Cultuurgeschiedenis
Probeert samenhangend beeld te bieden van historische periode of van een evolutie uitgaande van
zeer diverse gebieden van de cultuur
Band tussen architectuur en cultuur
- Kan ons veel leren over individu en maatschappij in welbepaalde historisch context
De bebouwde ruimte
Psychiatrische instelling ‘ Am Steinhof’ 1901-1909, Otto Wagner
- een van de belangrijkste voorbeelden van de modernistische architectuur toegepast op de
psychiatrische instelling
- architecturale compositie die panoptische blik en optische transparantie verbergt
- kijker controleert: zien = controle
o gebouw is geconstrueerd vanuit fictie van kijker die zo volledig mogelijk overzicht heeft
- opvattingen over psychiatrie
o hygiëne, controle, decriminalisering, ordening
o patiënt geen gevangene
- opvattingen over ‘gezonde’ maatschappij die niet verborgen is
de imaginaire ruimte
Antoine Watteau ‘Les plaisirs du bal’
- voorstelling van architectuur als belichaming van kunst, verbeelding
en fantasie
o verbeelde pastorale landschap dat bestond in literatuur
- manier waarop architectuur hier wordt voorgesteld getuigt van
wereld die projectie is van zijn verbeelding
- doorkijk op verbeelding van wereld buiten adellijke wereld
- ruimte wordt een projectie van verbeelding
- ordening van voorgrond – achtergrond
o wazige achtergrond, verbeelding, hoe de sociale klasse naar de wereld keek
o voorgrond adellijke figuren, theatraal
de cultuur van de barok
begin 17E met opkomst van cultuur van barok
- turbulente eeuwen
o opkomst protestantisme, godsdienstoorlogen (katholieken vs protestanten), allerlei
religieuze fracties, de gevolgen van ontdekkingsreizen, revolutionaire ontwikkelingen in
wiskunde, wetenschap, architectuur, filosofie en de kunsten
- politiek
o ontwikkeling vorstelijk absolutisme (zoals Fr en Sp)
o ontwikkeling burgerlijke cultuur (zoals N-Ned)
kunst van barok speelt met illusie
1
,- kunnen we de werkelijkheid wel kennen of worden we onvermijdelijk bedrogen door onze
zintuigen
o is de realiteit die we ervaren wel een objectieve realiteit
zo ja, op basis van welke criteria kunnen we dat beweren
- trompe-l’oeil
o opzettelijk creëren van optische illusie
- streven naar zeer radicale natuurgetrouwheid
de wereld wordt een wereld van verbeelding en van subjectieve ervaring
- de wereld zoals we die ervaren is de wereld zoals we die ons verbeelden
- ruimte wordt ervaringsruimte
La vida es sueño – Pedro Calderón de la Barca (het leven is een droom)
- toneelstuk geldt als een van de meest vooraanstaande voorbeelden van de literaire barok,
geschreven tijden de Spaanse Gouden eeuw
- 17E bloeiperiode op vlak van kunst en literatuur
Literatuur en theater tijdens de barok
Centrale thema’s
- Overtuiging dat mens wordt geregeerd door blinde passies waaruit obsessie tot zelfkennis en
zelfcontrole volgt
o Heb ik wel een eigen identiteit, wie ben ik
- Op barokke scène is niets wat het lijkt, alles is een grote trompe-l’oeil
o Alles en iedereen is ambigu, vermomd of monsterlijk
o Wat natuurlijk lijkt is artistiek
o Als alles slechts schijn is, is de wereld een droom en het leven is niet meer reëel dan een
droom
Calderón de la Barca
Wat is echt en wat is slechts een illusie
- Relatie tussen illusie en realiteit centraal
- Geldigheid van kennis van de wereld in vraag gesteld
- Kunnen we droom en realiteit onderscheiden
o Is er iets buiten droom?
Het leven is een droom
- Poolse prins opgesloten in kerker door vader, koning Basilio
o Had in sterren gelezen dat zoon tiran zou worden
- Bepaald moment mag hij dag koning zijn
- Naar kasteel gebracht na slaapdrank te drinken
o Begint zich vreemd te gedragen
Terug opgesloten
- Bewaker zegt dat dat allemaal maar een droom was
Segismundo
2
, - Wat is het leven? Een hartstocht. Wat is het leven? Een illusie, een schaduw, een fictie, en het
hoogste goed is slechts klein, want het leven is slechts een droom, en dromen zijn niets dan
dromen.
Chronologisch kader en voorbeelden
Kunst en cultuur van barok
- Expressieve kracht
- Overweldigend karakter van illusie van realiteit
- Combinatie sensualiteit en spiritualiteit
o Moest publiek kunnen binden aan geloof en katholieke doctrine
- Dramatische kracht, (ingehouden) beweging en chiaroscuro (licht-schaduwcontrast)
Katholieke landen
- Streven in kader van katholieke hervorming
- Conflict protestantisme
- Intern vernieuwen vs strijd met oprukkend protestantisme
o Contrareformatie
Protestantse landen
- Barok meer zaak van burgerij
o Minder monumentaal
o Binnen kader protestantisme
Soberder en minder abundant
- Nederlanden
o Rembrandt 1606-1669
o Hals 1580-1666
- Genre stilleven hoogtepunt
o Zowel katholiek als protestantse landen
Italië
- Carracci 1560-1609
- Caravaggio 1571-1610
Spanje
- Spaanse realisme
o Verbinden met Italiaanse barok
o Tot duistere, spirituele, mystieke en macabere barok
Ribera 1599-1652
Zurbarán 1598-1664
Cano 1601-1667
Velázquez 1699-1660
Algemene kenmerken barok
- Sterke natuurgetrouwheid
- Vastleggen van dramatisch moment, of suggestie van wat gaat komen
o Brengt sterke beweeglijkheid en geladen theatraliteit mee
o Suggereert meer dan het toont, om verbeelding en inleving te prikkelen
3
Probeert samenhangend beeld te bieden van historische periode of van een evolutie uitgaande van
zeer diverse gebieden van de cultuur
Band tussen architectuur en cultuur
- Kan ons veel leren over individu en maatschappij in welbepaalde historisch context
De bebouwde ruimte
Psychiatrische instelling ‘ Am Steinhof’ 1901-1909, Otto Wagner
- een van de belangrijkste voorbeelden van de modernistische architectuur toegepast op de
psychiatrische instelling
- architecturale compositie die panoptische blik en optische transparantie verbergt
- kijker controleert: zien = controle
o gebouw is geconstrueerd vanuit fictie van kijker die zo volledig mogelijk overzicht heeft
- opvattingen over psychiatrie
o hygiëne, controle, decriminalisering, ordening
o patiënt geen gevangene
- opvattingen over ‘gezonde’ maatschappij die niet verborgen is
de imaginaire ruimte
Antoine Watteau ‘Les plaisirs du bal’
- voorstelling van architectuur als belichaming van kunst, verbeelding
en fantasie
o verbeelde pastorale landschap dat bestond in literatuur
- manier waarop architectuur hier wordt voorgesteld getuigt van
wereld die projectie is van zijn verbeelding
- doorkijk op verbeelding van wereld buiten adellijke wereld
- ruimte wordt een projectie van verbeelding
- ordening van voorgrond – achtergrond
o wazige achtergrond, verbeelding, hoe de sociale klasse naar de wereld keek
o voorgrond adellijke figuren, theatraal
de cultuur van de barok
begin 17E met opkomst van cultuur van barok
- turbulente eeuwen
o opkomst protestantisme, godsdienstoorlogen (katholieken vs protestanten), allerlei
religieuze fracties, de gevolgen van ontdekkingsreizen, revolutionaire ontwikkelingen in
wiskunde, wetenschap, architectuur, filosofie en de kunsten
- politiek
o ontwikkeling vorstelijk absolutisme (zoals Fr en Sp)
o ontwikkeling burgerlijke cultuur (zoals N-Ned)
kunst van barok speelt met illusie
1
,- kunnen we de werkelijkheid wel kennen of worden we onvermijdelijk bedrogen door onze
zintuigen
o is de realiteit die we ervaren wel een objectieve realiteit
zo ja, op basis van welke criteria kunnen we dat beweren
- trompe-l’oeil
o opzettelijk creëren van optische illusie
- streven naar zeer radicale natuurgetrouwheid
de wereld wordt een wereld van verbeelding en van subjectieve ervaring
- de wereld zoals we die ervaren is de wereld zoals we die ons verbeelden
- ruimte wordt ervaringsruimte
La vida es sueño – Pedro Calderón de la Barca (het leven is een droom)
- toneelstuk geldt als een van de meest vooraanstaande voorbeelden van de literaire barok,
geschreven tijden de Spaanse Gouden eeuw
- 17E bloeiperiode op vlak van kunst en literatuur
Literatuur en theater tijdens de barok
Centrale thema’s
- Overtuiging dat mens wordt geregeerd door blinde passies waaruit obsessie tot zelfkennis en
zelfcontrole volgt
o Heb ik wel een eigen identiteit, wie ben ik
- Op barokke scène is niets wat het lijkt, alles is een grote trompe-l’oeil
o Alles en iedereen is ambigu, vermomd of monsterlijk
o Wat natuurlijk lijkt is artistiek
o Als alles slechts schijn is, is de wereld een droom en het leven is niet meer reëel dan een
droom
Calderón de la Barca
Wat is echt en wat is slechts een illusie
- Relatie tussen illusie en realiteit centraal
- Geldigheid van kennis van de wereld in vraag gesteld
- Kunnen we droom en realiteit onderscheiden
o Is er iets buiten droom?
Het leven is een droom
- Poolse prins opgesloten in kerker door vader, koning Basilio
o Had in sterren gelezen dat zoon tiran zou worden
- Bepaald moment mag hij dag koning zijn
- Naar kasteel gebracht na slaapdrank te drinken
o Begint zich vreemd te gedragen
Terug opgesloten
- Bewaker zegt dat dat allemaal maar een droom was
Segismundo
2
, - Wat is het leven? Een hartstocht. Wat is het leven? Een illusie, een schaduw, een fictie, en het
hoogste goed is slechts klein, want het leven is slechts een droom, en dromen zijn niets dan
dromen.
Chronologisch kader en voorbeelden
Kunst en cultuur van barok
- Expressieve kracht
- Overweldigend karakter van illusie van realiteit
- Combinatie sensualiteit en spiritualiteit
o Moest publiek kunnen binden aan geloof en katholieke doctrine
- Dramatische kracht, (ingehouden) beweging en chiaroscuro (licht-schaduwcontrast)
Katholieke landen
- Streven in kader van katholieke hervorming
- Conflict protestantisme
- Intern vernieuwen vs strijd met oprukkend protestantisme
o Contrareformatie
Protestantse landen
- Barok meer zaak van burgerij
o Minder monumentaal
o Binnen kader protestantisme
Soberder en minder abundant
- Nederlanden
o Rembrandt 1606-1669
o Hals 1580-1666
- Genre stilleven hoogtepunt
o Zowel katholiek als protestantse landen
Italië
- Carracci 1560-1609
- Caravaggio 1571-1610
Spanje
- Spaanse realisme
o Verbinden met Italiaanse barok
o Tot duistere, spirituele, mystieke en macabere barok
Ribera 1599-1652
Zurbarán 1598-1664
Cano 1601-1667
Velázquez 1699-1660
Algemene kenmerken barok
- Sterke natuurgetrouwheid
- Vastleggen van dramatisch moment, of suggestie van wat gaat komen
o Brengt sterke beweeglijkheid en geladen theatraliteit mee
o Suggereert meer dan het toont, om verbeelding en inleving te prikkelen
3
