Hoofstuk 9 – gedragsveranderingstechnieken
Vaardigheidstraining:
- Aanleren van vaardigheden, handelingen, strategieën
- Afleren van inadequaat gedrag
- Wijzigen van gedrag
- Doen toenemen van adequaat gedrag dat wel maar nog te weinig aanwezig is
Dit zijn operante modificatieprocedures = gedragsveranderingstechnieken!
Wanneer doen we deze vaardigheidstrainingen?
- Als er nog geen negatieve betekenissen en/of emoties zijn (doet verkeerd maar nog geen besef)
- Emotionele triggers zijn verdwenen, maar probleemgedrag nog aanwezig (schaamte van
stotteren is weg maar het stotteren is er nog steeds)
- Bij een eenvoudige problematiek
- Hoge mate van persoonlijke veerkracht
Gedragsanalyseschema – uitlokkende prikkels:
We gebruiken technieken die iets doen met uitlokkende
prikkels. Adhv deze kunnen we gedrag aan- en afleren of
wijzigen. Negatieve gevolgen: bestraffen & positieve
gevolgen: bekrachtigen.
7 procedures om te werken met uitlokkende prikkels:
1. Perceptietraining (=leren waarnemen)
2. Info geven over uitlokkende prikkels
3. Wegnemen van uitlokkende prikkels voor inadequaat/ongewenst gedrag
4. Aanbieden van uitlokkende prikkels voor gewenst gedrag = “prompting”
5. Afbouwen van prompts = “fading”
6. Modeling
7. Instructieleren
Perceptietraining en verstrekken van info (1ste en 2de procedure)
We trainen het kind om te leren waarnemen wat het O is.
We moeten uitleggen hoe je dat kan herkennen en we
geven er informatie over. De eerste twee procedures
komen steeds samen voor.
Doel perceptietraining:
Leren detecteren en discrimineren tussen prikkels die een verschillende operante respons
vereisen + het bewerkstelligen van prikkelgeneralisatie voor prikkels die verschillend zijn
maar toch geen verschillende respons vereisen.
,Doel informatie verschaffen:
Duidelijkheid over waarop men precies moet letten om de juiste gedragsrespons te stellen.
Hoe doen we dit?
Creatief en gevarieerd: aandacht vestigen op, gewoon uitleggen (met afbeeldingen,
schema’s, voorbeelden), zelf laten ontdekken, zelf informatie laten opzoeken…
Wegnemen en/of aanbieden van uitlokkende prikkels + fading (3de, 4de en 5de procedure)
Stimuluscontrole – 2 definities:
- Sterke associatie tussen een prikkel en een specifieke
gedragsrespons
- Prikkels voor ongewenst gedrag worden weggenomen,
prikkels die gewenst gedrag uitlokken worden toegevoegd.
Prikkelvermijding:
Dit is het wegnemen van gedragsuitlokkende prikkels. Dit kan op 3 manieren:
1. Tijdelijk vermijden van bepaalde oefeningen
2. Omgeving mee inschakelen
3. Cliënt zelf laten vermijden (bepaalde zaken nog te lastig -> onaangename situatie)
Prompt:
Een prikkel die de persoon eraan herinnert een gedrag te stellen dat hij al beheerst
(‘reminder’) of die helpt een gedrag te stellen dat hij niet vaak of niet goed gebruikt (‘cue’).
Prompting is dan het gebruik van prompts om gedrag te ontlokken. (vb. je duid bepaalde woorden in
fluo aan -> kind heeft door dat het zich niet mag laten vangen -> dit is een extra prikkel waardoor het kind het dan mss niet
fout zal doen).
Maar: er is niet altijd iemand die altijd alles in fluo zal zetten. Het is dus een hulpmiddel,
maar op een bepaald moment moet men leren het gedrag te stellen in afwezigheid van de
prompts! Fading is het afbouwen van prompts. Prompting <-> fading.
Soorten prompts:
- Fysieke prompts (de fysieke beweging begeleiden -> vb. houding corrigeren)
- Verbale prompts: gesproken/geschreven woorden (‘opgelet!’)
- Picturale, gestuele en auditieve prompts:
Picturaal: afbeeldingen…
Gestueel: gebaren, gelaatsuitdrukkingen…
Auditief: geluiden
Fading:
In de natuurlijke leef- en werkomgeving zijn er geen prompts aanwezig voor het stellen van
het doelgedrag (vb. iemand die hints geeft). Men moet dit dus afbouwen. De werkelijke
uitlokkende prikkels moeten die taak dus overnemen.
, Hoe prompts afbouwen (=fading)?
Dit ken door ze gradueel minder nadrukkelijk maken (vb. sterkte geleidelijk verminderen).
Ook kan men het tijdsinterval tussen prompt en uitlokkende prikkel gradueel verlengen.
Modeling en instructieleren (6de en 7de procedure)
Gedragsvoorbeelden (=modelgedrag) en instructies zijn erg
uitgebreide/gedetailleerde prompts. Ze oefenen immers zeer
sterke stimuluscontrole op gedrag uit.
Opgelet:
- Duidelijk uitleggen wanneer het betreffende gedrag moet worden gesteld
- Duidelijk aangeven welke de te verwachten gedragsgevolgen zijn
Soms zit de bekrachtiging al ingebed in de handeling
Vaak (meestal!) is extra bekrachtiging nodig : doel-treffendheidsovertuiging is
laag en er is weinig motivatie om bij mislukking lang vol te houden
Essentie modeling:
- Voorzie een modelgedrag
- Zorg dat de cliënt het goed kan waarnemen
- Stimuleer de cliënt tot het overnemen van het gedrag
De efficiëntie zal sterk afhankelijk van tal van factoren!
Richtlijnen modeling:
1. Aandacht moet optimaal op het modelgedrag gericht zijn
Zo is het relevant voor observator. Het moet ook aansluiten bij de leefwereld. Via prompting
kan men de aandacht verscherpen. Men moet de afleiding weghalen en de gerichte
aandacht bekrachtigen.
2. Gedrag & gedragsgevolgen moeten zeer duidelijk waarneembaar zijn
De units van communicatie zijn heel kortstondig. Daarom moet men dingen uitvergroten,
verlengen, zichtbaar maken… Zoveel mogelijk zintuigkanalen inschakelen! Complexe
gedragingen moet men uiteen halen en delen apart demonstreren en verwoorden. Ook het
gunstige effect uitvergroten, visualiseren en/of verwoorden.
3. Coping model of mastery model
Mastery model: voorbeeld van perfecte uitvoering van aan te leren handeling. Coping
model: model maakt aanvankelijk ook fouten, maar houdt vol, zoekt naar oplossingen en
herstelt fouten. Belangrijk zijn coping statements: vb. “Deze wordt lastiger. Hier zal ik goed
moeten opletten”. Uiteindelijk is men succesvol (het lukt).
Vaardigheidstraining:
- Aanleren van vaardigheden, handelingen, strategieën
- Afleren van inadequaat gedrag
- Wijzigen van gedrag
- Doen toenemen van adequaat gedrag dat wel maar nog te weinig aanwezig is
Dit zijn operante modificatieprocedures = gedragsveranderingstechnieken!
Wanneer doen we deze vaardigheidstrainingen?
- Als er nog geen negatieve betekenissen en/of emoties zijn (doet verkeerd maar nog geen besef)
- Emotionele triggers zijn verdwenen, maar probleemgedrag nog aanwezig (schaamte van
stotteren is weg maar het stotteren is er nog steeds)
- Bij een eenvoudige problematiek
- Hoge mate van persoonlijke veerkracht
Gedragsanalyseschema – uitlokkende prikkels:
We gebruiken technieken die iets doen met uitlokkende
prikkels. Adhv deze kunnen we gedrag aan- en afleren of
wijzigen. Negatieve gevolgen: bestraffen & positieve
gevolgen: bekrachtigen.
7 procedures om te werken met uitlokkende prikkels:
1. Perceptietraining (=leren waarnemen)
2. Info geven over uitlokkende prikkels
3. Wegnemen van uitlokkende prikkels voor inadequaat/ongewenst gedrag
4. Aanbieden van uitlokkende prikkels voor gewenst gedrag = “prompting”
5. Afbouwen van prompts = “fading”
6. Modeling
7. Instructieleren
Perceptietraining en verstrekken van info (1ste en 2de procedure)
We trainen het kind om te leren waarnemen wat het O is.
We moeten uitleggen hoe je dat kan herkennen en we
geven er informatie over. De eerste twee procedures
komen steeds samen voor.
Doel perceptietraining:
Leren detecteren en discrimineren tussen prikkels die een verschillende operante respons
vereisen + het bewerkstelligen van prikkelgeneralisatie voor prikkels die verschillend zijn
maar toch geen verschillende respons vereisen.
,Doel informatie verschaffen:
Duidelijkheid over waarop men precies moet letten om de juiste gedragsrespons te stellen.
Hoe doen we dit?
Creatief en gevarieerd: aandacht vestigen op, gewoon uitleggen (met afbeeldingen,
schema’s, voorbeelden), zelf laten ontdekken, zelf informatie laten opzoeken…
Wegnemen en/of aanbieden van uitlokkende prikkels + fading (3de, 4de en 5de procedure)
Stimuluscontrole – 2 definities:
- Sterke associatie tussen een prikkel en een specifieke
gedragsrespons
- Prikkels voor ongewenst gedrag worden weggenomen,
prikkels die gewenst gedrag uitlokken worden toegevoegd.
Prikkelvermijding:
Dit is het wegnemen van gedragsuitlokkende prikkels. Dit kan op 3 manieren:
1. Tijdelijk vermijden van bepaalde oefeningen
2. Omgeving mee inschakelen
3. Cliënt zelf laten vermijden (bepaalde zaken nog te lastig -> onaangename situatie)
Prompt:
Een prikkel die de persoon eraan herinnert een gedrag te stellen dat hij al beheerst
(‘reminder’) of die helpt een gedrag te stellen dat hij niet vaak of niet goed gebruikt (‘cue’).
Prompting is dan het gebruik van prompts om gedrag te ontlokken. (vb. je duid bepaalde woorden in
fluo aan -> kind heeft door dat het zich niet mag laten vangen -> dit is een extra prikkel waardoor het kind het dan mss niet
fout zal doen).
Maar: er is niet altijd iemand die altijd alles in fluo zal zetten. Het is dus een hulpmiddel,
maar op een bepaald moment moet men leren het gedrag te stellen in afwezigheid van de
prompts! Fading is het afbouwen van prompts. Prompting <-> fading.
Soorten prompts:
- Fysieke prompts (de fysieke beweging begeleiden -> vb. houding corrigeren)
- Verbale prompts: gesproken/geschreven woorden (‘opgelet!’)
- Picturale, gestuele en auditieve prompts:
Picturaal: afbeeldingen…
Gestueel: gebaren, gelaatsuitdrukkingen…
Auditief: geluiden
Fading:
In de natuurlijke leef- en werkomgeving zijn er geen prompts aanwezig voor het stellen van
het doelgedrag (vb. iemand die hints geeft). Men moet dit dus afbouwen. De werkelijke
uitlokkende prikkels moeten die taak dus overnemen.
, Hoe prompts afbouwen (=fading)?
Dit ken door ze gradueel minder nadrukkelijk maken (vb. sterkte geleidelijk verminderen).
Ook kan men het tijdsinterval tussen prompt en uitlokkende prikkel gradueel verlengen.
Modeling en instructieleren (6de en 7de procedure)
Gedragsvoorbeelden (=modelgedrag) en instructies zijn erg
uitgebreide/gedetailleerde prompts. Ze oefenen immers zeer
sterke stimuluscontrole op gedrag uit.
Opgelet:
- Duidelijk uitleggen wanneer het betreffende gedrag moet worden gesteld
- Duidelijk aangeven welke de te verwachten gedragsgevolgen zijn
Soms zit de bekrachtiging al ingebed in de handeling
Vaak (meestal!) is extra bekrachtiging nodig : doel-treffendheidsovertuiging is
laag en er is weinig motivatie om bij mislukking lang vol te houden
Essentie modeling:
- Voorzie een modelgedrag
- Zorg dat de cliënt het goed kan waarnemen
- Stimuleer de cliënt tot het overnemen van het gedrag
De efficiëntie zal sterk afhankelijk van tal van factoren!
Richtlijnen modeling:
1. Aandacht moet optimaal op het modelgedrag gericht zijn
Zo is het relevant voor observator. Het moet ook aansluiten bij de leefwereld. Via prompting
kan men de aandacht verscherpen. Men moet de afleiding weghalen en de gerichte
aandacht bekrachtigen.
2. Gedrag & gedragsgevolgen moeten zeer duidelijk waarneembaar zijn
De units van communicatie zijn heel kortstondig. Daarom moet men dingen uitvergroten,
verlengen, zichtbaar maken… Zoveel mogelijk zintuigkanalen inschakelen! Complexe
gedragingen moet men uiteen halen en delen apart demonstreren en verwoorden. Ook het
gunstige effect uitvergroten, visualiseren en/of verwoorden.
3. Coping model of mastery model
Mastery model: voorbeeld van perfecte uitvoering van aan te leren handeling. Coping
model: model maakt aanvankelijk ook fouten, maar houdt vol, zoekt naar oplossingen en
herstelt fouten. Belangrijk zijn coping statements: vb. “Deze wordt lastiger. Hier zal ik goed
moeten opletten”. Uiteindelijk is men succesvol (het lukt).
