Biologie samenvatting
Hoofdstuk 10 – voeding en vertering
Paragraaf 10.1 – je lichaam en je voedsel
Naar schatting heb je 500-1000 verschillende soorten in je darmkanaal:
je darmflora. Probiotica (=bacteriën in je voedsel die je gezondheid bevorderen) kan je ook in
capsules slikken. Prebiotica (=onverteerbare plantendelen waar nuttige bacteriën van leven) zitten in
bv. uien en appels. Je eet omdat het lekker is en je voedingsstoffen nodig hebt. Voedingsmiddelen
bestaan uit de volgende voedingsstoffen:
• Koolhydraten; dienen als brandstof. Zij leveren energie in de vorm van ATP. Je cellen gebruiken
koolhydraten ook als bouwstof, bijvoorbeeld als onderdeel van receptoreiwitten. Het koolhydraat
glycogeen is een reservestof.
• Vetten; hebben een functie als brandstof, als bouwstof voor membranen en hormonen en dienen
als warmte-isolatie. Je lichaam slaat vetten onder andere op onder de huid.
• Eiwitten; bouwstoffen, bijvoorbeeld voor spiereiwitten, hemoglobine en antistoffen. Je gebruikt
eiwitten ook als brandstof. Je kunt ze niet opslaan.
• Water; bouwstof voor je cellen. Water is ook transportmiddel (bloedplasma) en warmtebuffer.
• Mineralen; hebben een functie als bouwstof en spelen een rol bij verschillende processen in je
lichaam. Typen en hoeveelheden mineralen variëren per voedingsmiddel. Van sommige mineralen
heb je maar weinig nodig, zoals zink. Dit zijn de spoorelementen.
• Vitaminen; essentiële voedingsstoffen die het lichaam in kleine hoeveelheden gebruikt. Ze zitten in
plantaardige en dierlijke voedingsmiddelen. Bij een tekort ontstaan gebreksziekten.
Voedingsvezels (=onverteerbare plantaardige koolhydraatmoleculen)
stimuleren de darmperistaliek en nemen veel water op, zodat het
volume van de darminhoud toeneemt en de ontlasting structuur
krijgt en soepel blijft. De ADH is de aanbevolen dagelijkse
hoeveelheid van een voedingsstof. Alle conserveringsmiddelen en
kleur-, geur- en smaakstoffen zijn goedgekeurd door de Europese
autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) en hebben een E-nummer
gekregen. Het zijn additieven: stoffen die zijn toegevoegd om het voedingsmiddel aantrekkelijker of
langer houdbaar te maken. Hiervoor bestaat een ADI: aanvaardbare dagelijkse inname. Sommige
mensen hebben nog een voedselallergie: een heftige reactie op een normale voedingsstof.
Paragraaf 10.2 – verteringsstelsel
De afbraak van moleculen uit het voedsel door enzymen
heet vertering. De mechanische verkleining in je mond maakt de
vertering van het voedsel gemakkelijker.
Al die kleine stukken hebben samen een groot oppervlak. Zo kunnen
de enzymen uit het speeksel de voedingsstoffen in de boterham
beter bereiken. Alle speekselklieren samen maken zij meer dan 1 L
speeksel per dag. Speeksel bevat onder andere:
• het enzym amylase, dat zetmeelmoleculen in het brood afbreekt
• slijm waardoor je voedselbrokken makkelijker kunt doorslikken
• eiwitten met een mondbacterie- en schimmeldodende werking.
Lang niet alle bacteriën gaan dood.
Spieren in de wand van je slokdarm duwen de voedselbrokken naar
, beneden. Dat gebeurt met peristaltische bewegingen. Bij deze bewegingen trekken lengtespieren
vóór de voedselbrok samen, waardoor er ruimte ontstaat. Daarna trekken kringspieren achter het
voedsel samen. Het voedsel schuift een eindje verder en de lengte- en kringspieren ontspannen.
Andere lengtespieren vóór de voedselbrok trekken samen, de slokdarm verwijdt opnieuw; proces
herhaalt zich. Na het passeren van de slokdarm komt het voedsel in het derde orgaan: de maag. Met
sterke spieren kneedt de maag de voedselbrokken en vermengt ze met maagsap, afkomstig uit de
talloze maagsapklieren in de maagwand. Het maagsap bestaat uit drie klierproducten:
• zoutzuur (HCl), afgescheiden uit dieper gelegen cellen van de maagsapklieren. Het zoutzuur laat
eiwitten opzwellen, zodat enzymen er beter bij kunnen.
• pepsinogeen, een inactief pro-enzym, ook gemaakt door dieper gelegen cellen van de
maagsapklieren. Onder invloed van het zoutzuur ontstaat hieruit het
actieve peptase (pepsine) dat eiwitten afbreekt tot polypeptiden.
• slijm, gemaakt door cellen dichtbij de uitgang van de maagsapklieren.
Aan de bovenkant sluit een kringspier de maag af van de
slokdarm, aan de onderkant gebeurt de afsluiting door de
kringspier van de maagportier. Deze kringspieren voorkomen
dat de zure voedselbrij terug naar de slokdarm gaat of
ongehinderd de twaalfvingerige darm instroomt.
Nu bereikt het voedsel de dunne darm. Zo nu en dan ontspant
de maagportier en stroomt een beetje van de zure
maaginhoud het lumen van de twaalfvingerige darm in: het eerste deel van de
dunne darm. Hierin mondt de gezamenlijke afvoerbuis van lever / galblaas en
alvleesklier in uit. Alvleessap uit de alvleesklier bevat onder andere HCO3-,
waardoor de pH in de twaalfvingerige darm tot ongeveer pH 8 stijgt. Voor de
vetvertering is ook gal uit de lever van belang. Je voltooit de vertering in de rest van
de dunne darm. Hier geven darmsapklieren veel enzymtypen af aan de darminhoud.
De opname van voedingsstoffen vindt vooral plaats in de dunne darm. Grote aantallen darmcellen
staan in contact met de darminhoud en kunnen daaruit voedingsstoffen opnemen.
De darmplooien bevatten uitstulpingen, de villi (darmvlokken). De dekweefselcellen van de
darmwand hebben aan de buitenkant talrijke
membraanuitstulpingen, de microvilli, die het
oppervlak nog verder vergroten. Het bloed brengt de
opgenomen stoffen via de poortader naar de lever,
die ze opslaat en bewerkt. Vetachtige stoffen reizen
voor een deel eerst via lymfevaten.
Aan het eind van de dunne darm hebben de
verteringssappen je voedsel onherkenbaar gemaakt.
De voedingsstoffen zijn opgenomen. Langs een klep schuift de overgebleven brij de dikke darm in.
Doordat de dunne darm en de dikke darm niet recht in elkaars verlengde liggen, heeft de dikke darm
een ‘blind eindigend’ stuk: de blindedarm. De wandcellen van de dikke darm nemen veel water op,
zodat de ontlasting steeds meer indikt. In de endeldarm/rectum sla je de ontlasting op tot je naar
het toilet gaat. In de blindedarm en de appendix, het wormvormig aanhangsel, blijven bacteriën
aanwezig. Als het nodig is, kunnen zij de dikke darm snel herbevolken.
Paragraaf 10.3 – enzymen
Enzymen zijn eiwitten die een specifieke reactie versnellen zonder zelf te veranderen. Ze worden
vaak gebruikt om grote moleculen af te breken. Grondstoffen om macromoleculen (=moleculen die
zijn opgebouwd uit grote aantallen kleinere moleculen) op te bouwen haal je uit (verteerde)
Hoofdstuk 10 – voeding en vertering
Paragraaf 10.1 – je lichaam en je voedsel
Naar schatting heb je 500-1000 verschillende soorten in je darmkanaal:
je darmflora. Probiotica (=bacteriën in je voedsel die je gezondheid bevorderen) kan je ook in
capsules slikken. Prebiotica (=onverteerbare plantendelen waar nuttige bacteriën van leven) zitten in
bv. uien en appels. Je eet omdat het lekker is en je voedingsstoffen nodig hebt. Voedingsmiddelen
bestaan uit de volgende voedingsstoffen:
• Koolhydraten; dienen als brandstof. Zij leveren energie in de vorm van ATP. Je cellen gebruiken
koolhydraten ook als bouwstof, bijvoorbeeld als onderdeel van receptoreiwitten. Het koolhydraat
glycogeen is een reservestof.
• Vetten; hebben een functie als brandstof, als bouwstof voor membranen en hormonen en dienen
als warmte-isolatie. Je lichaam slaat vetten onder andere op onder de huid.
• Eiwitten; bouwstoffen, bijvoorbeeld voor spiereiwitten, hemoglobine en antistoffen. Je gebruikt
eiwitten ook als brandstof. Je kunt ze niet opslaan.
• Water; bouwstof voor je cellen. Water is ook transportmiddel (bloedplasma) en warmtebuffer.
• Mineralen; hebben een functie als bouwstof en spelen een rol bij verschillende processen in je
lichaam. Typen en hoeveelheden mineralen variëren per voedingsmiddel. Van sommige mineralen
heb je maar weinig nodig, zoals zink. Dit zijn de spoorelementen.
• Vitaminen; essentiële voedingsstoffen die het lichaam in kleine hoeveelheden gebruikt. Ze zitten in
plantaardige en dierlijke voedingsmiddelen. Bij een tekort ontstaan gebreksziekten.
Voedingsvezels (=onverteerbare plantaardige koolhydraatmoleculen)
stimuleren de darmperistaliek en nemen veel water op, zodat het
volume van de darminhoud toeneemt en de ontlasting structuur
krijgt en soepel blijft. De ADH is de aanbevolen dagelijkse
hoeveelheid van een voedingsstof. Alle conserveringsmiddelen en
kleur-, geur- en smaakstoffen zijn goedgekeurd door de Europese
autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) en hebben een E-nummer
gekregen. Het zijn additieven: stoffen die zijn toegevoegd om het voedingsmiddel aantrekkelijker of
langer houdbaar te maken. Hiervoor bestaat een ADI: aanvaardbare dagelijkse inname. Sommige
mensen hebben nog een voedselallergie: een heftige reactie op een normale voedingsstof.
Paragraaf 10.2 – verteringsstelsel
De afbraak van moleculen uit het voedsel door enzymen
heet vertering. De mechanische verkleining in je mond maakt de
vertering van het voedsel gemakkelijker.
Al die kleine stukken hebben samen een groot oppervlak. Zo kunnen
de enzymen uit het speeksel de voedingsstoffen in de boterham
beter bereiken. Alle speekselklieren samen maken zij meer dan 1 L
speeksel per dag. Speeksel bevat onder andere:
• het enzym amylase, dat zetmeelmoleculen in het brood afbreekt
• slijm waardoor je voedselbrokken makkelijker kunt doorslikken
• eiwitten met een mondbacterie- en schimmeldodende werking.
Lang niet alle bacteriën gaan dood.
Spieren in de wand van je slokdarm duwen de voedselbrokken naar
, beneden. Dat gebeurt met peristaltische bewegingen. Bij deze bewegingen trekken lengtespieren
vóór de voedselbrok samen, waardoor er ruimte ontstaat. Daarna trekken kringspieren achter het
voedsel samen. Het voedsel schuift een eindje verder en de lengte- en kringspieren ontspannen.
Andere lengtespieren vóór de voedselbrok trekken samen, de slokdarm verwijdt opnieuw; proces
herhaalt zich. Na het passeren van de slokdarm komt het voedsel in het derde orgaan: de maag. Met
sterke spieren kneedt de maag de voedselbrokken en vermengt ze met maagsap, afkomstig uit de
talloze maagsapklieren in de maagwand. Het maagsap bestaat uit drie klierproducten:
• zoutzuur (HCl), afgescheiden uit dieper gelegen cellen van de maagsapklieren. Het zoutzuur laat
eiwitten opzwellen, zodat enzymen er beter bij kunnen.
• pepsinogeen, een inactief pro-enzym, ook gemaakt door dieper gelegen cellen van de
maagsapklieren. Onder invloed van het zoutzuur ontstaat hieruit het
actieve peptase (pepsine) dat eiwitten afbreekt tot polypeptiden.
• slijm, gemaakt door cellen dichtbij de uitgang van de maagsapklieren.
Aan de bovenkant sluit een kringspier de maag af van de
slokdarm, aan de onderkant gebeurt de afsluiting door de
kringspier van de maagportier. Deze kringspieren voorkomen
dat de zure voedselbrij terug naar de slokdarm gaat of
ongehinderd de twaalfvingerige darm instroomt.
Nu bereikt het voedsel de dunne darm. Zo nu en dan ontspant
de maagportier en stroomt een beetje van de zure
maaginhoud het lumen van de twaalfvingerige darm in: het eerste deel van de
dunne darm. Hierin mondt de gezamenlijke afvoerbuis van lever / galblaas en
alvleesklier in uit. Alvleessap uit de alvleesklier bevat onder andere HCO3-,
waardoor de pH in de twaalfvingerige darm tot ongeveer pH 8 stijgt. Voor de
vetvertering is ook gal uit de lever van belang. Je voltooit de vertering in de rest van
de dunne darm. Hier geven darmsapklieren veel enzymtypen af aan de darminhoud.
De opname van voedingsstoffen vindt vooral plaats in de dunne darm. Grote aantallen darmcellen
staan in contact met de darminhoud en kunnen daaruit voedingsstoffen opnemen.
De darmplooien bevatten uitstulpingen, de villi (darmvlokken). De dekweefselcellen van de
darmwand hebben aan de buitenkant talrijke
membraanuitstulpingen, de microvilli, die het
oppervlak nog verder vergroten. Het bloed brengt de
opgenomen stoffen via de poortader naar de lever,
die ze opslaat en bewerkt. Vetachtige stoffen reizen
voor een deel eerst via lymfevaten.
Aan het eind van de dunne darm hebben de
verteringssappen je voedsel onherkenbaar gemaakt.
De voedingsstoffen zijn opgenomen. Langs een klep schuift de overgebleven brij de dikke darm in.
Doordat de dunne darm en de dikke darm niet recht in elkaars verlengde liggen, heeft de dikke darm
een ‘blind eindigend’ stuk: de blindedarm. De wandcellen van de dikke darm nemen veel water op,
zodat de ontlasting steeds meer indikt. In de endeldarm/rectum sla je de ontlasting op tot je naar
het toilet gaat. In de blindedarm en de appendix, het wormvormig aanhangsel, blijven bacteriën
aanwezig. Als het nodig is, kunnen zij de dikke darm snel herbevolken.
Paragraaf 10.3 – enzymen
Enzymen zijn eiwitten die een specifieke reactie versnellen zonder zelf te veranderen. Ze worden
vaak gebruikt om grote moleculen af te breken. Grondstoffen om macromoleculen (=moleculen die
zijn opgebouwd uit grote aantallen kleinere moleculen) op te bouwen haal je uit (verteerde)
