Samenvatting Pedagogische Filosofie (MBR20A)

Pedagogische filosofie 2021-2022



Thema 1: indivdiualisme –
(on)afhankelijk individu
1. Introductie
A. Het onafhankelijk subject
Dominante visie samenleving: individu neemt onafhankelijk beslissingen
 Gevolg: individueel verdienste en schuldmodel
 Niet altijd zelf keuzes gemaakt (bv. Toen we klein waren)

2. Het onafhankelijk subject (individualisme)
Subject = jezelf: dat was onder alle veranderingen hetzelfde blijft (het onderliggende)
 Vandaag vanzelfsprekend onafhankelijk subject
 Keuzesamenleving (school, carrière, partner…)
 Beeld: je moet zelf keuzes maken
o Teveel leunen op anderen? = zwakte
! onafhankelijk subject = ‘uitzonderlijk’ in geschiedenis => vroeger: gevaarlijk zelf keuzes maken

A. Descartes en de ontdekking van het subject
René Descartes (17e E): vader moderne filosofie
 Wil net zoals in de wetenschap vooruitgang
 Geneeskunde
 Astronomie
 Wiskunde
 …
o Wetenschap vertrekt vanuit zekerheiden
 Breuk gezorgd :
o Roept iedereen op om zelf te denken
 Geloof/traditie ≠ fundament denken =>breekt met tradities/geloof
 Methode: vertrekken vanuit zekerheden
o => waarvan je zeker van bent en niet over twijfelt

I. Descartes’ twijfelexperiment
 Doel: zoektocht zekerheden
 Methode: gaat aan alles twijfelen
o Traditionele kennis
 2 grote filosofen maar mss hebben ze zich vergist => twijfel => WEG
o Zintuigelijke kennis
 Kunnen ons bedriegen => WEG
o Inhoud ideeën
 Soms waanideeën => WEG
o God
 Illusie? => WEG
 !! plaatst mens centraal, maar blijft geloven in God
o …
 1 zekerheid: Ik denk, dus ik ben => onafhankelijke subject
 Individualiteit
 Rationalisme: waarheid is te vinden uit redelijkheid
 Antropocentrisme
 Subject – object : de wereld staat buiten ons
o Kunnen wereld leren kennen door objectieve positieve (feiten) wetenschappers

1

, Pedagogische filosofie 2021-2022


B. Individualisme / antropoceen
 Centrale vraag: wie ben ik?
 = Individu kiest/handelt vanuit zichzelf => vanuit onafhankelijk ik (= neutrale betekenis)
o >< individualist/egoïst: geen rekening houden ander/steeds eigenbelang (= waardengeladen betekenis)
o Onafhankelijk subject kan ook kiezen voor sociale waarde
 ‘Ik denk, dus ik ben’
o Alleen op de wereld: geeft echte waarheid
o Leidt tot universalisme: denken maakt zich los van cultuur => iedereen hetzelfde
resultaat


C. Gevolgen individualisme
I. Positieve gevolgen
 Individualisme is basis van:
o Verlichting
 Idee: zelf mogen denken => weg vd tradities
o Mensenrechten
 Ontstaan vrijheid!
 Enorm populair
o Ontwikkeling door los te maken tradities
o Ontwikkeling vele wetenschappen en economie
o Visie mens als vrij van anderen => taal aan ervaren onrechtvaardigheden (bv. Slavernij)
Onafhankelijk individu = dominante stroming
Verschillende filosofen/sociologen/… werken over gemaakt
 Any Rand:
o “hebzucht is goed”
o Ideale SL: voor wat hoort wat => je doet niet zomaar iets
o Onafhankelijk individu = egoïstisch (waardegeladen betekenis)
o Neo-liberaalmodel: vrije handel => eigen belang eerst
 Zygmunt Bauman
o Identiteit is vloeibaar geworden => geen vaste structuur meer in culturen
o Jaren ´60-´70: ga op zoek naar authentieke, innerlijke ‘ik’
 Los van tradities

II. Negatieve gevolgen (kritiek individualisme)
 Individuele verdienste- en schuldmodel
o Individuele keuzes => verantwoordelijkheid
 Keuzesamenleving => keuzestress en -vermoeidheid
 In diskrediet brengen van ‘traditie’, ‘gewoonte’, ‘afhankelijkheid’
o Maar in tradities/gewoontes soms zinvolle zaken vervat => pad is al eens bewandeld
 Culturen miskent, onderworpen, uitgeroeid
o Idee: moeten mensen bevrijden tradities

Kritiek individualisme: afhankelijke individu




2

, Pedagogische filosofie 2021-2022


3. De afhankelijkheid (contingenties)
 Kritiek op individualisme: Zijn niet zo onafhankelijk als we denken!
 Afhankelijkheid van…
o Onszelf
o De anderen
o De wereld

Contingentie = toevalligheid => we zijn afhankelijk van toevalligheden

A. Contingentie van JEZELF
 We zijn ons lichaam (gender, handigheid, beperking, …)
o Zijn allemaal anders
 SL moeite met contingentie van jezelf
o Bv. Plastische chirurgie, reproductieve geneeskunde…
 Reproductieve geneeskunde: bv. Nipt-test: syndroom van Down is toevalligheid, maar willen
dit toch controleren => onafhankelijk zijn


B. Contingentie van anderen: HET SOCIALE ZELF
I. Het sociale zelf (Mead)
Het zelf = door en door sociaal => niet aangeboren of resultaat van onafhankelijke keuzes
- Mead: ik ken mezelf maar door de spiegel van de ander
o => onszelf hard beïnvloedt hoe anderen naar ons kijken
- Zonder bevestiging anderen zijn we mogelijk slechts een luchtkasteel
o Luchtkasteel = fictief ideaalbeeld dat niet aan realiteit gebonden is
 Bv. Denkt heel goed kan zingen => tot feedback krijgt => zelfbeeld aangepast
 Bv. Denken slecht zijn in luisteren => feedback wel goed => zelfbeeld aangepast

Ons doel: sociale erkenning => bepaalt onze keuzes (afhankelijke keuzes)
o Proberen sociale erkenning te krijgen via bv. consumptie: gebruikswaarde ><
signaalwaarde
 2 strategieën sociale erkenning:
o Belongingness: erbij willen horen
o Distincion: onderscheiden (uniek zijn)

II. Arendst extreem: jezelf in de ander
We kunnen niet bestaan zonder de ander
 Basisvraag: Wie ben ik?
o We zijn maar onszelf in wijze waarop we verschijnen aan de ander(en)
 Hoe je bij de ander binnenkomt, zo ben je
o =>heel afhankelijk van anderen
o DUS: er bestaan verschillende ‘ikjes’, want mensen kijken anders naar jou
 Bv. Anders in KSA, school, gezin, …
 Zelfbeeld >< beeld samenleving heeft
 Individualiteit en socialiteit zijn symbiotisch (enkel leven als het samen is)
o Jij bestaat pas op ogenblik je met ander in contact komt
o ‘wie ben ik’ = ‘hoe interageer ik met anderen’




3