaten of suprastructuren.
Slaapapneu: een slaapstoornis waarbij tijdens de slaap perioden van ademstilstand of ernstig
verzwakte ademhaling voorkomen. Slaapapneu gaat vaak gepaard met (ernstig) snurken.
- Centraal slaapapneu: de hersenen geven te weinig prikkels (CSA)
- Obstructief: luchtweg is geheel of gedeeltelijk geblokkeerd, meestal wanneer je op je rug ligt
(OSAS)
- Oorzaken zonder pathologie: door teveel eten, teveel alcohol of door het ouder worden.
- Gevolgen: niet verfrissende slaap, ochtend hoofdpijn of monddroogte, overmatuge slaperigheid
of in slaap vallen, concentratieproblemen, cardiovasculaire problemen, orgaanschade.
Pagina 2 van 63
,De gezonde mond 2021-2022 Yeliz Aydin
Slaapreflux: terugvloeien van maagzuur in de slokdarm (oesophagus) of in de mond
- GastroEsophageal Reflux Disease (GERD): ziekte waarbij je continu braakt
• Vomeren: braken
• Rumineren: voedsel / dranken weer uitbraken met opzet
- Maagzuur in de mond → zuur tast gebitselementen aan
- Oorzaken zonder pathologie: na een te zware of te snelle maaltijd, kindertijd, zwangerschap
Orale bevochtigingsstoornissen:
1. Orale vochtigheid (oral wetness):
- Hypersalivatie: teveel speeksel
- Oorzaken zonder pathologie: doorbraak gebitselementen, eerste helft zwangerschap /
menstruatie, mechanische stimuli (kauwen), smaak stimuli (zuur / zoet), mensen met een
volledige prothese, mensen met dentale pijn, bij ontsteking in de mond (GERD), neurologische
aandoeningen (Ziekte van Parkinson, epilepsie, ontsteking hersenweefsel, tumoren), medicatie.
2. Orale droogheid (oral dryness):
- Hyposalivatie / hyposialie: te weinig speeksel → objectief: je kunt het aantonen
- Xerostomie: te weinig speeksel → subjectief: patiënten ervaren een droge mond, maar als je het
gaat meten, blijkt er niet te weinig speeksel te zijn.
- Oorzaken zonder pathologie: langdurige medicatiegebruik
- Gevolgen: cariës, gebitsslijtage, parodontitis
Gebitsslijtage: een mulifactoriele conditie die leidt tot verlies van de harde weefsels (glazuur,
dentine, wortelcement). Gebitsslijtage kan het gevolg zijn van reflux, orale droogheid, bruxisme
Mechanische slijtage: iets bewegende t.o.v. een tand of kies
1. Intrinsiek mechanische slijtage (attritie): t.g.v. functie en/of parafunctie (bruxisme); wanneer de
gebitselementen onderling contact maken (het heen en weer schuiven over elkaar heen)
- Oorzaken zijn fysiologisch: kauwen, bruxisme
- Klinische tekenen van mechanisch-intrinsiek:
• Glimmende facetten → door slijtage zie je geen doffige kleur van de caries , maar juist
glimmende facetten, glazuur en dentine slijten in dezelfde mate
• Bruxopositie proaal, rechts-lateraal en/of links-lateraal
• Impressies in wang, tong, en/of lip → slijtage door een verkeerde gewoonte
2. Extrinsieke mechanische slijtage (abrasie): t.g.v. andere factoren dan functie en/of parafunctie
(bruxisme); van buiten af wordt iets langs je gebitselementen geschoven
- Oorzaken zijn niet fysiologisch: foute poetsmethode (abrasieve tandpasta, harde tandenborstel),
mondgewoontes (nagelbijten)
Chemische slijtage: chemische gebitsslijtage, die niet het gevolg is van cariës
1. Intrinsieke chemische slijtage (erosie):
- Oorzaken zijn niet fysiologisch:
• Reflux: maagzuur komt in de mondholte (door GERD)
• Vomeren: braken (door alcohol misbruik, eetstoornissen)
• Rumineren: met opzet terugbrengen van voedsel wat je hebt doorgeslikt
2. Extrinsieke chemische slijtage (erosie):
- Oorzaken zijn niet fysiologisch:
• Dieet / levensstijl gezond
• Dieet / levensstijl ongezond
• Medicijnen, die een lage zuurgraad in de mond veroorzaken
• zuur (drank, fruit), sportdrank, tanden bleken, veel zwemmen verlaagt de pH in de mond.
Pagina 3 van 63
, De gezonde mond 2021-2022 Yeliz Aydin
Attritie Abrasie Erosie
Mechanisch Mechanisch Chemisch
Intrinsiek: als gevolg van Extrinsiek: die het gevolg is van Chemische slijtage, die niet het
functie en/of parafunctie andere factoren dan functie en/of gevolg is van caries
parafunctie
Kauwen, bruxisme Foute poetsmethode, Intrinsiek: reflux, vomeren,
mondgewoontes rumineren
Extrinsiek: dieet, levensstijl gezond
of ongezond, medicijnen
Functies kauwstelsel: kauwen, slikken, spreken, lachen, geeuwen
Bouw kauwstelsel: spieren, gewrichten, onderkaak, bovenkaak, gebitselementen
- Twee (onafhankelijke) gewrichten verbonden door één botstuk (onderkaak)
- Grote asymmetrie in open- en sluitspieren
Kaakgewricht:
- Bestaat uit: gewrichtskom, gewrichtsschijf (discus articularis), gewrichtskapsel (houdt gewrichten
bij elkaar), kaakkop, synoviale vocht (zorgt voor het soepel verlopen van de beweging).
- Kaakgewricht is een parig gewricht: beide kaakgewrichten zijn star met elkaar verbonden.
- De paren bewegen tegelijkertijd: als de ene gewricht beweegt, moet de andere ook bewegen.
- Kaakgewricht is discongruent: de kaakkop en gewrichtskom passen niet goed in elkaar, waardoor
we met het kauwstelsel verschillende bewegingen kunnen maken.
Bewegingen onderkaak bij het openen:
1. Scharnierend (rotatie): draaien, kop draait in de kom
2. Glijdend (translatie): verschuiven, kop gaat uit de kom
Bewegingen die mogelijk gemaakt worden door het kakgewricht:
1. Openen en sluiten (40-60 mm)
2. Zijwaarts: links en rechts (8-12 mm)
3. Protrusie: voorwaarts (6-10 mm)
4. Retrusie: achterwaards (0-2 mm)
Occlusie: stilstand (statisch), ieder statisch contact tussen gebitselementen van de onderkaak met
gebitselementen van de bovenkaak.
Articulatie: beweging (dynamisch), ieder dynamisch (glijdend) contact tussen gebitselementen van de
onderkaak met gebitselementen van de bovenkaak.
Pagina 4 van 63
