Samenvatting Effectief leren basisboek - H1 & H2
De 6 rollen van de leraar – gedragsindicatoren
Hoofdstuk 1 – effectief leren in de les......................................................................................2
1.1 Sleutelbegrippen bij het vormgeven van effectief leren....................................................2
1.1.1 Betekenis geven...........................................................................................................3
1.1.2 Individuele aanspreekbaarheid....................................................................................4
1.1.3 Zichtbaarheid...............................................................................................................4
1.1.4 Motivatie.....................................................................................................................4
1.2 Leren & leeractiviteiten.....................................................................................................4
1.3 Vaardigheden en competenties eigen maken versus kennis..............................................5
1.3.1 Vaardigheden...............................................................................................................5
1.3.2 Een praktijkvoorbeeld van het aanleren van vaardigheden.........................................6
1.3.3 Competenties...............................................................................................................6
1.4 Docent gestuurd leren........................................................................................................7
Hoofdstuk 2 -Directe instructie................................................................................................8
2.1 Effectief leren en directe instructie....................................................................................8
2.2 Fasen in de les....................................................................................................................8
2.2.1 Model directe instructie...............................................................................................8
2.2.2 WOKHUT...................................................................................................................9
2.3 Kenmerken van een lesontwerp.........................................................................................9
2.4 De uitvoering van de les....................................................................................................9
Hoofdstuk 1 Wat doet de effectieve leraar?..........................................................................11
1.1 Een goede les...................................................................................................................11
1.2 De indeling in zes rollen..................................................................................................11
1.3 De leerlijn van de leraar...................................................................................................12
Hoofstuk 2 Wat weten we uit onderzoek?............................................................................13
2.1 Groepsvorming................................................................................................................14
2.2 Klassenmanagement........................................................................................................15
2.3 Leraar effectiviteit (Muijs)...............................................................................................15
2.4 ICALT..............................................................................................................................16
2.5 Breinleren.......................................................................................................................17
2.5.1 Werking van het geheugen........................................................................................17
2.5.2 Het puberbrein...........................................................................................................17
Hoofdstuk 4 De rol van gastheer: contact maken................................................................18
4.1 De leraar maakt contact...................................................................................................18
4.2 Waarom is contact maken belangrijk? & Psychologische basisbehoeften &
Interpersoonlijk gedrag..........................................................................................................19
, 4.3 Gedragsindicatoren..........................................................................................................19
4.4 De ontwikkeling van de gastheer.....................................................................................19
4.5 Leren en reflecteren.........................................................................................................20
Hoofdstuk 5 De rol van de presentator.................................................................................20
5.1 De leraar neemt de leiding...............................................................................................20
5.2 Waarom de leiding nemen belangrijk is..........................................................................21
5.2 Gedrag indicatoren...........................................................................................................21
5.4 De ontwikkeling van de presentator................................................................................21
5.5 Leren en reflecteren.........................................................................................................22
Hoofdstuk 6 De rol als didacticus..........................................................................................22
Hoofstuk 6.1 De leraar draagt kennis, vaardigheden en attitudes over.................................23
6.2 Waarom een effectieve didactiek belangrijk is?..............................................................23
6.3 Gedragsindicatoren..........................................................................................................23
6.4 De ontwikkeling van de didacticus..................................................................................25
Hoofdstuk 7 De rol van pedagoog: een veilig klimaat creëren...........................................28
7.1 De leraar zorgt voor een veilig klimaat...........................................................................28
7.2 Waarom een veilig klimaat belangrijk is.........................................................................28
7.3 Gedragsindicatoren..........................................................................................................28
7.4 De ontwikkeling van de pedagoog...................................................................................29
Hoofdstuk 8 De rol van afsluiten: de les afsluiten................................................................30
8.1 De leraar sluit de les af....................................................................................................30
8.2 Waarom de les afsluiten zo belangrijk is.........................................................................31
8.3 Gedragsindicatoren..........................................................................................................31
8.4 De ontwikkeling van de afsluiter.....................................................................................32
Hoofdstuk 9 De rol van coach: de leerling stuurt zijn eigen leerproces.............................33
Hoofdstuk 9.1 De leraar coacht de leerling...........................................................................33
Hoofdstuk 9.2 Waarom coachen belangrijk is.......................................................................33
Hoofdstuk 1 – effectief leren in de les
1.1 Sleutelbegrippen bij het vormgeven van effectief leren
1. Een heldere structuur en opbouw van de leerstof
➔ wordt door veel methoden al vastgelegd.
, ➔ lessen moeten op elkaar aansluiten.
➔ leerdoelen vertellen door docent.
2. Het juiste niveau van de leerstof
➔ te moeilijk betekent motivatie omlaag.
➔ te makkelijk betekent motivatie omlaag.
3. Betekenis geven aan de leerstof
➔ lln moeten voor zichzelf betekenis kunnen geven aan de leerstof.
➔ lln stellen zichzelf de vraag: waarom? Dit is motiverend.
4. Individuele aanspreekbaarheid
➔ de docent moet vormen van interactie benutten waardoor niet meedoen zo niet
onmogelijk dan toch tenminste zichtbaar wordt.
➔ lln actief betrekken bij de les.
5. Zichtbaarheid van leren/denken
➔ de docent moet leerprocessen van leerlingen zichtbaar en hoorbaar maken.
➔ niet vragen: snappen jullie het?
6. Aandacht voor nieuwsgierigheid en motivatie
➔ de docent moet inspelen op de nieuwsgierigheid van leerlingen, dit is een
belangrijke motor achter hun motivatie.
➔ als de lesstof aansluit op de belevingswereld van de lln, is dit motiverend.
Er kan effectief geleerd worden als er een positief leerklimaat heerst in de klas, de
docent heldere uitleg geeft en structuur in de les heeft en het hem lukt de leerlingen
zichtbaar betrokken te laten zijn.
1.1.1 Betekenis geven
Weten waarom je leert ➔ leren zal succesvoller verlopen en vergt minder inspanning.
Directe relatie ➔ veel lesdoelen komen voort uit het vakgebied en de vak structuur en
hebben geen directe relatie tot het dagelijks leven.
Als kennis voor iemand betekenis heeft, kan hij over die kennis vier vragen
beatwoorden:
1. Wat is de functie, het doel van deze kennis?
, 2. Wat zijn de belangrijkste kenmerken van deze kennis?
3. Kan ik voorbeelden van deze kennis geven?
4. Welke argumenten heb ik om deze kennis te verkrijgen?
➔ Het stellen van deze vier vragen is een goede oefening bij de start en afsluiting van elk
thema.
Betekenis en voorkennis:
➔ aansluiten bij wat leerlingen al weten, aansluiten bij hun voorkennis.
➔ vergemakkelijkt het verwerkings- en opslagproces in de hersenen: maakt het leren
effectiever.
➔ nieuwe kennis kan aansluiten op voorkennis en treft de kern van het leren.
Betekenis geven bij lesvoorbereiding:
Bij welke voorkennis en ervaringen van leerlingen sluit dit lesdoel aan? Welke
vragen moet ik stellen om dat te weten te komen?
Hoe is zinvol gebruik door leerlingen van dit lesdoel op korte termijn mogelijk?
Voor welke andere vakken/thema’s is dit lesdoel ondersteunend?
Komt dit lesdoel voort uit beroepseisen? Zo ja, hoe kan ik dat zichtbaar maken voor
de leerlingen?
Is dit lesdoel voornamelijk voor het examen? Als dat zo is, zeg dat dan tegen
leerlingen en behandel de stof overeenkomstig doelgericht.
1.1.2 Individuele aanspreekbaarheid
Individuele aanspreekbaarheid = zorgen dat in de les (bijna) elke leerling zich
aangesproken voelt.
➔ elke docent kan dit gebruiken/inzetten.
Leren afdwingen ➔ docent moet dit doen door passende werkvormen te gebruiken en het
stellen van denkvragen aan de hele klas.
➔ met individuele aanspreekbaarheid: Schrijf voor jezelf het antwoord op een blaadje en
bespreek het daarna met je buurman.
➔ zonder individuele aanspreekbaarheid: Hakim, wat is het antwoord op deze vraag?
1.1.3 Zichtbaarheid
De docent moet zich regelmatig een beeld vormen van de voortgang van de leerlingen ➔
geeft hem de mogelijkheid zijn instructie aan te passen aan het niveau en de manier van
werken van de leerlingen.
1.1.4 Motivatie
Intrinsieke motivatie = de resultante van de nieuwsgierigheid, de ambitie en het
doorzettingsvermogen van de leerling.
Extrinsieke motivatie = gedreven door beloning en straf.
1. Betekenis geven 4. Succesbeleving
Goede cijfers halen, compliment krijgen
2. Interesse in de leerling en veiligheid Leerlingen durven vragen te 5. Individuele aanspreekbaarheid, leerling
stellen staat niet buitenspel
➔ Intrinsiek
3. Positieve benadering 6. Feedback, kennis van de resultaten
Benadrukken wat een leerling wel kan. Compliment, direct bekrachtigen
➔ Extrinsiek
Er zijn zes factoren te onderscheiden die direct merkbaar invloed hebben op
goed leergedrag van leerlingen:
1.2 Leren & leeractiviteiten
De 6 rollen van de leraar – gedragsindicatoren
Hoofdstuk 1 – effectief leren in de les......................................................................................2
1.1 Sleutelbegrippen bij het vormgeven van effectief leren....................................................2
1.1.1 Betekenis geven...........................................................................................................3
1.1.2 Individuele aanspreekbaarheid....................................................................................4
1.1.3 Zichtbaarheid...............................................................................................................4
1.1.4 Motivatie.....................................................................................................................4
1.2 Leren & leeractiviteiten.....................................................................................................4
1.3 Vaardigheden en competenties eigen maken versus kennis..............................................5
1.3.1 Vaardigheden...............................................................................................................5
1.3.2 Een praktijkvoorbeeld van het aanleren van vaardigheden.........................................6
1.3.3 Competenties...............................................................................................................6
1.4 Docent gestuurd leren........................................................................................................7
Hoofdstuk 2 -Directe instructie................................................................................................8
2.1 Effectief leren en directe instructie....................................................................................8
2.2 Fasen in de les....................................................................................................................8
2.2.1 Model directe instructie...............................................................................................8
2.2.2 WOKHUT...................................................................................................................9
2.3 Kenmerken van een lesontwerp.........................................................................................9
2.4 De uitvoering van de les....................................................................................................9
Hoofdstuk 1 Wat doet de effectieve leraar?..........................................................................11
1.1 Een goede les...................................................................................................................11
1.2 De indeling in zes rollen..................................................................................................11
1.3 De leerlijn van de leraar...................................................................................................12
Hoofstuk 2 Wat weten we uit onderzoek?............................................................................13
2.1 Groepsvorming................................................................................................................14
2.2 Klassenmanagement........................................................................................................15
2.3 Leraar effectiviteit (Muijs)...............................................................................................15
2.4 ICALT..............................................................................................................................16
2.5 Breinleren.......................................................................................................................17
2.5.1 Werking van het geheugen........................................................................................17
2.5.2 Het puberbrein...........................................................................................................17
Hoofdstuk 4 De rol van gastheer: contact maken................................................................18
4.1 De leraar maakt contact...................................................................................................18
4.2 Waarom is contact maken belangrijk? & Psychologische basisbehoeften &
Interpersoonlijk gedrag..........................................................................................................19
, 4.3 Gedragsindicatoren..........................................................................................................19
4.4 De ontwikkeling van de gastheer.....................................................................................19
4.5 Leren en reflecteren.........................................................................................................20
Hoofdstuk 5 De rol van de presentator.................................................................................20
5.1 De leraar neemt de leiding...............................................................................................20
5.2 Waarom de leiding nemen belangrijk is..........................................................................21
5.2 Gedrag indicatoren...........................................................................................................21
5.4 De ontwikkeling van de presentator................................................................................21
5.5 Leren en reflecteren.........................................................................................................22
Hoofdstuk 6 De rol als didacticus..........................................................................................22
Hoofstuk 6.1 De leraar draagt kennis, vaardigheden en attitudes over.................................23
6.2 Waarom een effectieve didactiek belangrijk is?..............................................................23
6.3 Gedragsindicatoren..........................................................................................................23
6.4 De ontwikkeling van de didacticus..................................................................................25
Hoofdstuk 7 De rol van pedagoog: een veilig klimaat creëren...........................................28
7.1 De leraar zorgt voor een veilig klimaat...........................................................................28
7.2 Waarom een veilig klimaat belangrijk is.........................................................................28
7.3 Gedragsindicatoren..........................................................................................................28
7.4 De ontwikkeling van de pedagoog...................................................................................29
Hoofdstuk 8 De rol van afsluiten: de les afsluiten................................................................30
8.1 De leraar sluit de les af....................................................................................................30
8.2 Waarom de les afsluiten zo belangrijk is.........................................................................31
8.3 Gedragsindicatoren..........................................................................................................31
8.4 De ontwikkeling van de afsluiter.....................................................................................32
Hoofdstuk 9 De rol van coach: de leerling stuurt zijn eigen leerproces.............................33
Hoofdstuk 9.1 De leraar coacht de leerling...........................................................................33
Hoofdstuk 9.2 Waarom coachen belangrijk is.......................................................................33
Hoofdstuk 1 – effectief leren in de les
1.1 Sleutelbegrippen bij het vormgeven van effectief leren
1. Een heldere structuur en opbouw van de leerstof
➔ wordt door veel methoden al vastgelegd.
, ➔ lessen moeten op elkaar aansluiten.
➔ leerdoelen vertellen door docent.
2. Het juiste niveau van de leerstof
➔ te moeilijk betekent motivatie omlaag.
➔ te makkelijk betekent motivatie omlaag.
3. Betekenis geven aan de leerstof
➔ lln moeten voor zichzelf betekenis kunnen geven aan de leerstof.
➔ lln stellen zichzelf de vraag: waarom? Dit is motiverend.
4. Individuele aanspreekbaarheid
➔ de docent moet vormen van interactie benutten waardoor niet meedoen zo niet
onmogelijk dan toch tenminste zichtbaar wordt.
➔ lln actief betrekken bij de les.
5. Zichtbaarheid van leren/denken
➔ de docent moet leerprocessen van leerlingen zichtbaar en hoorbaar maken.
➔ niet vragen: snappen jullie het?
6. Aandacht voor nieuwsgierigheid en motivatie
➔ de docent moet inspelen op de nieuwsgierigheid van leerlingen, dit is een
belangrijke motor achter hun motivatie.
➔ als de lesstof aansluit op de belevingswereld van de lln, is dit motiverend.
Er kan effectief geleerd worden als er een positief leerklimaat heerst in de klas, de
docent heldere uitleg geeft en structuur in de les heeft en het hem lukt de leerlingen
zichtbaar betrokken te laten zijn.
1.1.1 Betekenis geven
Weten waarom je leert ➔ leren zal succesvoller verlopen en vergt minder inspanning.
Directe relatie ➔ veel lesdoelen komen voort uit het vakgebied en de vak structuur en
hebben geen directe relatie tot het dagelijks leven.
Als kennis voor iemand betekenis heeft, kan hij over die kennis vier vragen
beatwoorden:
1. Wat is de functie, het doel van deze kennis?
, 2. Wat zijn de belangrijkste kenmerken van deze kennis?
3. Kan ik voorbeelden van deze kennis geven?
4. Welke argumenten heb ik om deze kennis te verkrijgen?
➔ Het stellen van deze vier vragen is een goede oefening bij de start en afsluiting van elk
thema.
Betekenis en voorkennis:
➔ aansluiten bij wat leerlingen al weten, aansluiten bij hun voorkennis.
➔ vergemakkelijkt het verwerkings- en opslagproces in de hersenen: maakt het leren
effectiever.
➔ nieuwe kennis kan aansluiten op voorkennis en treft de kern van het leren.
Betekenis geven bij lesvoorbereiding:
Bij welke voorkennis en ervaringen van leerlingen sluit dit lesdoel aan? Welke
vragen moet ik stellen om dat te weten te komen?
Hoe is zinvol gebruik door leerlingen van dit lesdoel op korte termijn mogelijk?
Voor welke andere vakken/thema’s is dit lesdoel ondersteunend?
Komt dit lesdoel voort uit beroepseisen? Zo ja, hoe kan ik dat zichtbaar maken voor
de leerlingen?
Is dit lesdoel voornamelijk voor het examen? Als dat zo is, zeg dat dan tegen
leerlingen en behandel de stof overeenkomstig doelgericht.
1.1.2 Individuele aanspreekbaarheid
Individuele aanspreekbaarheid = zorgen dat in de les (bijna) elke leerling zich
aangesproken voelt.
➔ elke docent kan dit gebruiken/inzetten.
Leren afdwingen ➔ docent moet dit doen door passende werkvormen te gebruiken en het
stellen van denkvragen aan de hele klas.
➔ met individuele aanspreekbaarheid: Schrijf voor jezelf het antwoord op een blaadje en
bespreek het daarna met je buurman.
➔ zonder individuele aanspreekbaarheid: Hakim, wat is het antwoord op deze vraag?
1.1.3 Zichtbaarheid
De docent moet zich regelmatig een beeld vormen van de voortgang van de leerlingen ➔
geeft hem de mogelijkheid zijn instructie aan te passen aan het niveau en de manier van
werken van de leerlingen.
1.1.4 Motivatie
Intrinsieke motivatie = de resultante van de nieuwsgierigheid, de ambitie en het
doorzettingsvermogen van de leerling.
Extrinsieke motivatie = gedreven door beloning en straf.
1. Betekenis geven 4. Succesbeleving
Goede cijfers halen, compliment krijgen
2. Interesse in de leerling en veiligheid Leerlingen durven vragen te 5. Individuele aanspreekbaarheid, leerling
stellen staat niet buitenspel
➔ Intrinsiek
3. Positieve benadering 6. Feedback, kennis van de resultaten
Benadrukken wat een leerling wel kan. Compliment, direct bekrachtigen
➔ Extrinsiek
Er zijn zes factoren te onderscheiden die direct merkbaar invloed hebben op
goed leergedrag van leerlingen:
1.2 Leren & leeractiviteiten
