Samenwerkend Leren (Ebbens & Ettekoven)
Centraal staan drie vormen van leren en vier leeractiviteiten:
- Leren gericht op wendbaar gebruik: creatief toepassen
- Leren gericht op beklijving: integreren
- Leren gericht op beheersing: onthouden en begrijpen
Samenwerkend leren moet je koppelen aan individueel leren. Goede leersituatie bestaat uit
verschillende benaderingen.
Samenwerkend leren is gericht op alle drie de vormen van leren, maar veel aandacht gaat uit
naar beheersing en beklijving.
Hoofdstuk 1: Samenwerken en leren
1.1 Het waarom van samenwerkend leren
Vijf argumenten voor samenwerkend leren:
- Klassenorganisatie en de handen ‘vrij’
o Als leerlingen los zijn van de docent en het leren deels gedelegeerd is aan de
leerlingen en de docent weet dat hij op de effectiviteit daarvan kan vertrouwen,
dan pas heeft de docent meer gelegenheid om gericht specifieke leerlingen of
groepen leerlingen te helpen.
- Actief lerende leerlingen
o Essentiële voorwaarden voor het effectief leren van leerlingen zijn een actieve
deelname van leerlingen, hardop denken en een zorgvuldig vormgegeven
leerklimaat.
- Ontwikkeling van het leren van leerlingen
o Actieve leerlinge verwerken stof beter. Daarnaast is een gemiddelde leerling
niet langer dat 10 a 15 minuten geconcentreerd. Pas als de aangeboden
informatie door de leerling zelf bewerkt, geoefend, geherformuleerd en
toegepast is, is er sprake van het volledig eigen maken van de kennis.
Samenwerkend leren vergroot voor dit eigen maken van de kennis de
mogelijkheden. Daarnaast wordt het leren van de leerling en de docent meer
zichtbaar. Leren ontwikkelt zich in een sociale context beter dan in een
individuele context.
- Ontwikkeling van het zelfstandig leren van leerlingen
o Door leerlingen op een gestructureerde manier met elkaar samen te laten leren,
kan de docent hen meer verantwoordelijk maken voor hun eigen leerproces. Er
zijn legio manieren om leerlingen bij het eigen leerproces in te schakelen en
hun geleidelijk meer verantwoordelijkheid te geven voor onderdelen van het
leerproces. Samenwerkend leren kan een belangrijk instrument zijn op weg
naar zelfstandig leren.
o De docent kan het vermogen tot zelfstandig leren van leerlingen helpen
ontwikkelen door hen bijvoorbeeld na een samenwerkingsopdracht met elkaar
over de manier van aanpak, de planning en de taakverdeling, over het
samenwerken en het leren te laten reflecteren.
- Maatschappelijke argumenten
o Ervaring leert dat leerlingen door ongestructureerde samenwerking nauwelijks
enige sociale vaardigheid ontwikkelen.
1.2 Samenwerkend leren en leeractiviteiten
Er worden drie vormen van leren onderscheiden:
, - Leren gericht op wendbaar gebruik: creatief toepassen (gericht op gebruik van kennis
in een nieuwe, onbekende situatie)
- Leren gericht op beklijving: integreren (gericht op ophalen en activeren van bestaande
kennis of voorkennis/ of het verbinden van nieuwe kennis aan deze reeds aanwezige
kennis)
- Leren gericht op beheersing: onthouden (gericht op het onthouden en herinneren van
aangeboden informatie) en begrijpen (gericht op het in eigen woorden weergeven van
wat de docent of het boek heeft gesteld en op het zien van de samenhang tussen de
gegevens).
Leeractiviteit type 1: onthouden
Vaak aan het begin van een lessenserie of een module. Leren gericht op onthouden bestaat uit
luisteren, oefenen, lezen, uitleg krijgen, beschrijven, benoemen, opzeggen.
Leeractiviteit type 2: begrijpen
Deze volgt vaak na begrijpen. Docenten lichten de stof toe waarvan ze vinden dat leerlingen
die moeten begrijpen. Vaak vakspecifieke sleutelbegrippen die in een bredere context gebruikt
dienen te worden. Het gaat hier om leeractiviteiten als samenvatten, beargumenteren,
verklaren, beredeneren.
Leeractiviteit type 3: integreren
Via opdrachten verbinden leerlingen nieuwe informatie aan de voorkennis. Gaat om leerstof
die leerlingen over een lange tijd nog zouden moeten weten.
Leeractiviteit type 4: creatief toepassen
Meest uitdagende leeractiviteit (lang niet altijd gevraagd). Met informatie die leerlingen tot nu
toe gehad hebben, moeten ze een nieuw probleem oplossen. Het gaat om het onthouden van
informatie die leerlingen nog na hun schooltijd zouden kunnen gebruiken. Het zijn vaak grote
groepsprojecten als p.o.’s en scripties. Het gaat dan om leeractiviteiten als ontwerpen,
ontwikkelen, besluiten, formuleren, evalueren etc.
1.3 Sleutelbegrippen bij succesvol samenwerkend leren
Als de samenwerking van leerlingen aan vijf sleutelbegrippen voldoet, is er sprake van
effectieve samenwerking die leidt tot verbetering van het leren van álle leerlingen. Dat maakt
het niet uit of ze veel of weinig ervaring hebben met samenwerkend leren, en of de groepen
nou groot of klein zijn.
Kenmerken van samenwerkend leren:
- Alle leerlingen werken doelgericht. Ze weten dus wat er van hen verwacht wordt: de
opdracht, het leerdoel, is helder.
- Alle leerlingen voelen zich verantwoordelijk om samen de opdracht tot een goed eind
te brengen.
- De leerlingen gebruiken elkaar om tot een oplossing van de opdracht te komen.
Leerlingen bezitten vaardigheden die daarvoor nodig zijn of leren die vaardigheden.
- Alle leerlingen halen samen én individueel het gestelde leerdoel.
- De leerlingen voeren de taak zelfstandig uit met een zo nu en dan coachende,
begeleidende docent. Dat coachen bestaat uit hulp bij problemen en het evalueren van
de processen binnen de groep.
Verschillen samenwerkend – individueel – competitief leren
Centraal staan drie vormen van leren en vier leeractiviteiten:
- Leren gericht op wendbaar gebruik: creatief toepassen
- Leren gericht op beklijving: integreren
- Leren gericht op beheersing: onthouden en begrijpen
Samenwerkend leren moet je koppelen aan individueel leren. Goede leersituatie bestaat uit
verschillende benaderingen.
Samenwerkend leren is gericht op alle drie de vormen van leren, maar veel aandacht gaat uit
naar beheersing en beklijving.
Hoofdstuk 1: Samenwerken en leren
1.1 Het waarom van samenwerkend leren
Vijf argumenten voor samenwerkend leren:
- Klassenorganisatie en de handen ‘vrij’
o Als leerlingen los zijn van de docent en het leren deels gedelegeerd is aan de
leerlingen en de docent weet dat hij op de effectiviteit daarvan kan vertrouwen,
dan pas heeft de docent meer gelegenheid om gericht specifieke leerlingen of
groepen leerlingen te helpen.
- Actief lerende leerlingen
o Essentiële voorwaarden voor het effectief leren van leerlingen zijn een actieve
deelname van leerlingen, hardop denken en een zorgvuldig vormgegeven
leerklimaat.
- Ontwikkeling van het leren van leerlingen
o Actieve leerlinge verwerken stof beter. Daarnaast is een gemiddelde leerling
niet langer dat 10 a 15 minuten geconcentreerd. Pas als de aangeboden
informatie door de leerling zelf bewerkt, geoefend, geherformuleerd en
toegepast is, is er sprake van het volledig eigen maken van de kennis.
Samenwerkend leren vergroot voor dit eigen maken van de kennis de
mogelijkheden. Daarnaast wordt het leren van de leerling en de docent meer
zichtbaar. Leren ontwikkelt zich in een sociale context beter dan in een
individuele context.
- Ontwikkeling van het zelfstandig leren van leerlingen
o Door leerlingen op een gestructureerde manier met elkaar samen te laten leren,
kan de docent hen meer verantwoordelijk maken voor hun eigen leerproces. Er
zijn legio manieren om leerlingen bij het eigen leerproces in te schakelen en
hun geleidelijk meer verantwoordelijkheid te geven voor onderdelen van het
leerproces. Samenwerkend leren kan een belangrijk instrument zijn op weg
naar zelfstandig leren.
o De docent kan het vermogen tot zelfstandig leren van leerlingen helpen
ontwikkelen door hen bijvoorbeeld na een samenwerkingsopdracht met elkaar
over de manier van aanpak, de planning en de taakverdeling, over het
samenwerken en het leren te laten reflecteren.
- Maatschappelijke argumenten
o Ervaring leert dat leerlingen door ongestructureerde samenwerking nauwelijks
enige sociale vaardigheid ontwikkelen.
1.2 Samenwerkend leren en leeractiviteiten
Er worden drie vormen van leren onderscheiden:
, - Leren gericht op wendbaar gebruik: creatief toepassen (gericht op gebruik van kennis
in een nieuwe, onbekende situatie)
- Leren gericht op beklijving: integreren (gericht op ophalen en activeren van bestaande
kennis of voorkennis/ of het verbinden van nieuwe kennis aan deze reeds aanwezige
kennis)
- Leren gericht op beheersing: onthouden (gericht op het onthouden en herinneren van
aangeboden informatie) en begrijpen (gericht op het in eigen woorden weergeven van
wat de docent of het boek heeft gesteld en op het zien van de samenhang tussen de
gegevens).
Leeractiviteit type 1: onthouden
Vaak aan het begin van een lessenserie of een module. Leren gericht op onthouden bestaat uit
luisteren, oefenen, lezen, uitleg krijgen, beschrijven, benoemen, opzeggen.
Leeractiviteit type 2: begrijpen
Deze volgt vaak na begrijpen. Docenten lichten de stof toe waarvan ze vinden dat leerlingen
die moeten begrijpen. Vaak vakspecifieke sleutelbegrippen die in een bredere context gebruikt
dienen te worden. Het gaat hier om leeractiviteiten als samenvatten, beargumenteren,
verklaren, beredeneren.
Leeractiviteit type 3: integreren
Via opdrachten verbinden leerlingen nieuwe informatie aan de voorkennis. Gaat om leerstof
die leerlingen over een lange tijd nog zouden moeten weten.
Leeractiviteit type 4: creatief toepassen
Meest uitdagende leeractiviteit (lang niet altijd gevraagd). Met informatie die leerlingen tot nu
toe gehad hebben, moeten ze een nieuw probleem oplossen. Het gaat om het onthouden van
informatie die leerlingen nog na hun schooltijd zouden kunnen gebruiken. Het zijn vaak grote
groepsprojecten als p.o.’s en scripties. Het gaat dan om leeractiviteiten als ontwerpen,
ontwikkelen, besluiten, formuleren, evalueren etc.
1.3 Sleutelbegrippen bij succesvol samenwerkend leren
Als de samenwerking van leerlingen aan vijf sleutelbegrippen voldoet, is er sprake van
effectieve samenwerking die leidt tot verbetering van het leren van álle leerlingen. Dat maakt
het niet uit of ze veel of weinig ervaring hebben met samenwerkend leren, en of de groepen
nou groot of klein zijn.
Kenmerken van samenwerkend leren:
- Alle leerlingen werken doelgericht. Ze weten dus wat er van hen verwacht wordt: de
opdracht, het leerdoel, is helder.
- Alle leerlingen voelen zich verantwoordelijk om samen de opdracht tot een goed eind
te brengen.
- De leerlingen gebruiken elkaar om tot een oplossing van de opdracht te komen.
Leerlingen bezitten vaardigheden die daarvoor nodig zijn of leren die vaardigheden.
- Alle leerlingen halen samen én individueel het gestelde leerdoel.
- De leerlingen voeren de taak zelfstandig uit met een zo nu en dan coachende,
begeleidende docent. Dat coachen bestaat uit hulp bij problemen en het evalueren van
de processen binnen de groep.
Verschillen samenwerkend – individueel – competitief leren
