Vak: observeren en reflecteren
Docenten: Nollet Hannelore en De Vos Lieve
Academiejaar: 2021 - 2022
Deel observeren
Les 1: observeren en waarnemen
1. Wat is waarnemen?
Gericht waarnemen, observeren en interpreteren = basisvaardigheden voor de ergo
Waarnemen = iets bij toeval opmerken met één van je zintuigen: horen, zien, voelen, ruiken
en proeven
Gewaarworden: verwijst naar het ontvangen van prikkels uit je omgeving d.m.v. je zintuigen
Waarnemen: verwijst naar het interpreteren en begrijpen van deze stimulatie
Waarnemen is selectief:
- Wij kunnen onmogelijk alle waarnemen → selectief
- Selectie verloopt bij iedereen op een andere manier
- Wat meer aandacht trekt: opvallendheid en beweging
Waarnemen is relatief:
- De aandacht wordt afgeremd door adaptatie = aanpassing, gewenning
- Voorbeeld: dragen van een ring, onafgewerkt ding in huis
Waarnemen is een constructie:
- We vormen gehelen in wat we waarnemen: het geheel is meer dan de som van de
delen
- Door bepaalde elementen uit ons waarnemingsveld te bouwen als voor- of
achtergrond, brengen we een ordening aan
- Dit onder andere door: dicht bij elkaar staan, identiek zijn, eenvoud, …
Waarnemen is een leerproces:
- Hoe meer je over iets weet, hoe specifieker je het waarneemt
- Bijvoorbeeld: als je twee mensen een hond zou tonen, zal de ene een hond zien en
de andere een Australische herder
Speciale aan waarnemen:
- Je kan niet niet waarnemen
- Op je 18e, heb je +/- 52.600 uren waarnemingen
- Ook wel benoemd als alledaagse observeren = voortdurend en onbewust, verwerken
en interpreteren van zintuigelijke prikkels
1
, 2. Gericht waarnemen als ergotherapeut
- Inzicht in eigen vermogen tot waarnemen → want, basis vermogen observeren
- Als ET kom je in contact met mensen die minder goed kunnen waarnemen (personen
met een psychose, personen met een visus- en/of auditieve beperking, …)
Gericht waarnemen a.d.h.v. zintuiglijk profiel
→ bewust zijn van je eigen zintuigenpoort
Hoe evolueert het zintuigenpaspoort
bi personen met dementie?
Verbaal → visueel → tast
Welke zintuigenpoort valt het eerste
weg? Welke laatste?
Eerste: het auditief
Laatste: tast
→ zintuigenpaspoort observeren bij cliënt: heeft dit een positief sensatie of negatieve?
Waarnemen is een eigen leerproces tot een professioneel leerproces:
Als student ergotherapie dien je zelf bewust te zijn van je eigen zintuigenpaspoort, want jullie
overgevoeligheid voor een bepaalde zintuigpoort bepaalt welke waarnemingen jullie
meenemen in observaties en waar jullie meer over zullen interpreteren.
Bij de doelgroep dat je observeert, dien je het volledig zintuigenpaspoort na te gaan: welke
zintuigen zijn overgevoelig of ondergevoelig om dit mee te nemen in de observaties &
interpretaties.
3. Wat is observeren?
Observeren = gericht waarnemen van gedrag
- Gericht: laten ons niet leiden door alles wat op ons afkomt, maar hebben een doel
voor ogen. Richten ons op dat doel
- Waarnemen: met verschillende zintuigen, zo veel mogelijk zintuigen gebruiken die
efficiënt zijn voor de observatie
- Gedrag: alles wat we doen/niet doen. We kunnen enkel gedrag observeren, geen
gevoelens. Wel het gedrag dat hiermee gepaard gaat
Definitie observeren: het bewust, doelgericht, systematisch en zo objectief mogelijk
waarnemen en registeren van de gedragingen of gebeurtenissen
Kenmerken van observeren:
- Bewust en nauwkeurig: vermijd nietszeggende woorden
- Doelgericht: wat/wie/waar/wanneer/hoe. Vooraf doel observatie bepalen
- Systematisch: meerder keren, op verschillende tijdstippen en in verschillende
omgevingen observeren. Soortgelijke of verschillende situaties
2
, - Objectief: los van persoonsgebonden houding of visie. Bij observeren NOOIT
interpreteren. Je kijkt alleen naar de feiten
DUS: professioneel observeren = bewust, doelgericht, systematisch en objectief waarnemen
via je zintuigen
Wanneer kies je voor observaties?
- Wanneer je vraag een hoe- of wat- vraag is
- Wanneer een fenomeen of persoon in zijn of haar natuurlijke setting moeten worden
bestudeerd
- Als het waarschijnlijk is dat respondenten met zelfrapportage hun gedrag anders
beschrijven dan het daadwerkelijk is
Een ergotherapeut observeert…:
Het individu/ het systeem…
… tijdens een activiteit/ het handelen
… in zijn context
Waarom is dit belangrijk voor ergotherapeuten?
Observaties zijn een belangrijk middel voor ergotherapeuten om het dagelijks handelen in
kaart te brengen waarbij we letten op mogelijkheden en belemmeringen
4. Wat observeren?
Verbaal en non-verbaal gedrag in conflict → non-verbaal gedraag primeert
Je communiceert op drie niveaus:
- Het verbale (7%): je woorden, de boodschap die je overbrengt
- Het para-verbale (38%): je stem, intonatie en spreektempo
- Het non-verbale (55%): je houding, mimiek, je bewegingen, uiterlijk, oogcontact, …
Wat speelt hierin een rol?
Cultuur, opvoeding en je eigen referentiekader
Voorbeeld: Belgische ouder: ‘Kijk me aan als ik tegen je praat’ → Chinese ouder:
oneerbiedig als kind ouder aankijkt
Gevolg: rekening mee houden tijdens de observatie
Casus:
Tijdens een overlegmoment op peuterspeelzaal ‘Roezemoes’ geef zorgcoördinator Janine aan dat ze
de groep geobserveerd heeft en dat het haar is opgevallen dat de kinderen de laatste tijd veel drukker
zijn dan anders en ze is van mening dat er meer activiteiten aangeboden zouden moeten worden,
omdat het nu erg chaotisch is op de groep…
De ergotherapeut Petra geeft aan dat ze de groep helemaal niet chaotisch vindt. Integendeel… ze
vindt juist dat de kinderen de laatste tijd juist erg veel zelf spelen en dat zij vanuit haar observaties
juist concludeert dat ze veel rijk spel ziet ontstaan. Een groter activiteitenaanbod vindt zij dus helemaal
niet nodig…
3
Docenten: Nollet Hannelore en De Vos Lieve
Academiejaar: 2021 - 2022
Deel observeren
Les 1: observeren en waarnemen
1. Wat is waarnemen?
Gericht waarnemen, observeren en interpreteren = basisvaardigheden voor de ergo
Waarnemen = iets bij toeval opmerken met één van je zintuigen: horen, zien, voelen, ruiken
en proeven
Gewaarworden: verwijst naar het ontvangen van prikkels uit je omgeving d.m.v. je zintuigen
Waarnemen: verwijst naar het interpreteren en begrijpen van deze stimulatie
Waarnemen is selectief:
- Wij kunnen onmogelijk alle waarnemen → selectief
- Selectie verloopt bij iedereen op een andere manier
- Wat meer aandacht trekt: opvallendheid en beweging
Waarnemen is relatief:
- De aandacht wordt afgeremd door adaptatie = aanpassing, gewenning
- Voorbeeld: dragen van een ring, onafgewerkt ding in huis
Waarnemen is een constructie:
- We vormen gehelen in wat we waarnemen: het geheel is meer dan de som van de
delen
- Door bepaalde elementen uit ons waarnemingsveld te bouwen als voor- of
achtergrond, brengen we een ordening aan
- Dit onder andere door: dicht bij elkaar staan, identiek zijn, eenvoud, …
Waarnemen is een leerproces:
- Hoe meer je over iets weet, hoe specifieker je het waarneemt
- Bijvoorbeeld: als je twee mensen een hond zou tonen, zal de ene een hond zien en
de andere een Australische herder
Speciale aan waarnemen:
- Je kan niet niet waarnemen
- Op je 18e, heb je +/- 52.600 uren waarnemingen
- Ook wel benoemd als alledaagse observeren = voortdurend en onbewust, verwerken
en interpreteren van zintuigelijke prikkels
1
, 2. Gericht waarnemen als ergotherapeut
- Inzicht in eigen vermogen tot waarnemen → want, basis vermogen observeren
- Als ET kom je in contact met mensen die minder goed kunnen waarnemen (personen
met een psychose, personen met een visus- en/of auditieve beperking, …)
Gericht waarnemen a.d.h.v. zintuiglijk profiel
→ bewust zijn van je eigen zintuigenpoort
Hoe evolueert het zintuigenpaspoort
bi personen met dementie?
Verbaal → visueel → tast
Welke zintuigenpoort valt het eerste
weg? Welke laatste?
Eerste: het auditief
Laatste: tast
→ zintuigenpaspoort observeren bij cliënt: heeft dit een positief sensatie of negatieve?
Waarnemen is een eigen leerproces tot een professioneel leerproces:
Als student ergotherapie dien je zelf bewust te zijn van je eigen zintuigenpaspoort, want jullie
overgevoeligheid voor een bepaalde zintuigpoort bepaalt welke waarnemingen jullie
meenemen in observaties en waar jullie meer over zullen interpreteren.
Bij de doelgroep dat je observeert, dien je het volledig zintuigenpaspoort na te gaan: welke
zintuigen zijn overgevoelig of ondergevoelig om dit mee te nemen in de observaties &
interpretaties.
3. Wat is observeren?
Observeren = gericht waarnemen van gedrag
- Gericht: laten ons niet leiden door alles wat op ons afkomt, maar hebben een doel
voor ogen. Richten ons op dat doel
- Waarnemen: met verschillende zintuigen, zo veel mogelijk zintuigen gebruiken die
efficiënt zijn voor de observatie
- Gedrag: alles wat we doen/niet doen. We kunnen enkel gedrag observeren, geen
gevoelens. Wel het gedrag dat hiermee gepaard gaat
Definitie observeren: het bewust, doelgericht, systematisch en zo objectief mogelijk
waarnemen en registeren van de gedragingen of gebeurtenissen
Kenmerken van observeren:
- Bewust en nauwkeurig: vermijd nietszeggende woorden
- Doelgericht: wat/wie/waar/wanneer/hoe. Vooraf doel observatie bepalen
- Systematisch: meerder keren, op verschillende tijdstippen en in verschillende
omgevingen observeren. Soortgelijke of verschillende situaties
2
, - Objectief: los van persoonsgebonden houding of visie. Bij observeren NOOIT
interpreteren. Je kijkt alleen naar de feiten
DUS: professioneel observeren = bewust, doelgericht, systematisch en objectief waarnemen
via je zintuigen
Wanneer kies je voor observaties?
- Wanneer je vraag een hoe- of wat- vraag is
- Wanneer een fenomeen of persoon in zijn of haar natuurlijke setting moeten worden
bestudeerd
- Als het waarschijnlijk is dat respondenten met zelfrapportage hun gedrag anders
beschrijven dan het daadwerkelijk is
Een ergotherapeut observeert…:
Het individu/ het systeem…
… tijdens een activiteit/ het handelen
… in zijn context
Waarom is dit belangrijk voor ergotherapeuten?
Observaties zijn een belangrijk middel voor ergotherapeuten om het dagelijks handelen in
kaart te brengen waarbij we letten op mogelijkheden en belemmeringen
4. Wat observeren?
Verbaal en non-verbaal gedrag in conflict → non-verbaal gedraag primeert
Je communiceert op drie niveaus:
- Het verbale (7%): je woorden, de boodschap die je overbrengt
- Het para-verbale (38%): je stem, intonatie en spreektempo
- Het non-verbale (55%): je houding, mimiek, je bewegingen, uiterlijk, oogcontact, …
Wat speelt hierin een rol?
Cultuur, opvoeding en je eigen referentiekader
Voorbeeld: Belgische ouder: ‘Kijk me aan als ik tegen je praat’ → Chinese ouder:
oneerbiedig als kind ouder aankijkt
Gevolg: rekening mee houden tijdens de observatie
Casus:
Tijdens een overlegmoment op peuterspeelzaal ‘Roezemoes’ geef zorgcoördinator Janine aan dat ze
de groep geobserveerd heeft en dat het haar is opgevallen dat de kinderen de laatste tijd veel drukker
zijn dan anders en ze is van mening dat er meer activiteiten aangeboden zouden moeten worden,
omdat het nu erg chaotisch is op de groep…
De ergotherapeut Petra geeft aan dat ze de groep helemaal niet chaotisch vindt. Integendeel… ze
vindt juist dat de kinderen de laatste tijd juist erg veel zelf spelen en dat zij vanuit haar observaties
juist concludeert dat ze veel rijk spel ziet ontstaan. Een groter activiteitenaanbod vindt zij dus helemaal
niet nodig…
3
