Module 1: herhaling
Les 1: inleiding
Nomenclatuur (naamgeving)
Systematische naam: gebaseerd op samenstelling
Gebruikelijke naam: afgekorte naam
Triviale naam: veel gebruikte namen
Binaire verbindingen
Multiplicatieve voorvoegsels
1 = mono 5 = penta 9 = nona
2 = di 6 = hexa 10 = deca
3 = tri 7 = hepta 11 = undeca
4 = tetra 8 = octa 12 = dodeca
>12 = poly
Binaire: de namen van de elementen na elkaar. De meest elektropositieve eerst, naam blijft
onveranderd; andere met Latijnse stam eindigend op -ide
Brutoformule Naam
CS2 Koolstofdisulfide
CCl4 Koolstoftetrachloride
SCl4 Zwaveltetrachloride
S2Cl2 Dizwaveldichloride
AlH3 Aluminiumtrihydride
N2O Distikstofmonoxide
NO2 Stikstofdioxide
N2O4 Distikstoftetraoxide
Triviale namen: H2O = water (diwatersofmonoxide); NH3 = ammoniak (triwaterstofnitride)
Ionen
Positieve ionen = kationen : naam element + ion ; waterstofion = proton
Negatieve ionen = anionen : Latijnse stam + ide-ion ; vb. chloride-ion
Radicalen
Neutrale radicalen krijgen de uitgang -yl
Radicaal Kation
HO: hydroxyl
CO : carbonyl
NO: nitrosyl NO+ : nitrosyl-kation
NO2: nitryl NO2+: nitryl-kation
UO2: uranyl UO2+: uranyl(V)-kation
UO22+: uranyl(VI)-kation
1
,Belangrijke meeratomige kationen: door H+ toe te voegen aan neutraal: onium ionen
NH4+: ammonium-ion
HONH3+: hydroxylammonium-ion
PH4+: fosfonium-ion
H2F+: fluoronium-ion
H3O+: oxonium-ion (in water: waterstofion of hydron)
Meeratomige anionen
OH- : hydroxide-ion HS-: watersulfide-ion
-
CN : cyanide-ion I3-: trijodide-ion
O22-: peroxide-ion S22-: disulfide-ion
-
O2 : superoxide- ion S2-: sulfide-ion
Meeratomige anionen afkomstig van zuurstofzuren hebben de uitgang aat
Anion Gebruikelijke naam Systematische naam
2-
SO4 Sulfaat-ion Tetraoxosulfaat(VI)-ion
SnO32- Stannaat(IV)-ion Trioxostannaat(IV)-ion
2-
SnO2 Stannaat(II)-ion Dioxostannat(II)-ion
Wanneer de zuurrestanionen nog een afsplitsbare waterstof hebben voeg je waterstof toe aan de
naam
Anion Naam
-
HSO 4 Waterstofsulfaat-ion
-
HCO 3 Waterstofcarbonaat-ion
2-
HPO 4 Waterstoffosfaat-ion
-
H2PO 4 Diwaterstoffosfaat-ion
Zuren
Zuren zonder zuurstof : hydrozuren; worden H + en, ide-ionen
Zuur Naam
HCl Waterstofchloride (in water = zoutzuur)
H2S Waterstofsulfide
HCN Waterstofcyanide
HN3 Waterstofazide
Oxozuren: zuren met zuurstof; hebben sterk ingeburgerde triviale namen
Tussenvoegsel ‘ig’ als een element 2 oxozuren vormt met verschillend oxidatiegetal voor het element
met laagste OG en uitgang iet voor corresponderend anion
Als er meer dan 2 oxozuren mogelijk zijn voorvoegsels per (hoogste OG) en hypo (laagste OG)
Zuur : naam Anion : naam
-
HClO4 : perchloorzuur ClO : perchloraat
4
-
HClO3 : chloorzuur ClO : chloraat
3
-
HClO2 : chlorigzuur ClO : chloriet
2
-
HClO : hypochlorigzuur ClO : hypochloriet
H2SO4 : zwavelzuur SO42- : sulfaat
H2SO3 : zwaveligzuur SO32- : sulfite
HNO3 : salpeterzuur NO3- : nitraat
HNO2 : salpeterigzuur NO2- : nitrite
H3PO4 : orthofosforzuur PO43- : fosfaat
H3PO3 : fosforigzuur/fosfonzuur PO33- : fosfiet/fosfonaat
2
, H3AsO4 : arseenzuur AsO43- : arsenaat
H3AsO3 : arsenigzuur AsO33- : arseniet
HMnO4 : permangaanzuur MnO4- : permanganaat
HMnO3 : mangaanzuur MnO3- : manganaat
H3BO : orthoboorzuur BO3- : orthoboraat
H2CO3 : koolzuur CO32- : carbonaat
HOCN : cyaanzuur OCN- : cyanaat
Polyzuren: opgebouwd door condensatie van overeenkomstige monozuren met verlies van water
Zuur : naam Anion : naam
H2SO4 : zwavelzuur SO42- : sulfaat
H2S2O7 : dizwavelzuur S2O72- : disulfaat
H2SO3 : zwaveligzuur SO32- : sulfiet
H2S2O5 : dizwaveligzuur S2O52- : disulfiet
H2CrO4 : chroomzuur CrO42- : chromaat
H2Cr2O7 : dichroomzuur Cr2O72- : dichromaat
H3PO4 : fosforzuur PO43- : fosfaat
H4P2O7 : difosforzuur (= pyrofosforzuur) P2O74- : difofosfaat
Thiozuren: oxozuren waarvan 1 of meerdere zuurstoffen vervangen worden door zwavel
Zuur : naam Anion : naam
-
HSCN : thiocyaanzuur SCN : thiocyanaat
H2S2O3 : thiozwavelzuur S2O32- : thiosulfaat
H3AsS4 : tetrathioarseenzuur AsS43- : tetrathioarsenaat
H3AsS3 : trithioarsenigzuur AsS33- : trithioarseniet
H3SbS4 : tetrathioantimoon(V)zuur SbS43- : tetrathioantimonaat
H3SbS3 : trithioantimoon(III)zuur SbS33- : trithioantimonaat
H2SnS3 : trithiotinzuur SnS32- : trithiostannaat
Peroxozuren: zuurstofzuren met een peroxidegroep (-O-O-), kan afgeleid worden door een H-atoom
in H2O2 (waterstofperoxide) te vervangen door een zuurradicaal
Zuur Peroxozuur
H2SO4 : zwavelzuur H2SO5 : peroxomonozwavelzuur
H2S2O7 : dizwavelzuur H2S2O8 : peroxodizwavelzuur
H3PO4 : monofosforzuur H3PO5 : peroxomonofosforzuur
H4P2O7 : difosforzuur H4P2O8 : peroxodifosforzuur
Basen
Basen : hydroxiden
NaOH : natriumhydroxide
Ca(OH)2 : calciumdihydroxide
Al(OH)3 : aluminiumhydroxide
Zoutoxiden
= metaaloxiden
Oxide Naam Ofwel
MnO2 Mangaan(IV)oxide Mangaanoxide
Cu2O Koper(I)oxide Dikoperoxide
CuO Koper(II)oxide
FeO Ijzer(II)oxide
Fe2O3 Ijzer(III)oxide di-ijzertrioxide
Fe3O4 Ijzer(II)di-ijzer(III)oxide tri-ijzertetraoxide
3
, (dubbeloxide)
Zouten
Naamvorming normale en waterstofzouten gaat volgens regels ionen-verbindingen
Zout Naam
Na2SO4 Natriumsulfaat
CaCO3 Calciumcarbonaat
Ca(HCO3)2 Calciumwaterstofcarbonaat
KHSO4 Kaliumwaterstofsulfaat
Verhouding bestandsdelen aangeven met multiplicatieve voorvoegsels, wanneer er verwarring
mogelijk is komt het bestandsdeel tussen haakjes en voeg je de voorvoegsels bis tris tetrakis… toe
Na3PO4 : trinatriumfosfaat (tertiair: 3 waterstoffen vervangen)
Na2HPO4 : dinatriummonowaterstoffosfaat (secundair: 2 waterstoffen vervangen)
NaH2PO4 : natriumdiwaterstoffosfaat (primair: 1 waterstof vervangen)
Ca(H2PO4)2 : calcium-bis(diwaterstoffosfaat)
Ca3(PO4)2 : tricalcium-bis(fosfaat) = calciumfosfaat
Als kationen en anionen in meerdere verhoudingen zouten kunnen vormen dan kan men dit
aangeven volgens 2 notaties:
Zout Notatie 1 Notatie 2
FeCl2 Ijzer(II)chloride Ijzer(2+)chloride
FeCl3 Ijzer(III)chloride Ijzer(3+)chloride
FeSO4 Ijzer(II)sulfaat Ijzer(2+)sulfaat
Fe2(SO4)3 Ijzer(III)sulfaat Ijzer(3+)sulfaat
Hg2Cl2 Dikwik(I)chloride Dikwik(1+)chloride
HgCl2 Kwik(II)chloride Kwik(2+)chloride
Les 2: moleculen en ionen
Mol en molecuulmassa
absoltue massa molecule ∈gram
De relatieve molecuulmassa : RMM = −24
1,6605410 ∙10 g
Covalente binding: krachten die enkelvoudige stoffen samenhoudt komt tot doordat de atomen hun
elektronen in paren delen
Minimale formule = empirische formule: verhouding aantal elementen uitgedrukt in zo klein
mogelijke gehele getallen (bv. Benzeen: CH)
Molecuulformule: na elk van de samenstellende elementen komt het juist aantal atomen gegeven
(bv. Benzeen: C6H6)
Structuurformule : geven geometrische samenstelling van het molecule weer (plaats en onderlinge
verbindingen worden weergegeven)
Elektroneutraliteit
Wet van de elektroneutraliteit: de som van alle positieve ladingen in de stof moet gelijk zijn aan de
som van alle negatieve ladingen
Procentuele samenstelling
RMM X
Procentuele massabijdrage van X in stof XY: X = ∙100
RMM XY
4
Les 1: inleiding
Nomenclatuur (naamgeving)
Systematische naam: gebaseerd op samenstelling
Gebruikelijke naam: afgekorte naam
Triviale naam: veel gebruikte namen
Binaire verbindingen
Multiplicatieve voorvoegsels
1 = mono 5 = penta 9 = nona
2 = di 6 = hexa 10 = deca
3 = tri 7 = hepta 11 = undeca
4 = tetra 8 = octa 12 = dodeca
>12 = poly
Binaire: de namen van de elementen na elkaar. De meest elektropositieve eerst, naam blijft
onveranderd; andere met Latijnse stam eindigend op -ide
Brutoformule Naam
CS2 Koolstofdisulfide
CCl4 Koolstoftetrachloride
SCl4 Zwaveltetrachloride
S2Cl2 Dizwaveldichloride
AlH3 Aluminiumtrihydride
N2O Distikstofmonoxide
NO2 Stikstofdioxide
N2O4 Distikstoftetraoxide
Triviale namen: H2O = water (diwatersofmonoxide); NH3 = ammoniak (triwaterstofnitride)
Ionen
Positieve ionen = kationen : naam element + ion ; waterstofion = proton
Negatieve ionen = anionen : Latijnse stam + ide-ion ; vb. chloride-ion
Radicalen
Neutrale radicalen krijgen de uitgang -yl
Radicaal Kation
HO: hydroxyl
CO : carbonyl
NO: nitrosyl NO+ : nitrosyl-kation
NO2: nitryl NO2+: nitryl-kation
UO2: uranyl UO2+: uranyl(V)-kation
UO22+: uranyl(VI)-kation
1
,Belangrijke meeratomige kationen: door H+ toe te voegen aan neutraal: onium ionen
NH4+: ammonium-ion
HONH3+: hydroxylammonium-ion
PH4+: fosfonium-ion
H2F+: fluoronium-ion
H3O+: oxonium-ion (in water: waterstofion of hydron)
Meeratomige anionen
OH- : hydroxide-ion HS-: watersulfide-ion
-
CN : cyanide-ion I3-: trijodide-ion
O22-: peroxide-ion S22-: disulfide-ion
-
O2 : superoxide- ion S2-: sulfide-ion
Meeratomige anionen afkomstig van zuurstofzuren hebben de uitgang aat
Anion Gebruikelijke naam Systematische naam
2-
SO4 Sulfaat-ion Tetraoxosulfaat(VI)-ion
SnO32- Stannaat(IV)-ion Trioxostannaat(IV)-ion
2-
SnO2 Stannaat(II)-ion Dioxostannat(II)-ion
Wanneer de zuurrestanionen nog een afsplitsbare waterstof hebben voeg je waterstof toe aan de
naam
Anion Naam
-
HSO 4 Waterstofsulfaat-ion
-
HCO 3 Waterstofcarbonaat-ion
2-
HPO 4 Waterstoffosfaat-ion
-
H2PO 4 Diwaterstoffosfaat-ion
Zuren
Zuren zonder zuurstof : hydrozuren; worden H + en, ide-ionen
Zuur Naam
HCl Waterstofchloride (in water = zoutzuur)
H2S Waterstofsulfide
HCN Waterstofcyanide
HN3 Waterstofazide
Oxozuren: zuren met zuurstof; hebben sterk ingeburgerde triviale namen
Tussenvoegsel ‘ig’ als een element 2 oxozuren vormt met verschillend oxidatiegetal voor het element
met laagste OG en uitgang iet voor corresponderend anion
Als er meer dan 2 oxozuren mogelijk zijn voorvoegsels per (hoogste OG) en hypo (laagste OG)
Zuur : naam Anion : naam
-
HClO4 : perchloorzuur ClO : perchloraat
4
-
HClO3 : chloorzuur ClO : chloraat
3
-
HClO2 : chlorigzuur ClO : chloriet
2
-
HClO : hypochlorigzuur ClO : hypochloriet
H2SO4 : zwavelzuur SO42- : sulfaat
H2SO3 : zwaveligzuur SO32- : sulfite
HNO3 : salpeterzuur NO3- : nitraat
HNO2 : salpeterigzuur NO2- : nitrite
H3PO4 : orthofosforzuur PO43- : fosfaat
H3PO3 : fosforigzuur/fosfonzuur PO33- : fosfiet/fosfonaat
2
, H3AsO4 : arseenzuur AsO43- : arsenaat
H3AsO3 : arsenigzuur AsO33- : arseniet
HMnO4 : permangaanzuur MnO4- : permanganaat
HMnO3 : mangaanzuur MnO3- : manganaat
H3BO : orthoboorzuur BO3- : orthoboraat
H2CO3 : koolzuur CO32- : carbonaat
HOCN : cyaanzuur OCN- : cyanaat
Polyzuren: opgebouwd door condensatie van overeenkomstige monozuren met verlies van water
Zuur : naam Anion : naam
H2SO4 : zwavelzuur SO42- : sulfaat
H2S2O7 : dizwavelzuur S2O72- : disulfaat
H2SO3 : zwaveligzuur SO32- : sulfiet
H2S2O5 : dizwaveligzuur S2O52- : disulfiet
H2CrO4 : chroomzuur CrO42- : chromaat
H2Cr2O7 : dichroomzuur Cr2O72- : dichromaat
H3PO4 : fosforzuur PO43- : fosfaat
H4P2O7 : difosforzuur (= pyrofosforzuur) P2O74- : difofosfaat
Thiozuren: oxozuren waarvan 1 of meerdere zuurstoffen vervangen worden door zwavel
Zuur : naam Anion : naam
-
HSCN : thiocyaanzuur SCN : thiocyanaat
H2S2O3 : thiozwavelzuur S2O32- : thiosulfaat
H3AsS4 : tetrathioarseenzuur AsS43- : tetrathioarsenaat
H3AsS3 : trithioarsenigzuur AsS33- : trithioarseniet
H3SbS4 : tetrathioantimoon(V)zuur SbS43- : tetrathioantimonaat
H3SbS3 : trithioantimoon(III)zuur SbS33- : trithioantimonaat
H2SnS3 : trithiotinzuur SnS32- : trithiostannaat
Peroxozuren: zuurstofzuren met een peroxidegroep (-O-O-), kan afgeleid worden door een H-atoom
in H2O2 (waterstofperoxide) te vervangen door een zuurradicaal
Zuur Peroxozuur
H2SO4 : zwavelzuur H2SO5 : peroxomonozwavelzuur
H2S2O7 : dizwavelzuur H2S2O8 : peroxodizwavelzuur
H3PO4 : monofosforzuur H3PO5 : peroxomonofosforzuur
H4P2O7 : difosforzuur H4P2O8 : peroxodifosforzuur
Basen
Basen : hydroxiden
NaOH : natriumhydroxide
Ca(OH)2 : calciumdihydroxide
Al(OH)3 : aluminiumhydroxide
Zoutoxiden
= metaaloxiden
Oxide Naam Ofwel
MnO2 Mangaan(IV)oxide Mangaanoxide
Cu2O Koper(I)oxide Dikoperoxide
CuO Koper(II)oxide
FeO Ijzer(II)oxide
Fe2O3 Ijzer(III)oxide di-ijzertrioxide
Fe3O4 Ijzer(II)di-ijzer(III)oxide tri-ijzertetraoxide
3
, (dubbeloxide)
Zouten
Naamvorming normale en waterstofzouten gaat volgens regels ionen-verbindingen
Zout Naam
Na2SO4 Natriumsulfaat
CaCO3 Calciumcarbonaat
Ca(HCO3)2 Calciumwaterstofcarbonaat
KHSO4 Kaliumwaterstofsulfaat
Verhouding bestandsdelen aangeven met multiplicatieve voorvoegsels, wanneer er verwarring
mogelijk is komt het bestandsdeel tussen haakjes en voeg je de voorvoegsels bis tris tetrakis… toe
Na3PO4 : trinatriumfosfaat (tertiair: 3 waterstoffen vervangen)
Na2HPO4 : dinatriummonowaterstoffosfaat (secundair: 2 waterstoffen vervangen)
NaH2PO4 : natriumdiwaterstoffosfaat (primair: 1 waterstof vervangen)
Ca(H2PO4)2 : calcium-bis(diwaterstoffosfaat)
Ca3(PO4)2 : tricalcium-bis(fosfaat) = calciumfosfaat
Als kationen en anionen in meerdere verhoudingen zouten kunnen vormen dan kan men dit
aangeven volgens 2 notaties:
Zout Notatie 1 Notatie 2
FeCl2 Ijzer(II)chloride Ijzer(2+)chloride
FeCl3 Ijzer(III)chloride Ijzer(3+)chloride
FeSO4 Ijzer(II)sulfaat Ijzer(2+)sulfaat
Fe2(SO4)3 Ijzer(III)sulfaat Ijzer(3+)sulfaat
Hg2Cl2 Dikwik(I)chloride Dikwik(1+)chloride
HgCl2 Kwik(II)chloride Kwik(2+)chloride
Les 2: moleculen en ionen
Mol en molecuulmassa
absoltue massa molecule ∈gram
De relatieve molecuulmassa : RMM = −24
1,6605410 ∙10 g
Covalente binding: krachten die enkelvoudige stoffen samenhoudt komt tot doordat de atomen hun
elektronen in paren delen
Minimale formule = empirische formule: verhouding aantal elementen uitgedrukt in zo klein
mogelijke gehele getallen (bv. Benzeen: CH)
Molecuulformule: na elk van de samenstellende elementen komt het juist aantal atomen gegeven
(bv. Benzeen: C6H6)
Structuurformule : geven geometrische samenstelling van het molecule weer (plaats en onderlinge
verbindingen worden weergegeven)
Elektroneutraliteit
Wet van de elektroneutraliteit: de som van alle positieve ladingen in de stof moet gelijk zijn aan de
som van alle negatieve ladingen
Procentuele samenstelling
RMM X
Procentuele massabijdrage van X in stof XY: X = ∙100
RMM XY
4
