Probleem 2. Externaliserende problemen
Leerdoelen
1. Wat zijn externaliserende problemen?
2. Wat zijn de omgevingsfactoren?
3. Hoe hebben de omgevingsfactoren invloed op de uitingen van de psychopathie van het
kind?
a. Kan externaliserend gedrag ontstaan door mishandeling/verwaarlozing?
b. Kan een ontwikkelingsachterstand ontstaan door mishandeling/verwaarlozing?
c. Is stress/depressie een risicofactor voor mishandeling/verwaarlozing?
4. Waar begin je als orthopedagoog met het aanpakken van deze problemen?
5. Welke (evidence based) vormen van behandeling zijn geschikt voor deze problemen?
Casus
Kevin is 3 jaar. Op de peuterspeelzaal hebben ze moeder aangesproken op het gedrag van
Kevin. Hij geeft de leidsters een grote mond, pakt speelgoed af van alle kinderen, luistert
niet naar wat er tegen hem gezegd wordt en recent heeft hij een kind hard in de maag
gestompt. Moeder reageerde laconiek. Omdat Kevin regelmatig in vieze kleren op de
peuterspeelzaal verschijnt, vaak vreemde blauwe plekken heeft en hij geen eten en
drinken mee krijgt, ondanks de regels, is er melding gedaan.
Op het consultatiebureau is een aantekening gemaakt over het feit dat de ontwikkeling op
sociaal-emotioneel gebied bij Kevin niet verloopt zoals gewenst. Ook lijkt hij fysiek een
achterstand op te lopen. Overlegd wordt of er niet extra consulten moeten worden
ingevoerd.
,Structuuropzet
Wat zijn externaliserende problemen?
• Definitie probleemgedrag
• Typen probleemgedrag (1)
o Oppositioneel gedrag
o Boze en prikkelbare stemming
o Agressief gedrag
o Antisociaal gedrag
o Delinquent gedrag
o Ongevoeligheid en emotieloosheid
• Typen probleemgedrag (2)
o Licht en tijdelijk
o Situaties of personen
o Leeftijd of fase
o Ernstige problemen
• Gedragsstoornissen
o ODD
o CD
• Prevalentie
• Ontwikkelingsverloop
• Comorbiditeit
Wat zijn de omgevingsfactoren?
• Risicofactoren
o Pre en perinatale problemen
o Temperament
o Genetische factoren
o Neurobiologie
o Intelligentie en taal
o Sociale cognities
o Gezin en opvoeding
o Leeftijdsgenoten
o School
o Buurt
• Verklaringsmodellen
o Biologische modelen
o Psychoanalytische modellen
o Leertheoretische modellen systeemtheoretische modellen
o Orthopedagogische modellen
o Multicausale modellen
▪ Kind
▪ Gezin
▪ Omgeving
Hoe hebben de omgevingsfactoren invloed op de uitingen van de psychopathie van het kind?
Kan externaliserend gedrag ontstaan door mishandeling/verwaarlozing?
• Gevolgen mishandeling/verwaarlozing
o Fysieke mishandeling
o Verwaarlozing
, o Emotionele mishandeling
o Seksueel misbruik
o Huiselijk geweld
Kan een ontwikkelingsachterstand ontstaan door mishandeling/verwaarlozing?
• Ouderlijke stress bij kinderen met een ontwikkelingsachterstand (Neece)
o Meer terugkerende en nieuwe stressoren
o Meer uitdagingen
• Gedragsproblemen bij kinderen met een ontwikkelingsachterstand (Neece)
o Meer problemen op jonge leeftijd
o Afname over tijd
• Ontwikkeling van kinderen beïnvloedt door 4 contexten (Carter)
Is stress/depressie een risicofactor voor mishandeling/verwaarlozing?
• Transactioneel model van ontwikkeling (Neece)
o Transactionele relatie tussen ouderlijke stress en gedragsproblemen kind
• Algemene theorie psychologische stress (Neece)
• Ouderlijke stress bij kinderen met een ontwikkelingsachterstand (Neece)
o Meer terugkerende en nieuwe stressoren
o Meer uitdagingen
• Negatieve invloed van postpartum depressie op de ontwikkeling van kind door (Field)
o Moeder-kind interacties
o Opvoedingspraktijken
o Veiligheidspraktijken
• Moederlijke depressie en (Goodman)
o Internaliserende problemen
o Externaliserende problemen
o Algemene psychopathologie
o Negatief en positief affect/gedrag
• Invloed van ervaren stress op de relatie tussen sociale steun, hechtingsstijl en ouder-kind
activiteiten (Green)
Waar begin je als orthopedagoog met het aanpakken van deze problemen?
• Diagnostiek
• Moeilijkheden bij diagnostiek bij jonge kinderen
• Meerdere informanten
• Meerdere contexten
Welke (evidence based) vormen van behandeling zijn geschikt voor deze problemen?
• Psycho-educatie
• Oudertraining
• Medicatie
• Cognitieve gedragstherapie
• Gezin en systeemtheoretische behandeling
• (Orthopedagogische behandeling)
• (Psychoanalytische benadering)
• 4 effectieve behandelingen voor externaliserende problemen
o Sociaal-cognitieve en probleemoplossende vaardigheden
, o Trainingen voor ouders
o Speltherapie
o Sociale vaardigheidstrainingen
• Werkzame elementen van behandeling voor opstandig/agressief gedrag
• 11 interventies voor gedragsproblemen
, Leerdoel 1. Wat zijn externaliserende problemen?
Verhulst (2014).
Gedragsproblemen zijn niet ongewoon bij kinderen en jeugdigen. Als meerdere
gedragsproblemen echter gedurende langere tijd voorkomen en leiden tot negatieve gevolgen
bij het kind, de jeugdige en diens omgeving kan er sprake zijn van Oppositionele-opstandige
stoornis of een Normoverschrijdende gedragsstoornis.
Bij gedragsstoornissen komen verschillende typen probleemgedrag voor:
• Oppositioneel gedrag: wanneer kinderen zich verzetten tegen de leiding van
volwassenen.
o Passieve vorm: niet doen wat er wordt gevraagd, doen alsof de opdracht niet
gehoord is.
o Actieve vorm: het weigeren van een opdracht.
• Boze en prikkelbare stemming: na een verbod of een berisping kunnen kinderen
reageren met prikkelbaarheid, boosheid, woede of een driftbui.
• Agressief gedrag: gedrag dat een andere persoon of voorwerp schade toebrengt.
o Fysieke agressie: slaan, duwen, vechten, komt vaker voor bij jongens dan
meisjes.
o Verbale agressie: uitschelden, bedreigen, vernederen
o Relationele agressie: agressie in relationele vorm zoals kwaadspreken over een
ander kind of een ander kind onder druk zetten om een vriendschap te
verbreken. Meisjes tonen iets vaker relationele agressie dan jongens.
o Reactieve agressie: agressie is een impulsieve en onbeheerde reactie op
frustratie, bedreiging of uitdaging. Reactieve agressie gaat samen met heftige
emoties zoals angst en woede.
o Proactieve agressie: agressie is beheerst en gecontroleerd. Het agressieve gedrag
wordt ingezet om een doel te bereiken.
• Antisociaal gedrag: gedrag waarbij normen (liegen), rechten (stelen) en regels
(spijbelen) worden overtreden. Als door antisociaal gedrag de wet wordt overtreden
spreken we van delinquent gedrag.
• Kenmerken van ongevoeligheid en emotieloosheid: tekort aan schuldgevoel, een tekort
aan empathie, weinig bezorg zijn of oppervlakkige en beperkte gevoelens. Deze
kenmerken hangen samen met ernstige, agressieve en chronische vormen van
antisociaal gedrag.
Oppositionele-opstandige gedragsstoornis (ODD)
Voor de diagnose moeten minstens vier van de acht symptomen in het afgelopen half jaar
aanwezig zijn. De symptomen van ODD kunnen in aard worden onderscheiden:
1. Gedragssymptomen: opstandig zijn, ruzie maken met volwassenen, anderen met opzet
ergeren, anderen de schuld geven
2. Emotionele symptomen: boos, prikkelbaar en driftig zijn
3. Hatelijk en wraakzuchtig zijn
Op grond van de drie groepen symptomen kan ODD worden beschouwd als een gemengde
stoornis van gedrag en emotie. Kinderen lopen niet alleen het risico op een latere ontwikkeling
van een Antisociale gedragsstoornis (cluster gedragssymptomen) maar ook op de ontwikkeling
van een angst of stemmingsstoornis (cluster emotionele symptomen). De ernst van de stoornis
Leerdoelen
1. Wat zijn externaliserende problemen?
2. Wat zijn de omgevingsfactoren?
3. Hoe hebben de omgevingsfactoren invloed op de uitingen van de psychopathie van het
kind?
a. Kan externaliserend gedrag ontstaan door mishandeling/verwaarlozing?
b. Kan een ontwikkelingsachterstand ontstaan door mishandeling/verwaarlozing?
c. Is stress/depressie een risicofactor voor mishandeling/verwaarlozing?
4. Waar begin je als orthopedagoog met het aanpakken van deze problemen?
5. Welke (evidence based) vormen van behandeling zijn geschikt voor deze problemen?
Casus
Kevin is 3 jaar. Op de peuterspeelzaal hebben ze moeder aangesproken op het gedrag van
Kevin. Hij geeft de leidsters een grote mond, pakt speelgoed af van alle kinderen, luistert
niet naar wat er tegen hem gezegd wordt en recent heeft hij een kind hard in de maag
gestompt. Moeder reageerde laconiek. Omdat Kevin regelmatig in vieze kleren op de
peuterspeelzaal verschijnt, vaak vreemde blauwe plekken heeft en hij geen eten en
drinken mee krijgt, ondanks de regels, is er melding gedaan.
Op het consultatiebureau is een aantekening gemaakt over het feit dat de ontwikkeling op
sociaal-emotioneel gebied bij Kevin niet verloopt zoals gewenst. Ook lijkt hij fysiek een
achterstand op te lopen. Overlegd wordt of er niet extra consulten moeten worden
ingevoerd.
,Structuuropzet
Wat zijn externaliserende problemen?
• Definitie probleemgedrag
• Typen probleemgedrag (1)
o Oppositioneel gedrag
o Boze en prikkelbare stemming
o Agressief gedrag
o Antisociaal gedrag
o Delinquent gedrag
o Ongevoeligheid en emotieloosheid
• Typen probleemgedrag (2)
o Licht en tijdelijk
o Situaties of personen
o Leeftijd of fase
o Ernstige problemen
• Gedragsstoornissen
o ODD
o CD
• Prevalentie
• Ontwikkelingsverloop
• Comorbiditeit
Wat zijn de omgevingsfactoren?
• Risicofactoren
o Pre en perinatale problemen
o Temperament
o Genetische factoren
o Neurobiologie
o Intelligentie en taal
o Sociale cognities
o Gezin en opvoeding
o Leeftijdsgenoten
o School
o Buurt
• Verklaringsmodellen
o Biologische modelen
o Psychoanalytische modellen
o Leertheoretische modellen systeemtheoretische modellen
o Orthopedagogische modellen
o Multicausale modellen
▪ Kind
▪ Gezin
▪ Omgeving
Hoe hebben de omgevingsfactoren invloed op de uitingen van de psychopathie van het kind?
Kan externaliserend gedrag ontstaan door mishandeling/verwaarlozing?
• Gevolgen mishandeling/verwaarlozing
o Fysieke mishandeling
o Verwaarlozing
, o Emotionele mishandeling
o Seksueel misbruik
o Huiselijk geweld
Kan een ontwikkelingsachterstand ontstaan door mishandeling/verwaarlozing?
• Ouderlijke stress bij kinderen met een ontwikkelingsachterstand (Neece)
o Meer terugkerende en nieuwe stressoren
o Meer uitdagingen
• Gedragsproblemen bij kinderen met een ontwikkelingsachterstand (Neece)
o Meer problemen op jonge leeftijd
o Afname over tijd
• Ontwikkeling van kinderen beïnvloedt door 4 contexten (Carter)
Is stress/depressie een risicofactor voor mishandeling/verwaarlozing?
• Transactioneel model van ontwikkeling (Neece)
o Transactionele relatie tussen ouderlijke stress en gedragsproblemen kind
• Algemene theorie psychologische stress (Neece)
• Ouderlijke stress bij kinderen met een ontwikkelingsachterstand (Neece)
o Meer terugkerende en nieuwe stressoren
o Meer uitdagingen
• Negatieve invloed van postpartum depressie op de ontwikkeling van kind door (Field)
o Moeder-kind interacties
o Opvoedingspraktijken
o Veiligheidspraktijken
• Moederlijke depressie en (Goodman)
o Internaliserende problemen
o Externaliserende problemen
o Algemene psychopathologie
o Negatief en positief affect/gedrag
• Invloed van ervaren stress op de relatie tussen sociale steun, hechtingsstijl en ouder-kind
activiteiten (Green)
Waar begin je als orthopedagoog met het aanpakken van deze problemen?
• Diagnostiek
• Moeilijkheden bij diagnostiek bij jonge kinderen
• Meerdere informanten
• Meerdere contexten
Welke (evidence based) vormen van behandeling zijn geschikt voor deze problemen?
• Psycho-educatie
• Oudertraining
• Medicatie
• Cognitieve gedragstherapie
• Gezin en systeemtheoretische behandeling
• (Orthopedagogische behandeling)
• (Psychoanalytische benadering)
• 4 effectieve behandelingen voor externaliserende problemen
o Sociaal-cognitieve en probleemoplossende vaardigheden
, o Trainingen voor ouders
o Speltherapie
o Sociale vaardigheidstrainingen
• Werkzame elementen van behandeling voor opstandig/agressief gedrag
• 11 interventies voor gedragsproblemen
, Leerdoel 1. Wat zijn externaliserende problemen?
Verhulst (2014).
Gedragsproblemen zijn niet ongewoon bij kinderen en jeugdigen. Als meerdere
gedragsproblemen echter gedurende langere tijd voorkomen en leiden tot negatieve gevolgen
bij het kind, de jeugdige en diens omgeving kan er sprake zijn van Oppositionele-opstandige
stoornis of een Normoverschrijdende gedragsstoornis.
Bij gedragsstoornissen komen verschillende typen probleemgedrag voor:
• Oppositioneel gedrag: wanneer kinderen zich verzetten tegen de leiding van
volwassenen.
o Passieve vorm: niet doen wat er wordt gevraagd, doen alsof de opdracht niet
gehoord is.
o Actieve vorm: het weigeren van een opdracht.
• Boze en prikkelbare stemming: na een verbod of een berisping kunnen kinderen
reageren met prikkelbaarheid, boosheid, woede of een driftbui.
• Agressief gedrag: gedrag dat een andere persoon of voorwerp schade toebrengt.
o Fysieke agressie: slaan, duwen, vechten, komt vaker voor bij jongens dan
meisjes.
o Verbale agressie: uitschelden, bedreigen, vernederen
o Relationele agressie: agressie in relationele vorm zoals kwaadspreken over een
ander kind of een ander kind onder druk zetten om een vriendschap te
verbreken. Meisjes tonen iets vaker relationele agressie dan jongens.
o Reactieve agressie: agressie is een impulsieve en onbeheerde reactie op
frustratie, bedreiging of uitdaging. Reactieve agressie gaat samen met heftige
emoties zoals angst en woede.
o Proactieve agressie: agressie is beheerst en gecontroleerd. Het agressieve gedrag
wordt ingezet om een doel te bereiken.
• Antisociaal gedrag: gedrag waarbij normen (liegen), rechten (stelen) en regels
(spijbelen) worden overtreden. Als door antisociaal gedrag de wet wordt overtreden
spreken we van delinquent gedrag.
• Kenmerken van ongevoeligheid en emotieloosheid: tekort aan schuldgevoel, een tekort
aan empathie, weinig bezorg zijn of oppervlakkige en beperkte gevoelens. Deze
kenmerken hangen samen met ernstige, agressieve en chronische vormen van
antisociaal gedrag.
Oppositionele-opstandige gedragsstoornis (ODD)
Voor de diagnose moeten minstens vier van de acht symptomen in het afgelopen half jaar
aanwezig zijn. De symptomen van ODD kunnen in aard worden onderscheiden:
1. Gedragssymptomen: opstandig zijn, ruzie maken met volwassenen, anderen met opzet
ergeren, anderen de schuld geven
2. Emotionele symptomen: boos, prikkelbaar en driftig zijn
3. Hatelijk en wraakzuchtig zijn
Op grond van de drie groepen symptomen kan ODD worden beschouwd als een gemengde
stoornis van gedrag en emotie. Kinderen lopen niet alleen het risico op een latere ontwikkeling
van een Antisociale gedragsstoornis (cluster gedragssymptomen) maar ook op de ontwikkeling
van een angst of stemmingsstoornis (cluster emotionele symptomen). De ernst van de stoornis
