Maatschappijleer verzorgingsstaat hs 1 t/m 6
HS1: Wat is een verzorgingsstaat?
Nederland is een verzorgingsstaat: de overheid bemoeit zich actief met de welvaart en het
welzijn van haar inwoners. De kern van onze verzorgingsstaat is de solidariteitsgedachte.
We spreken van solidariteit als er bereidheid is in een groep of samenleving om risico’s met
elkaar te delen.
De verzorgingsstaat steunt op drie pijlers:
● Sociale zekerheid. Als je werkt, betaal je sociale premies, alle Nederlanders betalen
belasting. Van dit geld worden voorzieningen als de AOW en kinderbijslag betaald.
Deze en alle andere regelingen samen noemen we het socialezekerheidsstelsel: alle
uitkeringen die mensen verzekeren van een inkomen bij werkloosheid, ziekte,
ouderdom of arbeidsongeschiktheid.
● Goed onderwijs. Een goede opleiding bereidt kinderen en jongeren voor op de
arbeidsmarkt.
● Goede gezondheidszorg. De overheid betaalt voor een belangrijk deel de kosten van
de gezondheidszorg. Als je ziek wordt, kun je een beroep doen op een van de vele
regelingen. Voor oudere mensen die niet meer zelfstandig kunnen wonen, bestaan er
verzorgingstehuizen en verpleeghuizen.
Nederland is een sociale rechtsstaat: mensen moeten gelijke kansen hebben om een
menswaardig bestaan te leiden en zichzelf te kunnen ontwikkelen. Om deze opdracht te
voltooien zijn er sociale grondrechten vastgesteld. Dit zijn de belangrijkste:
● Voldoende werkgelegenheid
● Bestaanszekerheid en spreiding van welvaart
● De bewoonbaarheid van het land en een goed leefmilieu
● Volksgezondheid en voldoende woongelegenheid
● Goed onderwijs
Bij een verzorgingsstaat horen niet alleen rechten voor burgers, maar ook plichten. Iemand
heeft bijvoorbeeld alleen recht op een uitkering als hij actief op zoek is naar werk.
In onze verzorgingsstaat hebben we die ‘hoofdrolspelers’: burgers, de overheid en
werknemers en werkgeversorganisaties.
Burgers
In Nederland wordt van iedereen verwacht dat je in eerste instantie voor jezelf zorgt en
eventueel voor je partner, je kinderen en je ouders. Je bent dus zelf verantwoordelijk voor
het hebben van werk, een huis en de opvoeding van je kinderen.
Overheid
In een verzorgingsstaat speelt de overheid op verschillende terreinen de grootste rol:
● Verantwoordelijkheid voor collectieve voorzieningen zoals onderwijs,
gezondheidszorg en uitkeringen.
● Het stimuleren van werkgelegenheid.
● Inzet voor goede arbeidsomstandigheden en arbeidsvoorwaarden.
, ● Het bevorderen van het welzijn van mensen.
Werknemers- en werkgeversorganisaties
Het grootste deel van de kosten van de verzorgingsstaat wordt betaald door de werknemers
en de werkgevers. Werknemers zijn verenigd in vakbonden: organisaties die de collectieve
en individuele belangen van werknemers behartigen. Vakbonden hebben als doel de
arbeidsvoorwaarden van werknemers te verbeteren.
Werkgeversorganisaties en vakcentrales noemen we samen de sociale partners. Zij zijn
verantwoordelijk voor het maken van afspraken die voor alle werknemers en werkgevers
gelden.
HS2: Ontstaan verzorgingsstaat
In de eerste helft van de negentiende eeuw was de Nederlandse economie gebaseerd op het
principe van de vrije markt, de overheid bemoeide zich niet met de economie. We zeggen
ook wel dat mensen toen leefden in een nachtwakersstaat: een staat waarin de overheid
zich vooral beperkt tot het handhaven van de rechtsorde. Zorg was een gunst en geen recht.
Langzamerhand werden de keerzijden van de vrijemarkteconomie zichtbaar: een groot deel
van de bevolking leefde in diepe armoede.
In de tweede helft van de negentiende eeuw gingen vakbonden zich inzetten voor hogere
lonen, kortere werkdagen, betere arbeidsomstandigheden en een verbod op kinderarbeid. Bij
politieke partijen groeide vanuit verschillende overwegingen het besef dat de staat moest
ingrijpen in de vrije markt:
● Sociaaldemocraten streefden naar een sterkere rechtspositie van arbeiders.
● Christelijke partijen wilden samen met kerkelijke organisaties zwakkeren een betere
bescherming bieden.
● Liberalen zagen vooral criminaliteit in de verloederde arbeidersbuurten als het
grootste probleem.
De overheid ging zich steeds actiever bezighouden met het bestrijden van de armoede.
Vanaf 1854 regelde de Armenwet de eerste beperkte financiële steun voor armen. In 1874
werd het zogenoemde ‘Kinderwetje van Van Houten’ aangenomen, dat kinderarbeid verbood.
De leerplichtwet van 1901 verplichtte ouders om hun kinderen minimaal zes jaar naar school
te sturen.
Vanaf de twintigste eeuw werden de taken van de overheid geleidelijk verder uitgebreid. Er
kwamen verzekeringen om inkomensverlies bij invaliditeit, ziekte en werkloosheid te
compenseren.
Vlak na de Tweede Wereldoorlog vormden sociaaldemocraten en katholieken samen de
regering. De sociaaldemocratische PvdA wilde dat de werknemers meer rechten en meer
inkomenszekerheid kregen. De katholieke partij, KVP, wilde dat de werkgevers en
werknemers meer gingen samenwerken.
Wanneer je naar de ontstaansgeschiedenis van onze verzorgingsstaat kijkt, zie je
verschillende politieke visies terug.
HS1: Wat is een verzorgingsstaat?
Nederland is een verzorgingsstaat: de overheid bemoeit zich actief met de welvaart en het
welzijn van haar inwoners. De kern van onze verzorgingsstaat is de solidariteitsgedachte.
We spreken van solidariteit als er bereidheid is in een groep of samenleving om risico’s met
elkaar te delen.
De verzorgingsstaat steunt op drie pijlers:
● Sociale zekerheid. Als je werkt, betaal je sociale premies, alle Nederlanders betalen
belasting. Van dit geld worden voorzieningen als de AOW en kinderbijslag betaald.
Deze en alle andere regelingen samen noemen we het socialezekerheidsstelsel: alle
uitkeringen die mensen verzekeren van een inkomen bij werkloosheid, ziekte,
ouderdom of arbeidsongeschiktheid.
● Goed onderwijs. Een goede opleiding bereidt kinderen en jongeren voor op de
arbeidsmarkt.
● Goede gezondheidszorg. De overheid betaalt voor een belangrijk deel de kosten van
de gezondheidszorg. Als je ziek wordt, kun je een beroep doen op een van de vele
regelingen. Voor oudere mensen die niet meer zelfstandig kunnen wonen, bestaan er
verzorgingstehuizen en verpleeghuizen.
Nederland is een sociale rechtsstaat: mensen moeten gelijke kansen hebben om een
menswaardig bestaan te leiden en zichzelf te kunnen ontwikkelen. Om deze opdracht te
voltooien zijn er sociale grondrechten vastgesteld. Dit zijn de belangrijkste:
● Voldoende werkgelegenheid
● Bestaanszekerheid en spreiding van welvaart
● De bewoonbaarheid van het land en een goed leefmilieu
● Volksgezondheid en voldoende woongelegenheid
● Goed onderwijs
Bij een verzorgingsstaat horen niet alleen rechten voor burgers, maar ook plichten. Iemand
heeft bijvoorbeeld alleen recht op een uitkering als hij actief op zoek is naar werk.
In onze verzorgingsstaat hebben we die ‘hoofdrolspelers’: burgers, de overheid en
werknemers en werkgeversorganisaties.
Burgers
In Nederland wordt van iedereen verwacht dat je in eerste instantie voor jezelf zorgt en
eventueel voor je partner, je kinderen en je ouders. Je bent dus zelf verantwoordelijk voor
het hebben van werk, een huis en de opvoeding van je kinderen.
Overheid
In een verzorgingsstaat speelt de overheid op verschillende terreinen de grootste rol:
● Verantwoordelijkheid voor collectieve voorzieningen zoals onderwijs,
gezondheidszorg en uitkeringen.
● Het stimuleren van werkgelegenheid.
● Inzet voor goede arbeidsomstandigheden en arbeidsvoorwaarden.
, ● Het bevorderen van het welzijn van mensen.
Werknemers- en werkgeversorganisaties
Het grootste deel van de kosten van de verzorgingsstaat wordt betaald door de werknemers
en de werkgevers. Werknemers zijn verenigd in vakbonden: organisaties die de collectieve
en individuele belangen van werknemers behartigen. Vakbonden hebben als doel de
arbeidsvoorwaarden van werknemers te verbeteren.
Werkgeversorganisaties en vakcentrales noemen we samen de sociale partners. Zij zijn
verantwoordelijk voor het maken van afspraken die voor alle werknemers en werkgevers
gelden.
HS2: Ontstaan verzorgingsstaat
In de eerste helft van de negentiende eeuw was de Nederlandse economie gebaseerd op het
principe van de vrije markt, de overheid bemoeide zich niet met de economie. We zeggen
ook wel dat mensen toen leefden in een nachtwakersstaat: een staat waarin de overheid
zich vooral beperkt tot het handhaven van de rechtsorde. Zorg was een gunst en geen recht.
Langzamerhand werden de keerzijden van de vrijemarkteconomie zichtbaar: een groot deel
van de bevolking leefde in diepe armoede.
In de tweede helft van de negentiende eeuw gingen vakbonden zich inzetten voor hogere
lonen, kortere werkdagen, betere arbeidsomstandigheden en een verbod op kinderarbeid. Bij
politieke partijen groeide vanuit verschillende overwegingen het besef dat de staat moest
ingrijpen in de vrije markt:
● Sociaaldemocraten streefden naar een sterkere rechtspositie van arbeiders.
● Christelijke partijen wilden samen met kerkelijke organisaties zwakkeren een betere
bescherming bieden.
● Liberalen zagen vooral criminaliteit in de verloederde arbeidersbuurten als het
grootste probleem.
De overheid ging zich steeds actiever bezighouden met het bestrijden van de armoede.
Vanaf 1854 regelde de Armenwet de eerste beperkte financiële steun voor armen. In 1874
werd het zogenoemde ‘Kinderwetje van Van Houten’ aangenomen, dat kinderarbeid verbood.
De leerplichtwet van 1901 verplichtte ouders om hun kinderen minimaal zes jaar naar school
te sturen.
Vanaf de twintigste eeuw werden de taken van de overheid geleidelijk verder uitgebreid. Er
kwamen verzekeringen om inkomensverlies bij invaliditeit, ziekte en werkloosheid te
compenseren.
Vlak na de Tweede Wereldoorlog vormden sociaaldemocraten en katholieken samen de
regering. De sociaaldemocratische PvdA wilde dat de werknemers meer rechten en meer
inkomenszekerheid kregen. De katholieke partij, KVP, wilde dat de werkgevers en
werknemers meer gingen samenwerken.
Wanneer je naar de ontstaansgeschiedenis van onze verzorgingsstaat kijkt, zie je
verschillende politieke visies terug.
