INHOUDSOPGAVE
hoofdstuk 1: inleiding & grondslag .................................................................................................................. 5
1. de juridische omschrijving van de arbeidsrelatie in de publieke sector........................................................... 5
1.1 theorie vanuit een privaatrechtelijke invalshoek ..................................................................................... 5
1.2 theorie vanuit het publiekrecht ................................................................................................................ 6
1.3 RECHTSPRAAK ........................................................................................................................................... 6
1.4 het zogenaamde statuut camu ................................................................................................................. 6
1..5 huidige visie in rechtspraak en rechtsleer ............................................................................................... 7
2. wie is “ambtenaar”? ....................................................................................................................................... 8
2.1 vergelijking van de omschrijving van de term “ambtenaar” in verschillende statuten ............................ 8
2.2 essentiële elementen van de “ambtenaar” .............................................................................................. 9
2.3 besluit: omschrijving van het begrip “ambtenaar” ................................................................................. 13
hoofdstuk 2: wie regelt het statuut van het personeel in overheidsdienst? ................................................... 14
1. federaal personeel ........................................................................................................................................ 14
1.1 het rijksbestuur/ algemeen bestuur ................................................................................................ 15
1.2 federale openbare instellingen ............................................................................................................... 17
2. het personeel van het bestuur van de gemeenschappen en gewesten ......................................................... 18
2.1 diensten van de gemeenschappen en de gewesten ............................................................................... 18
2.2 deelstatelijke openbare instellingen....................................................................................................... 19
2.3 overheidspersoneel met een decretaal statuut ..................................................................................... 20
3. personeel bij de gemeenten .......................................................................................................................... 20
3.1 vlaamse gemeenten ............................................................................................................................... 21
3.2 brusselse gemeenten.............................................................................................................................. 21
3.3 waalse gemeenten.................................................................................................................................. 22
4. personeel bij de autonome overheisbedrijven............................................................................................... 22
5. personeel bij de intergemeentelijke samenwerkingsverbanden ................................................................... 22
5.1 waalse intercommunales ........................................................................................................................ 22
5.2 brusselse intercommunales .................................................................................................................... 22
5.3 vlaamse intercommunales ...................................................................................................................... 23
6. personeel bij autonome gemeentebedrijven ................................................................................................. 23
6.1 voor waalse gemeenten ......................................................................................................................... 23
6.2 brusselse gemeenten.............................................................................................................................. 23
6.3 vlaamse gemeenten ............................................................................................................................... 23
hoofdstuk 3: tewerkstellingsvorm van het overheidspersoneel..................................................................... 24
1. de regel en de uitzondering op de regel: statutaire versus contraculene tewerkstelleing ............................ 24
1.1 uitzondering 1: de uitzonderlijke en tijdelijke personeelsbehoeften ..................................................... 25
1.2 uitzondering 2: vervanging van ambtenaren (of contractuelen) ............................................................ 26
1.3 uitzondering 3: het vervullen van bijkomende en specifieke opdrachten.............................................. 27
1.4 uitzondering 4: hooggekwalificeerde contractuele betrekkingen .......................................................... 29
1.5 uitzondering 5: invulling van personeelsbehoeften die hoofdzakelijk in mededinging met anderen
worden verricht ............................................................................................................................................ 29
1.6 besluit ..................................................................................................................................................... 30
2. tewerkstelling bij de overheid in cijfers ......................................................................................................... 30
3. concrete toetsing van de rechtsverhouding door de rechtspraak ................................................................. 30
1
, 4. actuele ontwikkelingen ................................................................................................................................. 32
4.1 federaal niveau ....................................................................................................................................... 32
4.2 vlaams niveau ......................................................................................................................................... 33
hoofdstuk 4: de rechtsbescherming van de ambtenaar ................................................................................. 34
1. preventieve rechtsbescherming .................................................................................................................... 34
1.1 beginselen van behoorlijk bestuur ......................................................................................................... 34
1.2 toegang tot de documenten betreffende de ambtenaar ....................................................................... 38
2. repressieve rechtsbescherming ..................................................................................................................... 39
2.1 georganiseerde administratieve beroepen ............................................................................................ 39
2.2 raad van state, afdeling bestuursrechtspraak ........................................................................................ 40
2.2.2 het administratief kort geding ............................................................................................................. 43
hoofdstuk 5: aanwerving in een statutaire rechtsverhouding ........................................................................ 50
1. algemene achtergrond .................................................................................................................................. 50
1.1 gelijkheidsbeginsel (zie ook art 191 gw) .......................................................................................... 50
1.2 nationaliteitsvereiste .............................................................................................................................. 50
2. de objectieve vergelijking van titels en verdiensten ...................................................................................... 51
3. algemene toelaatbaarheidsvoorwaarden bij werving en selectie................................................................. 52
3.1 nationaliteitsvereiste .............................................................................................................................. 53
3.2 leeftijd..................................................................................................................................................... 54
4. selor, poolstok en vlaams agentschap overheidspersoneel .......................................................................... 55
5. de vergelijkende selectie en de werving van het federaal overheidspersoneel ............................................. 55
6. motivering ..................................................................................................................................................... 56
6.1 volstaat een positieve motivering?......................................................................................................... 56
6.2 de motivering van een examenuitslag .................................................................................................... 57
7. de stage (regeling voor de federale ambtenaar) .......................................................................................... 58
8. benoeming en eed-aflegging van de federale ambtenaar ............................................................................ 59
hoofdstuk 6: de loopbaan, met inbegrip van de standen ............................................................................... 60
1. het loopbaanstelsel ....................................................................................................................................... 60
2. niveaus, graden of klassen en functies in het federaal openbaar ambt ........................................................ 60
2.1 niveau’s ................................................................................................................................................... 60
2.2 graden of klassen .................................................................................................................................... 60
2.3 bevordering in het federaal ambt........................................................................................................... 61
2.4 verplichtingen na te leven bij bevorderingen ......................................................................................... 62
2.5 benoemings-en bevorderingscontentieux .............................................................................................. 63
2.6 de administratieve standen in het federaal openbaar ambt .................................................................. 64
2.7 telewerk bij de overheid ......................................................................................................................... 65
hoofdstuk 7: de evaluatie van federaal overheidspersoneel.......................................................................... 66
1. regelgevend kader......................................................................................................................................... 66
2. toepassingsgebied......................................................................................................................................... 66
3. actoren .......................................................................................................................................................... 67
4. de grondslagen van de evaluatie .................................................................................................................. 67
5. de evaluatiecyclus (voor een personeeelslid dat geen stagiair is) ................................................................. 67
2
, 5.1 de evaluatieprocedure en cyclus (voor een personeelslid dat geen stagiair is) ..................................... 68
5.2 remediëring ............................................................................................................................................ 68
5.3 de vermelding onvoldoende ................................................................................................................... 69
5.4 evaluatiedossier ...................................................................................................................................... 70
5. beroep tegen het evaluatieverslag en de vermelding (personeelslid dat geen stagiair is) ........................... 70
6. de vereiste van een gemotiveerde evaluatie ................................................................................................. 70
6.1 de formele motiveringsplicht ................................................................................................................. 70
6.2 de materiële motiveringsplicht en de vereiste van de zorgvuldige besluitvorming ............................... 71
6.3 de vereiste van een waarschuwing alvorens een ongunstige evaluatie toe te kennen ......................... 71
hoofdstuk 8: tucht ........................................................................................................................................ 72
1. tuchtrecht ...................................................................................................................................................... 72
2. het tuchtvergrijp............................................................................................................................................ 72
3. grijze zone tussen tuchtfeiten en feiten die in aanmerking komen voor evaluatie ....................................... 74
3.1 tucht en evaluatie ................................................................................................................................... 74
3.2 verhouding tucht en negatieve evaluatie: non bis in idem?................................................................... 75
3.3 tucht als ultieme remedie? ..................................................................................................................... 75
4. onderscheid tucht-en strafrecht .................................................................................................................... 75
4.1 gevolgen van het onderscheid tussen strafrecht en tuchtrecht ............................................................. 76
4.2 gevolgen van de strafrechtelijke uitspraak voor de tuchtrechtelijke sanctie ......................................... 76
4.3 het verlies van burgerlijke en/ of politieke rechten ten gevolge van een strafrechtelijke beoordeling . 77
5. onderscheid en gelijkenissen tussen orde-en tuchtmaatregelen .................................................................. 78
5.1 ordemaatregel is soms “verkapte tuchtmaatregel” ............................................................................... 79
6. vaststelling en bewijs van de tuchtfeiten ...................................................................................................... 79
6.1 vermoeden van onschuld ....................................................................................................................... 79
6.2 bewijsmiddelen....................................................................................................................................... 79
6.3 (geen) verplichting tot medewerking ..................................................................................................... 80
6.4 het voorafgaand onderzoek ................................................................................................................... 80
6.5 tuchtonderzoek ...................................................................................................................................... 80
6.6 de controle van de rvs op de vaststelling van de feiten ......................................................................... 80
7. de bevoegde tuchtoverheid ........................................................................................................................... 81
7.1 de bevoegdheidsregels raken de openbare orde ................................................................................... 81
7.2 geval waarin het tuchtstatuut de tuchtoverheid niet expliciet aanwijst ................................................ 81
7.3 delegatie van de tuchtbevoegdheid ....................................................................................................... 81
8. de tuchtprocedure ......................................................................................................................................... 82
8.1 de rechten van verdediging .................................................................................................................... 82
8.2 de naleving van het onpartijdigheidsbeginsel ........................................................................................ 83
8.3 de verjaringstermijn ............................................................................................................................... 85
8.4 termijnen voor het stellen van procedurehandelingen .......................................................................... 86
9. de voorkomende tuchtsancties ..................................................................................................................... 87
10. de formele motivering van de tuchtbeslissing............................................................................................. 88
11. de doorhaling van de tuchtstraf .................................................................................................................. 88
11.1 algemeen .............................................................................................................................................. 89
11.2 doel van de doorhaling ......................................................................................................................... 89
11.3 welke tuchtsraffen kunnen worden doorgehaald? .............................................................................. 89
11.4 na welke termijn? ................................................................................................................................. 89
11.5 aanvangspunt van de termijn? ............................................................................................................. 89
11.6 de gevolgen van de uitwissing van de tuchtstraf.................................................................................. 89
3
, hoofdstuk 9. het einde van de loopbaan van de federale statutaire personeelsleden.................................... 91
1. beëindiging door de betrokken ambtenaar................................................................................................... 91
1.1 vrijwillig ontslag ...................................................................................................................................... 91
1.2 inruststelling ........................................................................................................................................... 92
1.3 aanvaarding van een voltijdse benoeming bij een andere overheid ...................................................... 92
2. beëindiging op intiatief van de overheid ....................................................................................................... 92
2.1 onregelmatige benoeming ..................................................................................................................... 92
2.2 geen genot meer van burgerlijke en politieke rechten .......................................................................... 93
2.3 niet meer voldoen aan de wetten inzake de dienstplicht ...................................................................... 93
2.4 medische ongeschiktheid ....................................................................................................................... 93
2.5 verlating van de post gedurende 10 ononderbroken dagen .................................................................. 94
2.6 de toepassing van burgerlijke en strafwetten ........................................................................................ 95
hoofdstuk 10: het vakbondsstatuut .............................................................................................................. 95
1. de wet vakbonden overheidspersoneel ......................................................................................................... 95
2. de specifieke regeling voor de federale autonome overheidsbedrijven ........................................................ 96
hoofdstuk 11: de openbare vrijheden van de ambtenaren ............................................................................ 98
1. algemeen....................................................................................................................................................... 98
2. de uitoefening van het recht op vrije meningsuiting ..................................................................................... 98
2.1 de ontwikkelingen in de regelgeving en in de rechtspraak .................................................................... 98
2.2 zijn de rijksambtenarenstatuut en het apkb verenigbaar met art 10 evrm? .......................................... 99
2.3 controle door het ehrm op de beperkingen van het grondrecht ......................................................... 100
2.4 vergelijking art 10 EVRM met art 19 gw ............................................................................................... 101
2.5 controle door de rvs op de beperking van het grondrecht................................................................... 101
2.6 controle door het grondwettelijk hof op de beperking van het grondrecht ........................................ 102
3. het stakingsrecht en het stakingsverbod .................................................................................................... 102
3.1 toepassing in de rechtspraak van rvs.................................................................................................... 103
3.2 het stakingsrecht versus de continuïteit van de openbare dienst ........................................................ 104
4
hoofdstuk 1: inleiding & grondslag .................................................................................................................. 5
1. de juridische omschrijving van de arbeidsrelatie in de publieke sector........................................................... 5
1.1 theorie vanuit een privaatrechtelijke invalshoek ..................................................................................... 5
1.2 theorie vanuit het publiekrecht ................................................................................................................ 6
1.3 RECHTSPRAAK ........................................................................................................................................... 6
1.4 het zogenaamde statuut camu ................................................................................................................. 6
1..5 huidige visie in rechtspraak en rechtsleer ............................................................................................... 7
2. wie is “ambtenaar”? ....................................................................................................................................... 8
2.1 vergelijking van de omschrijving van de term “ambtenaar” in verschillende statuten ............................ 8
2.2 essentiële elementen van de “ambtenaar” .............................................................................................. 9
2.3 besluit: omschrijving van het begrip “ambtenaar” ................................................................................. 13
hoofdstuk 2: wie regelt het statuut van het personeel in overheidsdienst? ................................................... 14
1. federaal personeel ........................................................................................................................................ 14
1.1 het rijksbestuur/ algemeen bestuur ................................................................................................ 15
1.2 federale openbare instellingen ............................................................................................................... 17
2. het personeel van het bestuur van de gemeenschappen en gewesten ......................................................... 18
2.1 diensten van de gemeenschappen en de gewesten ............................................................................... 18
2.2 deelstatelijke openbare instellingen....................................................................................................... 19
2.3 overheidspersoneel met een decretaal statuut ..................................................................................... 20
3. personeel bij de gemeenten .......................................................................................................................... 20
3.1 vlaamse gemeenten ............................................................................................................................... 21
3.2 brusselse gemeenten.............................................................................................................................. 21
3.3 waalse gemeenten.................................................................................................................................. 22
4. personeel bij de autonome overheisbedrijven............................................................................................... 22
5. personeel bij de intergemeentelijke samenwerkingsverbanden ................................................................... 22
5.1 waalse intercommunales ........................................................................................................................ 22
5.2 brusselse intercommunales .................................................................................................................... 22
5.3 vlaamse intercommunales ...................................................................................................................... 23
6. personeel bij autonome gemeentebedrijven ................................................................................................. 23
6.1 voor waalse gemeenten ......................................................................................................................... 23
6.2 brusselse gemeenten.............................................................................................................................. 23
6.3 vlaamse gemeenten ............................................................................................................................... 23
hoofdstuk 3: tewerkstellingsvorm van het overheidspersoneel..................................................................... 24
1. de regel en de uitzondering op de regel: statutaire versus contraculene tewerkstelleing ............................ 24
1.1 uitzondering 1: de uitzonderlijke en tijdelijke personeelsbehoeften ..................................................... 25
1.2 uitzondering 2: vervanging van ambtenaren (of contractuelen) ............................................................ 26
1.3 uitzondering 3: het vervullen van bijkomende en specifieke opdrachten.............................................. 27
1.4 uitzondering 4: hooggekwalificeerde contractuele betrekkingen .......................................................... 29
1.5 uitzondering 5: invulling van personeelsbehoeften die hoofdzakelijk in mededinging met anderen
worden verricht ............................................................................................................................................ 29
1.6 besluit ..................................................................................................................................................... 30
2. tewerkstelling bij de overheid in cijfers ......................................................................................................... 30
3. concrete toetsing van de rechtsverhouding door de rechtspraak ................................................................. 30
1
, 4. actuele ontwikkelingen ................................................................................................................................. 32
4.1 federaal niveau ....................................................................................................................................... 32
4.2 vlaams niveau ......................................................................................................................................... 33
hoofdstuk 4: de rechtsbescherming van de ambtenaar ................................................................................. 34
1. preventieve rechtsbescherming .................................................................................................................... 34
1.1 beginselen van behoorlijk bestuur ......................................................................................................... 34
1.2 toegang tot de documenten betreffende de ambtenaar ....................................................................... 38
2. repressieve rechtsbescherming ..................................................................................................................... 39
2.1 georganiseerde administratieve beroepen ............................................................................................ 39
2.2 raad van state, afdeling bestuursrechtspraak ........................................................................................ 40
2.2.2 het administratief kort geding ............................................................................................................. 43
hoofdstuk 5: aanwerving in een statutaire rechtsverhouding ........................................................................ 50
1. algemene achtergrond .................................................................................................................................. 50
1.1 gelijkheidsbeginsel (zie ook art 191 gw) .......................................................................................... 50
1.2 nationaliteitsvereiste .............................................................................................................................. 50
2. de objectieve vergelijking van titels en verdiensten ...................................................................................... 51
3. algemene toelaatbaarheidsvoorwaarden bij werving en selectie................................................................. 52
3.1 nationaliteitsvereiste .............................................................................................................................. 53
3.2 leeftijd..................................................................................................................................................... 54
4. selor, poolstok en vlaams agentschap overheidspersoneel .......................................................................... 55
5. de vergelijkende selectie en de werving van het federaal overheidspersoneel ............................................. 55
6. motivering ..................................................................................................................................................... 56
6.1 volstaat een positieve motivering?......................................................................................................... 56
6.2 de motivering van een examenuitslag .................................................................................................... 57
7. de stage (regeling voor de federale ambtenaar) .......................................................................................... 58
8. benoeming en eed-aflegging van de federale ambtenaar ............................................................................ 59
hoofdstuk 6: de loopbaan, met inbegrip van de standen ............................................................................... 60
1. het loopbaanstelsel ....................................................................................................................................... 60
2. niveaus, graden of klassen en functies in het federaal openbaar ambt ........................................................ 60
2.1 niveau’s ................................................................................................................................................... 60
2.2 graden of klassen .................................................................................................................................... 60
2.3 bevordering in het federaal ambt........................................................................................................... 61
2.4 verplichtingen na te leven bij bevorderingen ......................................................................................... 62
2.5 benoemings-en bevorderingscontentieux .............................................................................................. 63
2.6 de administratieve standen in het federaal openbaar ambt .................................................................. 64
2.7 telewerk bij de overheid ......................................................................................................................... 65
hoofdstuk 7: de evaluatie van federaal overheidspersoneel.......................................................................... 66
1. regelgevend kader......................................................................................................................................... 66
2. toepassingsgebied......................................................................................................................................... 66
3. actoren .......................................................................................................................................................... 67
4. de grondslagen van de evaluatie .................................................................................................................. 67
5. de evaluatiecyclus (voor een personeeelslid dat geen stagiair is) ................................................................. 67
2
, 5.1 de evaluatieprocedure en cyclus (voor een personeelslid dat geen stagiair is) ..................................... 68
5.2 remediëring ............................................................................................................................................ 68
5.3 de vermelding onvoldoende ................................................................................................................... 69
5.4 evaluatiedossier ...................................................................................................................................... 70
5. beroep tegen het evaluatieverslag en de vermelding (personeelslid dat geen stagiair is) ........................... 70
6. de vereiste van een gemotiveerde evaluatie ................................................................................................. 70
6.1 de formele motiveringsplicht ................................................................................................................. 70
6.2 de materiële motiveringsplicht en de vereiste van de zorgvuldige besluitvorming ............................... 71
6.3 de vereiste van een waarschuwing alvorens een ongunstige evaluatie toe te kennen ......................... 71
hoofdstuk 8: tucht ........................................................................................................................................ 72
1. tuchtrecht ...................................................................................................................................................... 72
2. het tuchtvergrijp............................................................................................................................................ 72
3. grijze zone tussen tuchtfeiten en feiten die in aanmerking komen voor evaluatie ....................................... 74
3.1 tucht en evaluatie ................................................................................................................................... 74
3.2 verhouding tucht en negatieve evaluatie: non bis in idem?................................................................... 75
3.3 tucht als ultieme remedie? ..................................................................................................................... 75
4. onderscheid tucht-en strafrecht .................................................................................................................... 75
4.1 gevolgen van het onderscheid tussen strafrecht en tuchtrecht ............................................................. 76
4.2 gevolgen van de strafrechtelijke uitspraak voor de tuchtrechtelijke sanctie ......................................... 76
4.3 het verlies van burgerlijke en/ of politieke rechten ten gevolge van een strafrechtelijke beoordeling . 77
5. onderscheid en gelijkenissen tussen orde-en tuchtmaatregelen .................................................................. 78
5.1 ordemaatregel is soms “verkapte tuchtmaatregel” ............................................................................... 79
6. vaststelling en bewijs van de tuchtfeiten ...................................................................................................... 79
6.1 vermoeden van onschuld ....................................................................................................................... 79
6.2 bewijsmiddelen....................................................................................................................................... 79
6.3 (geen) verplichting tot medewerking ..................................................................................................... 80
6.4 het voorafgaand onderzoek ................................................................................................................... 80
6.5 tuchtonderzoek ...................................................................................................................................... 80
6.6 de controle van de rvs op de vaststelling van de feiten ......................................................................... 80
7. de bevoegde tuchtoverheid ........................................................................................................................... 81
7.1 de bevoegdheidsregels raken de openbare orde ................................................................................... 81
7.2 geval waarin het tuchtstatuut de tuchtoverheid niet expliciet aanwijst ................................................ 81
7.3 delegatie van de tuchtbevoegdheid ....................................................................................................... 81
8. de tuchtprocedure ......................................................................................................................................... 82
8.1 de rechten van verdediging .................................................................................................................... 82
8.2 de naleving van het onpartijdigheidsbeginsel ........................................................................................ 83
8.3 de verjaringstermijn ............................................................................................................................... 85
8.4 termijnen voor het stellen van procedurehandelingen .......................................................................... 86
9. de voorkomende tuchtsancties ..................................................................................................................... 87
10. de formele motivering van de tuchtbeslissing............................................................................................. 88
11. de doorhaling van de tuchtstraf .................................................................................................................. 88
11.1 algemeen .............................................................................................................................................. 89
11.2 doel van de doorhaling ......................................................................................................................... 89
11.3 welke tuchtsraffen kunnen worden doorgehaald? .............................................................................. 89
11.4 na welke termijn? ................................................................................................................................. 89
11.5 aanvangspunt van de termijn? ............................................................................................................. 89
11.6 de gevolgen van de uitwissing van de tuchtstraf.................................................................................. 89
3
, hoofdstuk 9. het einde van de loopbaan van de federale statutaire personeelsleden.................................... 91
1. beëindiging door de betrokken ambtenaar................................................................................................... 91
1.1 vrijwillig ontslag ...................................................................................................................................... 91
1.2 inruststelling ........................................................................................................................................... 92
1.3 aanvaarding van een voltijdse benoeming bij een andere overheid ...................................................... 92
2. beëindiging op intiatief van de overheid ....................................................................................................... 92
2.1 onregelmatige benoeming ..................................................................................................................... 92
2.2 geen genot meer van burgerlijke en politieke rechten .......................................................................... 93
2.3 niet meer voldoen aan de wetten inzake de dienstplicht ...................................................................... 93
2.4 medische ongeschiktheid ....................................................................................................................... 93
2.5 verlating van de post gedurende 10 ononderbroken dagen .................................................................. 94
2.6 de toepassing van burgerlijke en strafwetten ........................................................................................ 95
hoofdstuk 10: het vakbondsstatuut .............................................................................................................. 95
1. de wet vakbonden overheidspersoneel ......................................................................................................... 95
2. de specifieke regeling voor de federale autonome overheidsbedrijven ........................................................ 96
hoofdstuk 11: de openbare vrijheden van de ambtenaren ............................................................................ 98
1. algemeen....................................................................................................................................................... 98
2. de uitoefening van het recht op vrije meningsuiting ..................................................................................... 98
2.1 de ontwikkelingen in de regelgeving en in de rechtspraak .................................................................... 98
2.2 zijn de rijksambtenarenstatuut en het apkb verenigbaar met art 10 evrm? .......................................... 99
2.3 controle door het ehrm op de beperkingen van het grondrecht ......................................................... 100
2.4 vergelijking art 10 EVRM met art 19 gw ............................................................................................... 101
2.5 controle door de rvs op de beperking van het grondrecht................................................................... 101
2.6 controle door het grondwettelijk hof op de beperking van het grondrecht ........................................ 102
3. het stakingsrecht en het stakingsverbod .................................................................................................... 102
3.1 toepassing in de rechtspraak van rvs.................................................................................................... 103
3.2 het stakingsrecht versus de continuïteit van de openbare dienst ........................................................ 104
4
