Notities + powerpoint muzieksociologie (F0KE8a)

Muzieksociologie

Les 1: De uitvinding van muzieksociologie
Wat is muzieksociologie?
 Afgeleid van de term relatie tussen
o Muziek en sociologie
o Muziek en samenleving
o Muziek en het sociale
 Maar wat betekent het echt in de praktijk?
o Operagebouw
o Jazzclub
 Tafels, publiek kijkt naar elkaar (kunnen praten), etiquette, fysieke nabijheid
tussen publiek en muzikanten
 Verschillend publiek, verschillende cultuur
 Muzikanten hiërarchisch geplaatst op het podium
o Vrienden die samenkomen om muziek te spelen
 Niet noodzakelijk voor een publiek
 Sociale bijeenkomst belangrijk dan de muziek die ze spelen?  meer voor
het plezier
o Entartete musik
 Saxofoon doet ons denken aan jazz, zwarte mensen  associaties
 Politiek statement: ‘afgekeurde’ muziek van nationaalsocialisten
o Opnamestudio
 Muziek maken voor groter publiek
 Muzikanten kijken naar elkaar  veel interactie
 Kunnen opnieuw spelen totdat het klinkt zoals de muzikanten zelf willen
 Veel technologie en technisch materiaal gebruikt
o Commercial concert
 Niet op individueel niveau interactie met het publiek
 Niet alleen muziek maar ook een show, performance…
 Muzikant fysiek in het midden
o 1 iemand speelt muziek, de anderen nemen op
 Muzieksociologie steunt op verschillende disciplines

Onderwerpen van het vak
 Teksten lezen van auteurs die het hebben over de belangrijkste onderwerpen/methoden
 Doel: overzicht krijgen van mogelijke benaderingen
 Hoorcollege/gekozen teksten hebben sterke focus op Westerse muziekgeschiedenis maar
omvat ook niet-westerse en populaire muziek

Organisatie van het vak
 Teksten op Toledo, met specifieke vragen op voorhand
 Presentatie/introductie van een tekst in de klas op vrijwillige basis
 Iedereen zal elke tekst lezen en zich voorbereiden op discussie
o Notities, fragmenten, vragen/thesis formuleren
 Mondeling examen aan het einde van het vak

Examen
 Bestaat uit 3 vragen
o Inhoudsvraag
1

, o Inzichtsvraag
o Tekstfragment
 Laatste les: voorbereiding op het examen
 Lees de teksten, maar notities, doe mee…

Wat is muzieksociologie?
 Geen duidelijk/afgebakend veld of subdiscipline in de muziekwetenschap
 Heeft noch een duidelijke gemeenschap van geleerden, noch een continuïteit van een
intellectuele traditie
 Interdisciplinair gebied: sociologen die zich bezighouden met muziek, musicologen die
onderzoek doen naar relaties tussen muziek en samenleving
 Zeer gefragmenteerd veld
  reden waarom de lessen gericht zijn op teksten uit verschillende methodologische
invalshoeken in plaats van het volgen van een historisch overzicht van sociologie in de
muziekwetenschap
 Zelden geïnstitutionaliseerd
 Paar lectoraten muzieksociologie
o Kurt Blaukopf, 1977, afdeling muzieksociologie in Wenen
o Sinds 1989 lectoraat muzieksociologie bij Humboldt-universiteit in Berlijn
o Tia DeNora, aan de Universiteit van Exeter, professor van sociologie van muziek
(binnen de afdeling sociologie)
  Minder een subdiscipline van de musicologie, meer een methodologische aanpak

Ontwikkeling muzieksociologische benaderingen
Eerste begin – Oude Tijden
 Plato Politeia (ca. 300 v. Chr.): nadenken over de functie van muziek in het onderwijs
  welke soort muziek is nuttig en welke gevaarlijk voor de samenleving en waarom?

Eind 19e eeuw
 Musicologie en sociologie allebei 'late' academische disciplines
o Muzieksociologie verscheen pas aan het eind van de 19e eeuw
 De Universiteit van Wenen erkende het voor het eerst als een wetenschappelijke discipline
met Eduard Hanslick (muziekcriticus) als hoogleraar muziekgeschiedenis en esthetiek (1861)
 Guido Adler: oprichter van de eerste afdeling voor musicologie (1891) in Wenen definieerde
ook het programma voor de nieuwe academische discipline-afdeling in historische en
systematische musicologie
 muzieksociologie werd niet genoemd, alleen impliciet voor het schrijven van een biografie

Excursie sociologie
 Sociologisch onderzoek naar karakter, orde en gevolgen van menselijke verwantschap
floreerde in het bijzonder. rond 1900
 Idee: focussen op de samenleving in haar geheel (macrosociologie) of om het individu en zijn
interacties met sociale waarden/regels (etiquette) onderzoeken (microsociologie)
 De formele institutionalisering van sociologie als academische discipline begon toen Emile
Durkheim de eerste Franse afdeling sociologie oprichtte aan de Universiteit van Bordeaux
(1895)
 1919 werd in Duitsland een afdeling sociologie opgericht aan de Ludwig Maximilians
Universiteit van München door Max Weber


Max Weber (1864-1920)
2

,  Beschouwd als een van de grondleggers van de sociologie
 Een van de eerste sociologen die zich tot muziek wendde
 Schreef 2 belangrijke boeken:
o Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus (1904) [De protestantse
ethiek en de geest van het kapitalisme]
o Wirtschaft und Gesellschaft (1905) [Economie en Maatschappij]
 Schreef in 1920 een conceptie voor een muzieksociologie die als een fragment bleef, maar
een aantal interessante ideeën bevat die wijzen op toekomstige ontwikkelingen op het
gebied van muzieksociologie

Muzieksociologie na WOI
 Belangrijkste denkers over de relatie tussen muziek en samenleving werkten buiten de
academische wereld
o Voornamelijk muziekrecensenten (critici) en componisten
 Fundamentele crisis van het muziekleven na WO I
 Componisten en muziekrecensenten werden geconfronteerd met elementaire vragen:
o Hoe kan iets triviaals als muziek worden gerechtvaardigd in een strijd om het
leven/overleven?
o Wat gaat er gebeuren met de muziekinstellingen?
o Hoe moeten ze worden georganiseerd zonder een monarchie om ervoor te betalen,
maar het publiek?
 Leidde tot een intense discussie esp. onder jonge componisten als Kurt Weill, Paul Hindemith
etc. en muziekcritici als Paul Bekker en de kring rond het tijdschrift Melos
 Muzieksociologisch denken bereikte een breder publiek

Theodor W. Adorno (1903-1969)
 Duits filosoof, socioloog, muziekcriticus, componist (compositie studeren bij Alban Berg)
 Assistent-professor filosofie aan de Universiteit van Frankfurt (1931-1933)
 Werkte tijdens WO II voor het onlangs verplaatste Institute for Social Research in New York
 Schreef Dialectic of Enlighthenment (Dialectiek van de Verlichting) met Max Horkheimer
 Werd hoogleraar filosofie en sociologie aan de Universiteit van Frankfurt
 Met Horkheimer belangrijkste voorstander van de kritische theorie/Frankfurter Schule
(Frankfurter School)
 Muziek was een van de belangrijkste gebieden van Adorno
o  ontwikkelde zijn sociologische en filosofische ideeën/concepten mede in zijn
bespreking van muziek
 Beschouwd als muziek met betrekking tot de productie en receptie (publiek)
 Vooral geïnteresseerd in het kritische potentieel van muziek om reïficatie (= iets abstract
concreet maken) te weerstaan in de context van een consumentencultuur/muziekmarkt
 Avant-garde muziek/muziek van de Tweede Weense school
o  potentieel om ons een idee te geven van een betere samenleving (= ideologie)
 Hoofdidee: geen tegenstelling tussen het esthetische en het sociale

Breder perspectief
 Max Weber en Adorno richtten zich net als de meeste andere sociologen en musicologen van
deze tijd vooral op Western Art Music (WAM)
 WAM werd beschouwd als het enige type muziek dat een academische studie waard was
 Meer kritiek tijdens volgende jaren
o Eerst vooral in de Anglo-Amerikaanse musicologie
 1955: oprichting van de Society of Ethnomusicology
o Doel: traditionele muziek, folk en andere vormen van populaire muziek opnemen

3

,  Kritische houding ten opzichte van wetenschappelijke disciplines die uitsluitend gericht zijn
op WAM

Criticus: Christopher Small (1927-2011)
 Nieuw-Zeelandse musicoloog, componist, auteur
 Toegepast etnomusicologisch perspectief op de westerse muziekcultuur
 Idee: het westerse concertleven analyseren vanuit etnologisch oogpunt door te focussen op
acties (van musici, componisten etc.)
 Centrum van zijn studie: relatie tussen muziek en het sociale (muzieksociologie!)
 Bedacht de term "Musicking" om te benadrukken dat muziek een proces is en geen object
 4 boeken
o Music, Society, Education (1977)
o Schoenberg (1978)
o Music of the Common Tongue. Survival and Celebration in African American Music
(1987)
o Musicking. The Meaning of Performing and Listening (1998)

Susan McClary (°1946)
 Opkomst feminisme  schreef over impact van gender op muziek
 Hoogleraar Musicologie aan Case Western Reserve University (Ohio)
 Schreef de belangrijkste publicatie van New Musicology Feminine Endings. Music, gender and
sexuality (1991)
 Onderzocht hoe genderidentiteiten worden gevormd door middel van muziek en hoe muziek
deelneemt aan genderdichotomieën/ideologieën

Media en technologie
 Geleerden die omgaan met populaire muziek worden zich bewust van de rol van
media/technologie
 Technologie geeft muziek/muziekformaten, luisteren en muziek als product (markt: verkopen
en opkopen) mee vorm
 Focus op technologie bracht relatie tussen muziek en noise (geluid) ter discussie

Antoine Hennion (°1952)
 Onderzoek in de sociologie van muziek en cultuur richt zich op de culturele industrieën
(commodificatie), reclame (marketing) en design, bemiddelaars, diensten en gebruikers
 Onderzoeksdirecteur van de Ecole des Mines de Paris en voormalig directeur van het Centre
for the Sociology of Innovation (CSI)
 Vooral socioloog die kijkt naar muziek  dus geen echte musicoloog!
 Les professionels du disque. Une sociologie des variétés (1981)
o Opnameprofessionals. Een sociologie van variëteiten
 La passion musicale. Une sociologie de la médiation (1993)
o Muzikale passie. Een sociologie van mediatie




New musicology movement


4