Sociale Psychologie
Les 1: Introductie in de sociale psychologie
Sociale psychologie = wetenschappelijk onderzoek naar de manier waarop gedachten,
gevoelens en gedragingen beïnvloed worden door anderen
● fysiek aanwezig
● online aanwezig
● in gedachten aanwezig (bv. bepaalde verwachtingen)
● die geïmpliceerd zijn
○ denken in woorden die voortkomen uit taal, die niet bestaat zonder interactie
○ we rapen ons afval op volgens de norm, die anderen impliceert en beïnvloedt
ons ook bij hun afwezigheid
Verklaringsniveaus
1. Intrapersoonlijk: persoon in context
bv. stereotype vrouwen/mannen op schaal van warmte en competentie
- Role Congruity Theory: eigenschappen die meer met mannen worden
geassocieerd, worden ook meer met leidinggeven geassocieerd
2. Interpersoonlijk: relaties, interacties
- anderen sturen je
- als de omgeving stereotypen relevant maakt, wegen ze meer door in je
oordeel
3. Positioneel: samenstelling van een groep
- status van de persoon, groepslidmaatschap, groepsrelaties
- bv. in een volledig mannelijke omgeving zal het stereotype van vrouw zijn
meer doorwegen
4. Ideologisch: cultureel
= rol van algemene opvattingen en ideeën, culturele betekenissen en praktijken
- typeringen van bepaalde groepen
- bv. positie van vrouwen is slechter in samenlevingen met meer seksistische
ideologie
1. Gender Empowerment (macht): deelname aan economie en politiek
2. Gender Development (ontwikkeling): levensverwachting, scholing,
levensstandaard
1
,=> alle verklaringsniveaus zijn waar en relevant
Reductionisme = een fenomeen proberen terug te brengen tot één niveau van verklaring
Methoden in sociale psychologie
-> sociale invloed op gedrag onderzoeken
⇔ psychologie: we bestuderen de mens in groep
⇔ sociologie: we bestuderen de menselijke psychologie
● Experimentele methode: causale relaties
● Andere methoden: steeds meer aandacht voor
Experimentele methode
Kenmerken van een experiment:
● Afhankelijke variabele: uitkomstmaat
● Onafhankelijke variabele: manipulatie, condities
● Toevallige toewijzing van participanten aan condities
● Interne validiteit: geen storende variabelen (= systematisch mee variëren met OV)
● Externe validiteit: naar populatie generaliseren
Criteria om experimenten te beoordelen:
● Toevallige toewijzing aan condities (vooral kleine steekproeven)
● Operationele definities van de variabelen: meetbaar en goed gemeten
● Interne validiteit: kan je resultaat toeschrijven aan OV
○ controleconditie
○ manipulatiecheck
○ storende variabele
○ andere maat
● Externe validiteit: mate waarin resultaten gegeneraliseerd kunnen worden en
toegepast in andere contexten
○ bv. studenten psychologie -> generaliseerbaar?
➢ Laboratoriumexperimenten:
○ hoge interne validiteit, lage externe validiteit
○ gevaar demand karakteristieken, beperking spontaan gedrag (subject effects)
=> idealiter double-blind (onderzoeker en participant weten doel exp niet)
2
, ■ bv. Milgram: niet geloofwaardig of realistisch gevonden door
participanten, mensen die wel geloofwaardig vonden vroegen om
stopzetting => kritiek op validiteit
➢ Veldexperimenten:
○ lagere interne validiteit, hoge externe validiteit
○ minder controle op storende factoren
■ Sherif: intergroepsdynamiek op zomerkamp voor jongens
➢ Combinatie => fenomeen op beide manieren bestuderen => zowel interne als
externe validiteit
Experiment is niet de juiste onderzoeksmethode als
1. Niet mogelijk individuele verschillen te manipuleren en mensen niet random
toewijzen aan condities
● effect van gender
○ nadruk op vrouw zijn
● culturele verschillen
○ proxy: cultural priming -> bij mensen die thuis zijn in twee culturen, de
ene laten primeren over de andere
● sociaal klimaat (verdeling van middelen, normen, conflicten tussen groepen)
○ Monopoly-spel: arm of rijk
2. Voorlopers en gevolgen van reële gebeurtenissen of contexten
● ervaring van vrouwen in leidinggevende posities
○ niet mogelijk om mensen in bepaalde positie te plaatsen
● wie plegen hate crimes?
○ mensen niet manipuleren om hate crime te doen
Alternatieve methoden
1. Survey-onderzoek: vragenlijsten met self-report
2. Archiefonderzoek = onderzoek naar culturele producten of maatschappelijke
ontwikkelingen
● of culturele producten samenhangen met gedrag
bv. Welke emoties promoten kinderboeken? Meer schaamte in België dan
Amerika
● of ontwikkelingen op grotere schaal samenhangen met gedrag
bv. Hangt inkomstenverdeling samen met geluk? Meer verdeling hangt samen
met minder gelukkig, vooral bij klasse met lager inkomen
3
, 3. Kwalitatief onderzoek
bv. Wat is het discours van alledaags racisme? Hoe praten mensen over etnische
minderheden?
4. Case-studie = volgen van individu of groep om een bepaalde omstandigheid of
gebeurtenis verdiepend te beschrijven
bv. Wat brengt mensen om zich aan te sluiten bij een fascistische beweging?
5. Observatiestudies
bv. koppelinteracties bij conflict: welke emoties/lichaamstaal, hoe snel weer
consensus => relatie later voorspellen
Kritieken op sociale psychologie
1. Reductionisme
● te weinig rekening houden met alle (hogerliggende) niveaus
● labo-onderzoek wereldvreemd -> ecologische validiteit? => beweging naar
alternatief onderzoek
2. Positivisme
● niet-kritische acceptatie van wetenschappelijke methode als enige manier om
tot echte kennis te komen
● “meten is weten” bij psychologie? -> complexiteit van de mens
● weinig oog voor context en unieke menselijke eigenschappen
4
Les 1: Introductie in de sociale psychologie
Sociale psychologie = wetenschappelijk onderzoek naar de manier waarop gedachten,
gevoelens en gedragingen beïnvloed worden door anderen
● fysiek aanwezig
● online aanwezig
● in gedachten aanwezig (bv. bepaalde verwachtingen)
● die geïmpliceerd zijn
○ denken in woorden die voortkomen uit taal, die niet bestaat zonder interactie
○ we rapen ons afval op volgens de norm, die anderen impliceert en beïnvloedt
ons ook bij hun afwezigheid
Verklaringsniveaus
1. Intrapersoonlijk: persoon in context
bv. stereotype vrouwen/mannen op schaal van warmte en competentie
- Role Congruity Theory: eigenschappen die meer met mannen worden
geassocieerd, worden ook meer met leidinggeven geassocieerd
2. Interpersoonlijk: relaties, interacties
- anderen sturen je
- als de omgeving stereotypen relevant maakt, wegen ze meer door in je
oordeel
3. Positioneel: samenstelling van een groep
- status van de persoon, groepslidmaatschap, groepsrelaties
- bv. in een volledig mannelijke omgeving zal het stereotype van vrouw zijn
meer doorwegen
4. Ideologisch: cultureel
= rol van algemene opvattingen en ideeën, culturele betekenissen en praktijken
- typeringen van bepaalde groepen
- bv. positie van vrouwen is slechter in samenlevingen met meer seksistische
ideologie
1. Gender Empowerment (macht): deelname aan economie en politiek
2. Gender Development (ontwikkeling): levensverwachting, scholing,
levensstandaard
1
,=> alle verklaringsniveaus zijn waar en relevant
Reductionisme = een fenomeen proberen terug te brengen tot één niveau van verklaring
Methoden in sociale psychologie
-> sociale invloed op gedrag onderzoeken
⇔ psychologie: we bestuderen de mens in groep
⇔ sociologie: we bestuderen de menselijke psychologie
● Experimentele methode: causale relaties
● Andere methoden: steeds meer aandacht voor
Experimentele methode
Kenmerken van een experiment:
● Afhankelijke variabele: uitkomstmaat
● Onafhankelijke variabele: manipulatie, condities
● Toevallige toewijzing van participanten aan condities
● Interne validiteit: geen storende variabelen (= systematisch mee variëren met OV)
● Externe validiteit: naar populatie generaliseren
Criteria om experimenten te beoordelen:
● Toevallige toewijzing aan condities (vooral kleine steekproeven)
● Operationele definities van de variabelen: meetbaar en goed gemeten
● Interne validiteit: kan je resultaat toeschrijven aan OV
○ controleconditie
○ manipulatiecheck
○ storende variabele
○ andere maat
● Externe validiteit: mate waarin resultaten gegeneraliseerd kunnen worden en
toegepast in andere contexten
○ bv. studenten psychologie -> generaliseerbaar?
➢ Laboratoriumexperimenten:
○ hoge interne validiteit, lage externe validiteit
○ gevaar demand karakteristieken, beperking spontaan gedrag (subject effects)
=> idealiter double-blind (onderzoeker en participant weten doel exp niet)
2
, ■ bv. Milgram: niet geloofwaardig of realistisch gevonden door
participanten, mensen die wel geloofwaardig vonden vroegen om
stopzetting => kritiek op validiteit
➢ Veldexperimenten:
○ lagere interne validiteit, hoge externe validiteit
○ minder controle op storende factoren
■ Sherif: intergroepsdynamiek op zomerkamp voor jongens
➢ Combinatie => fenomeen op beide manieren bestuderen => zowel interne als
externe validiteit
Experiment is niet de juiste onderzoeksmethode als
1. Niet mogelijk individuele verschillen te manipuleren en mensen niet random
toewijzen aan condities
● effect van gender
○ nadruk op vrouw zijn
● culturele verschillen
○ proxy: cultural priming -> bij mensen die thuis zijn in twee culturen, de
ene laten primeren over de andere
● sociaal klimaat (verdeling van middelen, normen, conflicten tussen groepen)
○ Monopoly-spel: arm of rijk
2. Voorlopers en gevolgen van reële gebeurtenissen of contexten
● ervaring van vrouwen in leidinggevende posities
○ niet mogelijk om mensen in bepaalde positie te plaatsen
● wie plegen hate crimes?
○ mensen niet manipuleren om hate crime te doen
Alternatieve methoden
1. Survey-onderzoek: vragenlijsten met self-report
2. Archiefonderzoek = onderzoek naar culturele producten of maatschappelijke
ontwikkelingen
● of culturele producten samenhangen met gedrag
bv. Welke emoties promoten kinderboeken? Meer schaamte in België dan
Amerika
● of ontwikkelingen op grotere schaal samenhangen met gedrag
bv. Hangt inkomstenverdeling samen met geluk? Meer verdeling hangt samen
met minder gelukkig, vooral bij klasse met lager inkomen
3
, 3. Kwalitatief onderzoek
bv. Wat is het discours van alledaags racisme? Hoe praten mensen over etnische
minderheden?
4. Case-studie = volgen van individu of groep om een bepaalde omstandigheid of
gebeurtenis verdiepend te beschrijven
bv. Wat brengt mensen om zich aan te sluiten bij een fascistische beweging?
5. Observatiestudies
bv. koppelinteracties bij conflict: welke emoties/lichaamstaal, hoe snel weer
consensus => relatie later voorspellen
Kritieken op sociale psychologie
1. Reductionisme
● te weinig rekening houden met alle (hogerliggende) niveaus
● labo-onderzoek wereldvreemd -> ecologische validiteit? => beweging naar
alternatief onderzoek
2. Positivisme
● niet-kritische acceptatie van wetenschappelijke methode als enige manier om
tot echte kennis te komen
● “meten is weten” bij psychologie? -> complexiteit van de mens
● weinig oog voor context en unieke menselijke eigenschappen
4
