Samenvatting Cultuurfilosofie

Cultuurfilosofie
Inleiding: cultuurfilosofie als wetenschap (René Boomkens)
De cultuur filosofie heeft een moeilijk statuut

- Jonge discipline
o Moet nog verdedigd worden
- Boomkens: ‘cultuurfilosofie is instabiel, is nergens uitgegroeid tot een duidelijk
onderscheiden filosofisch vakgebied met eigen methodologie en een helder afgebakend
onderzoeksveld’ ~ geen academische discipline
Redenen:
o CF staat in relatie met praktijken die een niet academisch karakter hebben
Theaterstukken, opiniestukken … dragen bij tot cultuur maar zijn niet
wetenschappelijk onderbouwt
o Wetenschappelijk karakter van de CF
CF geeft een reflectie over concepten en betekenissen die gehanteerd worden in een
bepaalde cultuur, op een bepaald tijdstip
 Het harde wetenschappelijke karakter vervalt
- Arthur Cools:
Boomkens heeft een punt, maar cultuurfilosofie kan weldegelijk bijdragen tot de wetenschap
CF kan wetenschappelijke argumenten ondersteunen
Redenen
o Reflectie mogelijk die zich met argumenten kan ondersteunen
o Domein van CF is niet reduceerbaar, maar wel afhankelijke van andere
wetenschappen zoals biologie, taalkunde …
 Man geeft bloemen aan vrouw
Biologie: aap geeft iets aan vrouw om te kunnen overgaan tot de daad
Betekenisgeving in biologie teruggebracht op logica
Wetenschap reduceert tot logische redeneringen
Niet zo in de cultuurfilosofie
 Andere domeinafbakening
- Wetenschappelijke reflectie van CF
o Systematische benadering cultuurfilosofie (deel 1 cursus)
 Fundamentele vragen proberen te beantwoorden en afbakenen
o Actualiteitsanalyse (Zeitdiagnostik)
 Filosofie bij eigen tijd houden, CF in hedendaagse tijd

,Hoofdstuk 1: Cultuur
De vele betekenissen van cultuur
- Het begrip ‘cultuur’ kan worden geïnterpreteerd als: personen, programma’s,
(kunst)manifestaties, gemeenschappen, instituten, bouwwerken, boeken, landschappen,
technieken, diersoorten, gewassen, processen, …
- Afbakening en precisering van het begrip ‘cultuur’ aan de hand van de volgende drie
onderscheidingen:
o Cultuur verwijst door naar de menselijke activiteit vs. algemeen biologisch concept
van cultuur
 Voorwaarde onderscheid = menselijke activiteit
 Cultuur ontstaat vanuit interactie met de natuur
 De mens is dan dus afhankelijk van deze natuurlijke omgeving
o Een algemeen concept van cultuur vs. beperkt begrip van cultuur
 Beperkt: vrijetijdsbesteding van de mens = cultuursector
 Beperkt tot ideële, geestelijke manifestaties
 Algemeen: elke activiteit die de mens realiseert
 Alle werktuigen, economische activiteiten …
 Historisch gegroeide maatschappelijke ordeningen (VB. westerse
cultuur, hedendaagse cultuur …)
o Het symbolisch karakter van cultuur (!!!)
 Het object cultuur versus andere objecten
 Indien elke handeling van de mens cultuur is, dan volstaat een
handelingstheorie om cultuur uit te leggen (is niet zo!)
 Symbolisch karakter is dus een belangrijke toevoeging
 = Activiteiten gemedieerd door de taal
o Taal onderscheid mensen van andere dieren
 Ook niet talige cultuurobjecten (VB. schilderij, piramiden …)
o Cultuurobjecten hebben betekenislaag die het individuele
handelen overstijgt en hen een objectieve en sociale
presentie verleent

Cultuur versus natuur
- = manier om cultuur te specifiëren
- Een tegenstelling gebaseerd op het onderscheid tussen wat door conventie tot stand komt
en wat op organische wijze wordt voortgebracht,
o Wat door de mens gemaakt is versus wat van nature gegeven is
 Cultuur is conventioneel (volgense vaste patronen, maakt taal
mogelijk)
 Natuur is noodzakelijk / organisch …
o De tegenstelling tussen nomos en physis bij de sofisten in de Antieke Oudheid
 Nomos = hetgeen dat door wetten wordt gemaakt, komt stand door de mens
 Physis = hetgeen aan de mens wordt blootgesteld
o Het onderscheid tussen cultuurobject en natuurobject bij de Renaissance filosoof
- Problemen van deze opvatting:
o deze tegenstelling impliceert een breuk tussen natuur en cultuur
 heel radicale opvatting omdat natuur en cultuur heel vaak in elkaar
overvloeien

, o het concept ‘gemaakt’ is niet helder en voldoet niet om uit te leggen waarom een
object cultuurrelevant is
 vanaf wanneer is iets gemaakt? Bij de intentie of bij een doelmatigheid …?
 Natuur kan het laten lijken alsof iets gemaakt is
o het onderscheid tussen gemaakt / gegeven voldoet niet om het verschil tussen
natuur en cultuur uit te leggen
 niet altijd zeker of het wel gemaakt is
 VB. taal
 Geen cultuur zonder taal, maar is taal gemaakt?
 Is er een mens die ooit taal gemaakt heeft?
 Eerder een bepaalde dynamiek die wordt ontwikkeld
 Veel dingen in de cultuur zijn ook gegeven ten gevolge van een
karakterwijziging
 VB. de piramides
 Zijn gegeven voor de mens in de hedendaagse cultuur
 Werd ooit gemaakt, maar gaat over tot iets gegeven
o deze tegenstelling is niet in staat de dynamische relatie tussen cultuur en natuur te
thematiseren
 Dynamische relatie is aanwezig in elke cultuur
 Impact van mens op natuur duidelijk nadat er signalen komen vanuit de
natuur dat er een impact is
 Niet mogelijk bij een strikt onderscheid

Cultuur als cultura
- = 2e manier om cultuur te specifiëren
- Cultura verwijst door naar de landbouw; cultuur begrepen als ‘cultura’ impliceert een
dynamische opvatting van de relatie tussen cultuur en natuur. Cultuur neemt natuur in
gebruik
o bouwt verder op laatste kritiek vorig puntje
o een term uit de Romeinse tijd afgeleid van ‘colere’
 cultura en cultus beide afgeleid van woord ‘colere’  etymologisch verwant
 heeft een religieuze betekenis !!
 = het eren, bewaren, onderhouden, respecteren van godenbeelden
 Verwijst door naar het verblijf van de mens, het wonen in de wereld, het
onderhoud van de wereld
o VB. wonen
 Wonen is het ingebruik nemen van iets wat de natuur aanreikt
- Romeinse filosoof Cicero: ‘cultura animi’
o Bredere opvatting van cultuur
o brengt cultura in relatie met de ziel en zelfontplooiing van de mens.
 Mens heeft cultura nodig om zich te kunnen ontplooien
o Legt nog steeds verband met landbouw
 Ziel is als een akker, moet onderhouden worden!
- Cultuur begrepen als ‘cultura’ heeft nog niet de algemene, symbolische betekenis van cultuur
zoals die in de cultuurfilosofie wordt gehanteerd.
o Deze specificatie heeft geen duiding over hoe taal binnen komt in een cultuur
o Volstaat om enkel naar menselijk activiteit te kijken
 Dynamische behouden, symbolische verdwijnt

, De formele opvatting van cultuur
- = Meest recente en westerse opvatting van cultuur
- Cultuur gedacht vanuit de vermogens van de mens
o de erfenis van het Duist idealisme
 Kants begrip van rede (Vernunft)
 Samenwerking van universele vermogens die buiten de tijd staan
 Hegels begrip van Geist
 Vermogens die de geest heeft om zelfbewustwording te genereren
o riskeert terug te vallen in een rigide tegenstelling tussen cultuur en natuur
o hanteert een statisch begrip van cultuur gedacht vanuit vooraf gegeven ‘vermogens’
- De correctie van de formele opvatting van cultuur:
o het begrip ‘vermogen’ kan zelf dynamisch worden gedacht en onderzocht, namelijk
als een interactie tussen mens en omgeving
o zo is de mens betrokken in een gebeuren waarin zijn vermogens gevormd worden
- Zo begrepen heeft de formele opvatting van cultuur een drievoudige relevantie voor de
cultuurfilosofie:
o ze veralgemeent het concept ‘cultuur’
 door loskoppeling van de dominantie van tegenstelling tussen natuur- en
cultuurwetenschappen
o ze ligt aan de basis van de afbakening van cultuur als een autonoom domein van
objectiveerbare entiteiten
o ze heeft aandacht voor de interactie met andere wetenschapsgebieden
 CF dus sterk afhankelijk van ontwikkelingen in andere
wetenschapsdomeinen  CF kan dus instabiel genoemd worden

Samenvatting:

- Benadering van cultuur:
o Tegenstelling tussen cultuur en natuur als een tegenstelling tussen iets dat door
conventie (gewoontes) tot stand komt en iets dat organisch is.
Tegenstelling waarbij cultuur als een breuk wordt gezien ten aanzien van natuur.
o Cultuur als cultura → dynamische relatie tussen cultuur en natuur, maar zonder de
symbolische betekenis niet meegedacht wordt.
o Benadering in moderne tijd → benadering van cultuur gedacht in relatie tot
vermogens van de mens; de mens beschikt over vermogens die hen aanzet om te
bestaan als cultuurwezen en cultuur voort te brengen.
 Problemen met formele opvatting, maar mogelijk om opvatting te redden
wanneer je er vanuit gaat dat die vermogens niet zonder meer al gegeven
zijn. Interessanter om te begrijpen dat die vermogens gedacht worden in
relatie tot de omgeving en er een dynamische relatie ontstaat.
- Cultuur als dynamische relatie met natuur
o Dia met een plaatje van afval in de zee en een plaatje van gletsjers. Begrenzing
cultuurfilosofie → manier tussen relatie cultuur en natuur. Er is een wisselwerking,
maar het betekent niet dat één van de twee tot de ander kan worden herleid. Afval
beantwoordt de drie criteria van cultuur (plaatje één). Wat is dat voor cultuur die
zoveel afval produceert? Smelten van gletsjers is terug te voeren op activiteiten van
de mens (antropoceen) → impact van de mens. Niet beperkt tot symbolische