Samenvatting inleiding tot de filosofie

FILOSOFIE
vooraf....................................................................................................................................................................................................2
Hoofdstuk 1: Socrates...........................................................................................................................................................................3
hoofdstuk 2: plato.................................................................................................................................................................................7
hoofdstuk 3: aristoteles......................................................................................................................................................................13
grieken en modernen..........................................................................................................................................................................18
hoofdstuk 4: descartes........................................................................................................................................................................20
hoofdstuk 5: spinoza...........................................................................................................................................................................28
hoofdstuk 6: hume (1711-1776).........................................................................................................................................................32
de moderne visie op de werkelijkheid, de redelijkheid en de tijd......................................................................................................36
hoofdstuk 7: immanuel kant (1724-1804)..........................................................................................................................................44
moderne visie op de wh, de redelijkheid en de tijd............................................................................................................................51
hoofdstuk 8: friedrich nietzsche (1844-1900).....................................................................................................................................52
het einde van de moderne cultuur?...................................................................................................................................................57
hoofdstuk 9: taal.................................................................................................................................................................................60
hoofdstuk 10: een interpretatie van transcendentie..........................................................................................................................65




1

,VOORAF

 ‘cultuur’ = verwijzing naar alle dingen die mensen maken en doen waarmee ze betekenis geven aan hun leven en
samenleven
 Vb; dood: ze spreken erover, begrafenisrituelen, monumenten voor de mensen, …
 Reflexieve karakter van de menselijke cultuur (het is spreken over spreken)
 Geeft wijsbegeerte en filosofie een plaats: manier van spreken, schrijven over het menselijk leven en
samenleven en over hoe mensen daarover denken, spreken en schrijven
 Hoofdrolspelers
 Mannen die leefden en werkten in Europa, enkelen in Amerika
 Opzet uitleggen
 De wereld is zoals hij nu is, hoe pessimistisch of optimistisch die toestand ons ook stemt, een creatie ven
Europa
 Het is niet de bedoeling om van dit opleidingsonderdeel of van deze cursustekst een aantal heiligenlevens of
een canon van Grote Filosofen voor te stellen
 Filosofie vertelt geen levenslessen




2

,HOOFDSTUK 1: SOCRATES

HET GRIEKSE MIRAKEL: SITUERING VAN SOCRATES

 wanneer? 600-300 v.Chr.
 waar? Oostelijke Middellandse Zee
 wat?
 Een groep mensen die zich bewust onderscheiden van anderen en elkaar wederzijds erkenden als ‘Grieken’
doordat ze een taal, een godsdienst en een levenswijze deelden
 Ontstaan van enkele fundamentele aspecten van Europese cultuur: democratie, geschiedschrijving,
meetkunde, theater, sport, atheïsme
 Democratie: principe dat alle vrije mannen het recht hadden om mee te beraadslagen en te beslissen
over het lot van de samenleving
 Geschiedschrijving: de gedachte dat op de vraag ‘wat is er gebeurd?’ en ‘wanneer is het precies
gebeurd?’ niet het eerste het beste antwoord bevredigend is
 ‘Griekse mirakel’  veel nieuwe belangrijke zaken kwamen tot stand in een korte periode
 Eerste belangrijke stap: 6de eeuw v.C. de oude mythes te bekritiseren en uiteindelijk opgeven
 hoe?
 Economische welvaart
 Democratie
 Impact van het woord:
 Argumentatie, polemiek en discussie
 discussie zorgt voor minder taboes en uitsluiting
 Impact van het schrift:
 steun voor geheugen en zo instrument voor verspreiding van kennis
 bevordering van kritische houding (analoge gevolgen)
 gevolg van een democratische bestuursvorm, geschreven wetten
 machthebber kan de wetten daardoor niet zomaar veranderen
 burgers kunnen hun eigen interpretatie van de geschreven wet confronteren met de
machthebber

 Griekse beschaving was wellicht de eerste (in ons deel van de wereld) die bewust op zoek ging naar een menselijke,
niet- religieuze verklaring van de natuur zoals ze werkelijk is
 Verklaringen werden grondig bekritiseerd en gediscussieerd
 Algemene voorwaarden die vervuld moeten zijn opdat een menselijke verklaring van de natuur mogelijk is
 Menselijke verklaring vereist dat de natuur kan verklaard worden door middel van enkele principes
 Die principes moeten door mensen worden beschreven, uitgesproken en bespreken worden

Verwerpen van traditionele religieuze verklaring van aard en oorsprong van wereld en opstellen van menselijke verklaring die
voorwerp is van discussie; menselijke verklaring berust op principes (archè) + teksten (logos)

DE ZELFZEKERHEID VAN SOCRATES

 Wie?
 Griekse filosoof (470-399 v.Chr.)
 gestorven door gifbeker
 aangeklaagd op beschuldiging van goddeloosheid + misleiden van de jeugd




DE CENTRALE IDEE IN HET LEVEN VAN SOCRATES

3

,  Socrates’ leven bestond uit op straat discussiëren over wat een gelukt (gelukkig + goed) leven is
 Antwoord op deze vraag NIET bereikbaar door zich te beroepen op:
 Instinct
 dit leidt enkel naar aangename, niet naar gelukte leven
 de ervaring leert ons namelijk dat niet alles was aangenaam is, goed of nuttig is
 Sociaal aanvaardbare gewoonte
 Socrates toont aan dat de opvattingen van zijn tijd en van zijn cultuur over hoe men moet handelen of
leven niet voldoen
 Mening van de mensen veranderd niets aan de zaak en kan het niet goed of slecht maken

 Antwoord WEL bereikbaar door inzicht en kennis (dus als je geen gelukt leven hebt, dan is dit omdat je niet juiste inzicht
hebt)
 Zo kan men op een verantwoorde manier uitmaken of een bepaalde gedragslijn nuttig en goed/ schadelijk en
slecht is
 Bestaande gewoontes behouden maar moeten aantonen dat ze bijdragen tot een gelukt leven
 Socrates is zeker dat deze zoektocht naar inzicht (in gelukt leven) waardevol is en dus dat zijn leven waardevol is
 zekerheid dat je omtrent dit soort zaken inzicht (universeel) kan bereiken (maar zelf niet zeker waaruit dit
inzicht dan zou bestaan)
 ‘Niemand doet wetens en willens kwaad’
 Elke burger moet zijn plicht vervullen (vb; in de oorlog aan je post blijven staan)


DE APOLOGIE VAN SOCRATES

 Geschreven door Plato, bedoeling om alles neer te schrijven wat Socrates zei tijdens zijn proces
 Belangrijkste bron van Socrates zijn leven
 Verdediging Socrates: Niet terecht staat voor religieuze overtuigingen maar voor zijn levenswijze
 Zijn gewoonte mensen te ondervragen over hun opvattingen is niet ingegeven door de pretentie dat hij het
antwoord weet op alle vragen
 Zijn gewoonte met mensen te discussiëren over morele kwesties is een zoektocht naar inzicht en die zoektocht
is volgens hem een opdracht van de goden
 Volgens Socrates de betekenis van zijn leven: hij is door de goden gestuurd als het levend geweten van de Atheners.
Om hen er voortdurend op te wijzen dat ze verwaarlozen wat echt belangrijk is om gelukkig en goed te leven


HET DEBAT MET DE SOFISTEN (PROTAGORES)

 Met dit inzicht staat hij diametraal tegenover de Sofisten (vb; Protagoras)
 Protagores = de oudste en de belangrijkste vertegenwoordiger van een groep mensen die de Sofisten noemt
 Sofisten:
 Wie? Rondreizende leraars die tegen betaling opleiding bieden in retoriek
 Boden een opleiding voor de mensen die zich wilde voorbereiden op een rol in de politiek
 Grieken leefden toen nog in een orale cultuur: politiek en rechtspleging gingen door in een
massavergaderingen
 Waarom opleiding in retoriek?
 Omdat alle werkelijkheid relatief is (Homo Mensuraleer, indiv mens is maat van alle dingen) en er
geen zekerheid/ kennis mogelijk is, dan maar opteren voor de mening die meest voordelig is voor jou
en andere van deze mening proberen overtuigen
 Verdedigt een subjectivistisch standpunt: er is geen realiteit achter en onafhankelijkheid van
de verschijnselen: wat voor mij als werkelijkheid verschijnt, is waar
 Praktische vaardigheden in de redekunst en de redeneerkunst te ontwikkelen
 Men is niet geïnteresseerd in de juistheid van de mening of de rechtvaardigheid van het aanbevolen
plan




4